Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Peroksisoma  (mikrotanacha).  Peroksisomalar.  bir  qavatli  membrana  bilan  o`ralgan 

strukturalar bo`lib, kattaligi 0,3- 1,5 mkm dir. Struktura markazida nukleoid joylashgan. Bu nukleoid 

bakteriyadagi  nukleoidga  va  umuman  yadro  strukturalariga  aloqador  emas.  Peroksisomalarda, 

xususan, jigar hujayrasi peroksisomalarida nukleoid sohasida kristallsimon strukturalar bo`ladi. Bu 

strukturalar fibrilla va naychalardan tashkil topgan bo`lib, uratoksidaza fermentini saqlaydi. 

Peroksisomalar  amyobada,  tuban  zamburug`larda  (achitqida),  o`simliklarning  ba’zi  bir 

embrional  to`qimalarida  (endospermda),  umurtqali  hayvonlarda  esa  asosan  jigar  va  buyragida  to-

pilgan. Kalamush jigarining har bir hujayrasida taxminan 70-100 peroksisoma bor. Peroksisomalar 

endoplazglatik  to`r  membranalari  bilan  yaqin  aloqada  bo`ladi.  Ehtimol,  endoplazmatik  to`r 

kengaymalari sohasida peroksisomalar hosil  bo`ladi. Usimlik hujayralarida bu organella ko`pincha 

mitoxondriya va plastidalarga  yaqin yotadi. Dastlab peroksisomalar jigar va' buyrak hujayralaridan 

ajratib olingan. Peroksisomalar fraktsiyasida vodorod peroksidi metabolizmi bilan bog`lnq ferment-

lar  aniqlangan.  Bular  (oksidaza,  uratoksidaza,  a-aminokislota  oksidazasi)  yordamida  H

2

O

2

  va  uni 

parchalaydigan katalaza hosil bo`ladi. Jigar peroksisomalari oqsilining 40% katalazadan iborat. H

2

O

2

 

zaharli modda bo`lgani uchun katalaza muhim himoya funktsiyasini o`taydi. 

Mikronaychalar  elektron  mikroskop  ostida  glyutaraldegid  bilan  fiksatsiya  qilingan 

kesmalarda shu asrning 60-yillarida topilgan. Mikronaychalar asosan oqsildan tashkil topgan bo`lib 

 

membrana tuzilishiga ega emas. 

Mikronaychalar  aniq  tuzilishga  ega  bo`lgani  uchun  ularni  hujayraning  boshqa 

komponentlaridan  ajratish  oson.  U  eukariotik  hujayralarning  hammasida  bo`lib,  bakteriyalar  va 

boshqa prokariotik hujayralarda uchramaydi. Mikronaychalar sitoplazmaning muvaqqat tuzilmalarini 

(bo`linish dukini) hosil qilishi mumkin. 

Mikronaychalar - sentriola, bazal tanacha, xivchin va kiprikchalarning asosiy struktur birligi 

hisoblanadi. Mikronaycha (17-rasm a, b) to`g`ri, shoxlanmaydigan ichi bo`sh silindrdir. Uning tashqi 

diametri 24 nm, ichki diametri 15 nm bo`lib, devor qalinligi 5 nm ga teng. Mikronaychada devori zich 

joylashgan kattaligi 5 nm bo`lgan subbirliklardan tashkil topgan (17-rasm, a).. Elektron mikroskop 

ostida,  ko`ndalang  kesmalarda  asosan  13  subbirlik  farqlanadi.  Turli  hujayralardan  (sodda 

hayvonlarning  kiprikchalaridan,  nerv  to`qimasi  hujayralaridan,  bo`linish  dukidan)  ajratib  olingan 

mikronaychalarning ximiyaviy tuzilishi bir xil. Mikronaychalar o`zi uchun xarakterli bo`lgan oqsil  - 

tubulinlardan  tuzilgan.  Tubulinlar  ba’zi  bir  alkaloidlar (kolxitsin,  vinoplastin) bilan birikish 

---

 

32 

qobiliyatiga ega. 

Tozalangan tubulinlar GTF (guanintrifosfat) va Mg

++

 bor muhitda mikronaychalar hosil qiladi. 

Kolxitsin  esa  mikronaychalar  hosil  bo`lishiga  to`sqinlik  qiladi  yoki  mikronaychalarni  parchalab 

yuboradi. 

 

Sitoplazmatik  mikronaychalar  past 

haroratda  (0°)  depolimerizatsiyaga  uchraydi. 

Turli  mualliflar  mikronaychalar  bo`linish 

dukini  hosil  qilishi,  hujayrada  tayanch 

funksiyasini  bajarishi  yoki  hujayra  ichida 

moddalar  tashilishida  ishtirok  etishini  e’tirof 

etadilar.