Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

AYOLLAR JINSIY HUJAYRASI-TUXUM HUJAYRANING TUZILISHI 

 

Tuxum  hujayra  hamma  hujayralar  uchun umumiy  belgilardan  tashqari,  bir  qator  o`ziga  xos 

xususiyatlarga ega. Bularga quyidagilar kiradi. 

1.  Yangi  organizmning  taraqqiyoti  uchun  zarur  bo`lgan  oziqa  moddalarning  ko`p  yoki  kam 

miqdorda bo`lishi. 

2. Sitoplazma (tuxum hujayrada ooplazma)ning periferik kismida yuzaki yoki kortikal (cortex 

- po`st) qavatni va tuxum hujayrani qoplab turuvchi va uni tashqi muhit zararli ta’si-rotlaridan himoya 

qiluvchi o`ziga xos qobiqlarning bo`lishi. 

3. Hujayraning qutbli tuzilganligi, ya’ni har xil tuzilishdagi qutblarning mavjudligi. 

Tuxum  hujayra  ko`pincha  dumaloq  shaklga  ega  (33-rasm).  Uning  kattaligi  sitoplazmadagi 

oziqa modda - sariqlikning miqdoriga bog`liq. Hujayraning yadrosi anchagina katta bo`lib, ekstsentrik 

joylashadi va markazida katta yadrocha tutadi. Yetilgan tuxum hujayrada elektron mikroskop ostida 

kuchsiz  rivojlangan  sitoplazmatik  to`r,  erkin  ribosomalar,  sitoplazmada  teng  tarqalgan 

mitoxondriyalar borligi aniqlangan. 

 

Tuxum  hujayra  takomilining  ilk 

bosqichlarida  Golji  kompleksi  yadro 

atrofida  joylashadi.  Tuxum  hujayra 

yetilgan  sari  plastinkasimon  kompleks 

sitoplazmaning chekka qismiga suriladi. 

Sitoplazmaning  shu  qismida  kislotali 

glikozaminoglikanlarga  boy  bo`lgan 

donachalar  joylashib,  ular  po`stloq 

(kortikal)  qavatni  hosil  qiladi.  Tuxum 

hujayra  urug`langandan  so`ng  kortikal 

granulalar  urug`lanish  qobig`ini  hosil 

qilishga sarf bo`lishi natijasida po`stloq 

qavat yo`qoladi. 

Turli  hayvon  tuxum  hujayralari 

sitoplazmasida  sariqlik  bo`lib,  uning 

miqdori  turlicha.  Ularning  joylashishi 

va 

miqdori 

embrional 

rivojlanish 

yo`llarini  belgilaydi.  Sariqlik  sitop-

lazmadagi  har  xil  oziqa  moddalardan 

tashkil  topgan  kiritmalardir.  Tarkibiga 

ko`ra sariqlik - uglevodli, yog`li va oqsilli bo`lishi mumkin. Oqsilli sariqlik ayniqsa katta ahamiyatga 

ega,  chunki  uning  miqdoriga  qarab  tuxum  hujayralar  klassifikatsiyalanadi.  Sariqlik  ayrim  hollarda 

tuxumda ko`p miqdorda to`planuvchi oqsil donachalaridan yoki plastinkalaridan tashkil topadi. 

Ovotsit  tashqi  tarafdan  hujayra  qobig`i  bilan  o`ralgan  bo`lib,  u  ko`p  miqdorda 

mikrovorsinkalar 

hosil 

qiladi. 

Sut 

emizuvchilarda 

tuxum 

hujayraning 

o`sishi 

 

 

33-  rasm.  Sut  emizuvchilarning  yetilgan  tuxum 

hujayrasi.  Gematoksilin-eozin  bilan  bo`yalgan.  0b.  40. 

ok.  10.  1-yadro;  2-sitoplazma;  3-yaltiroq  qavat;  4-

follikulyar  hujayralardan  hosil  bo`lgan  «nurli  toj»,  5  -

follikul epiteliysi 

 

---

 

55 

tuxumdonda, yetilishi esa bachadon 

naylarida  kechadi.  Tuxumdondagi 

ovogoniy  hujayralarining  o`sish 

davrida 

ularni 

o`rab 

turgan 

hujayralar  ko`payib  ko`p  qavatli 

bo`lib 

qoladi. 

Bu 

hujayralar 

follikulyar  suyuqlikni  sekretsiya 

qilishi 

natijasida 

follikulyar 

hujayralar  orasida  bo`shliq  hosil 

bo`ladi  (34-rasm).  Bu  bo`shliqning 

kengayishi 

davomida 

tuxum 

hujayra 

bir 

qavat 

follikulyar 

hujayralar (nurli toj) bilan o`ralgan 

holatda  qoladi.  Hujayralar  yassi 

yoki  kubsimon  shaklga  ega  bo`lib, 

ularning  uzun  o`simtalari  tuxum 

hujayra 

mikrovorsinkalarining 

orasiga  kirib,  ozuqa  moddalarning 

tuxum  hujayraga  o`tishiga  sharoit 

yaratadi. Tuxum hujayra qobig`i va 

follikulyar hujayralar oralig`ida, shu hujayraning mahsuloti bo`lgan glikozaminoglikanga boy yaltiroq 

qavat joylashadi. Suv hayvonlarida uni dirildoq qobiq deb ham yuritiladi.