Urug’ olib chiquvchi yo’llar urug’don to’g’ri naylari (tubuli semini-feri recti) dan boshlanadi va
urug’don oralig’ida "joylashgan urug’don to’ri (rete testis) ga o’tadi, bu erdan esa 12--15 ta o’ta egri-
bugri urug’ olib chiquvchi naylar (ductuli efferens testis) chiqadi. Naylar yi-gilib urug’don ortig’ining
boshchasini hosil qiladi. SHu erdan urug’-don ortig’ining nayi (ductus epididymis) boshlanadi. Bu
nay ko’p sonli burmalar hosil qilib, urug’don ortig’ining tana va dum qismini tash-kil qiladi. Urug’don
ortig’ining kanali urug’ olib chiquvchi to’g’ri yo’l (ductus deferens) ga o’tadi va urug’ otuvchi yo’l
To’g’ri naylar va urug’don to’ri oddiy tuzilishga ega. To’g’ri naylarning devori tcilindrik epiteliy
bilan, to’r kanallari kubsimon yoki yassi epiteliy bilan qoplangan. Bu hujayralar bazal membranada
yotadi, kanalning tashqarisidan siyrak bi-riktiruvchi to’qima yupqa qatlam hosil qilib yotadi.
Urug’don ortig’i. Urug’don ortig’i boshcha, tana va dum qism-dan iborat. Urug’don ortig’ining
boshchasi 12-15 dona egri-bugri urug’ olib boruvchi naylardan iborat. Bu naylar urug’don ortig’i-
ning nayiga yig’iladi va urug’don ortig’ining dum qismida urug’ olib chiquvchi yo’lga aylanadi.
I _ xususiy plastinka; 2 - naycha bo’shlig’idagi spermatozoidlar; 3 - naYAlarare bi-
385
Urug’ olib boruvchi nayning diametri 0,6 mm va uzunligi 4- 6 mm ga teng. Epitelial hujayralar ostida
biriktiruvchi to’qi-madan iborat xususiy parda yotadi, so’ngra muskul parda joyla-shadi. Kanal
bo’shlig’i bir tekis emas, bu holat uning epiteliy-sining alohida tuzilishi bilan bog’liqdir. Epiteliy har
xil kattalikdagi hujayralardan: kiprikchalari bor bo’lgan baland prizmatik va kichik kubsimon
hujayralardan iborat. Bu hu-jayralar navbatma-navbat joylashgani uchun baland hujayra-lar yonida
chuqurchalar hosil bo’ladi. Baland hujayralarda ham, past hujayralarda ham lipid va pigment
donachalari hamda vakuolalar borligi bu hujayralarda sekretor faoliyat borli-gidan darak beradi.
Urug’don ortig’ining nayi ikki qatorli epiteliy bilan qop-langan. Bu epiteliy ikki xil hujayralardan
iborat (243-rasm): 1) apikal yuzasida steriotciliylar (harakatsiz tuk tutamlari-ni) tutuvchi, o’zining
erkin yuzasi bilan jinsiy qoplamaning tekis yuzasini hosil qiluvchi baland prizmatik hujayralar hamda
2) mayda oraliq hujayralar. Ular o’z yadrolarining joylashuviga ko’ra ikki qatorli epiteliyning pastki
qatorini hosil qiladi.
Urug’don ortig’ining nayi yupqa, nozik xususiy qatlamga ega bo’lib, undan keyin nisbatan qalin silliq
mushak qavati yota-di. Kuchli ravishda egilgan urug’don ortig’i nayining ba’zi tirsaklari o’zaro
biriktiruvchi to’qima yordamida tutashgan bo’-ladi.
Urug’don ortig’i nayining bushlig’g’g sugoqliq bjlan to’la. Unda ba’zan alohida, ba’zan yig’ilgan
holatda spermatozoidlar joy-lashadi. Bu suyuqliq urug’ chiqaruvchi yo’llar epitelmysining sekretor
faolnyatining mahsulidan hamda bu erga egri-bugri naylardan oqib kelgan suyuqlikdan iboratdir. Bu
suyuqlik sper-mani suyultiradi, spermatozoidlarning saqlanishini ta’min-laydi. Ayniqsa, mo’l
sekretciya urug’don ortig’i naylarining hal-qalarida kuzatiladi. Urug’don ortig’ini sperma
to’planuvchi rezervuar sifatida ham ko’rsatish mumkin.
Urug’ olib ketuvchi yo’l. Bu yo’l ikki qavatli, ku-tikulasi aniq ko’rinib turgan tcilindrik epiteliy bilan
qop-langan. SHilliq parda 4-6 ta bo’ylamasiga yo’nalgan burmalar x.osil qilgani uchun ko’ndalang
kesimi yulduzsimon ko’rinishga ega bo’ladi.
Kanal shilliq pardasining xususiy qavati siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan tashkil
topgan. Bu erda elastik tolalar ko’p. Xususiy pardadan so’ng yaxshi rivojlangan uchta: ichki, va tashqi
bo’ylama, o’rtasi aylana qavatlardan ibo-rat mushak qatlami yotadi. Mushak pardasidan keyin elastik
tolalarga mo’l bo’lgan tolali parda -adventitciya qavati joy-lashadi.
Urug’ olib ketuvchi yo’l mushak qavatining peristal’tik hara-qati spermani urug’ olib ketuvchi
yo’llarda surilishini va eyaku-lyatciya vaqtida uni chiqarib tashlashini ta’minlaydi.
Urug’ olib chiquvchi yo’lning oxirlari ampulasimon kengayadi va bu erda muskul parda tololari bir
tekisda yotmaydi. Aylana bo’ylab joylashgan qavatda qiyshiq yo’nalgan mushak tolalari paydo
bo’ladi, bo’ylama mushak to’plamlarining bir butunligi bo’linadi va urug’ otuvchi yo’lga kelganda
yo’qoladi. Jinsiy yo’l ampula qismining shilliq pardasi juda burmadorligi bilan ajralib turadi, bundan
tashqari, bezlarni eslatuvchi kubsimon epiteliy bilan qoplangan botiqlik hosil qiladi. Xususiy qa-vat
ampulyar qismida ham elastik tolalarga boy. Normal holat-da ampulyar bo’shliqda spermatozoidlar
bo’lmaydi, ammo eyakulya-tciyadan so’ng spermatozoidlarning ma’lum bir qismi ushlanib qolishi va
qayta eyakulyatciyada ajralishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
