tomirlarga va nerv oxirlariga boy. Un ikki barmoq ichak shilliq osti pardasida duodenal (Brunner)
bezlari joylashadi (213-rasm). Bu bezlar murakkab naysimon tarmoqlangan shilliq bezlardir. Ular
me’-daning pilorik bezlariga o’xshab ketadi. Duodenal bezlarning oxirgi sekretor bo’limi o’ta
tarmoqlangan bo’lib, tcilindrsimon shilliq hujayralardan tashkil topgan. Bu hujayralarning api-kal
tcitoplazmasida ko’pgina sekret granulalari yotadi. YAssi giperxrom yadro hujayra tcitoplazmasi
asosida joylashadi. Sek-ret ajralishi bilan hujayra past kubsimon bo’lib ^olib, yadro-si
dumaloqlashadi. Brunner bezlarining chiqaruv naylari kub-simon hujayralar bilan qoplangan bo’lib,
shilliq parda orqali o’n ikki barmoq ichakning kriptalariga ochiladi. CHiqaruv nayi hujayralari oxirgi
sekretor bo’limi hujayralariga nisbatan kam bo’lsa-da, sekretor granulalar tutadi va sekretor faoliyati-
ni bajaradi. Duodenal bezlar tarkibida apikal donador va, ba’zan, qadahsimon hujayralar ham bo’ladi.
Brunner bezlari-ning mahsuloti tarkibidagi mukotcitlar me’dadan tushgan kislo-tali muhitni
neytrallaydi. Duodenal bezi sekretida dipeptid-larni aminokislotalarga qadar parchalovchi dipeptidaza
fer-mentlari bo’ladi. Bezning sekreti amilaza ta’sirida karbon sul’fatlarni parchalaydi va me’da osti
bezining amilolitik faoliyatini kuchaytiradi. Duodenal bez-larga sekretin, duodenin va boshqa gor-
mushaklardan iborat. Mu-shaklar orasida nerv chigallari, tomir-lar tutgan siyrak tolali biriktiruvchi
337
213- rasm. O’n ikki barmoq ichak (sxema).
1 - shilliq parda; 2 - ichak so’rg’ichi (voronkasi); a-epi-teliy; b) - xususiy biriktiruvchi t^qima; 3 -
kripta; v - shilliq pardaning mushak qatlami: 4 - shilliq osti pardasi; 5 - duodenal bezlar; 6 -
duodenal bezlarning chiqaruv nayi; 7- mushak parda.
Seroz parda ustidan bir qavat yassi epiteliy - mezoteliy bilan qoplagan zich shakllanmagan
biriktiruvchi to’qimadan iborat. Un ikki barmoq ichak faqat old tomondan seroz parda bilan
qoplangan, qolgan qismlari adventatcial parda bi-lan o’ralgan.
Ingichka ichakning qon bilan ta’min-lanishi va innervatciyasi. Ingichka ichakka boruvchi qon tomirlar
ichak tutqichida 2-3 qator ravoqlar hosil qiladi. So’nggi ravoqdan ajraluvchi to’g’ri arteriyalar ichak
devoriga kirib, seroz-mushak qavat-lar uchun tomirlar chigalini hosil qilib tarqaladi. To’g’ri
338
arteriyalarning asosiy tarmoqlari ichak shilliq qavatiga etgach, tegishli tartibdagi tomirlarga
tarmoqlanadi va bu tarmoqlar o’zaro tutashib shil-liq osti qavatining arteriya chigalini hosil qiladi.
SHilliq osti qavati arteriyasi chigalidan ikki yo’nalishda: ichkariga - shilliq pardaga va tashqariga -
mushak va seroz qa-vatlarga (orqaga qaytaruvchi arteriyalar) tarmoqlar ajraladi. Barcha arteriya
tomirlar pirovardida prekapillyar va kapillyar-larga ajraladi. Kapillyarlar esa to’r hosil qilib, so’ngra
post-kapillyarlarga aylanadi, 2-3 ta postkapillyarlar o’zaro qo’shi-lib, venulalar hosil qiladi-da,
birinchi tartibli venalarga quyiladi.
Ichakning so’rg’ichlari ichak kriptalarining kapillyar to’ridan qon olsa, ayrimlariga arteriola kelib,
so’rg’ich ichida kapillyar-lar to’rini hosil qiladi. So’rg’ichlardan qon 1-2 ta, ba’zan 3 ta venula orqali
oqib ketadi.
Ingichka ichak yuqori ichak tutqich chigalining nerv tolalari bilan ta’minlanadi. Uning hosil bo’lishida
ichki a’zolarga bo-ruvchi katta, kichik nerv va yuqori ichak tutqich tugunidan ketuvchi
nerv tolalarining tutami ishtirok etadi. Ularga sayyor nervla-pining orqa dastak tarmoqlari kelib
qo’shiladi. Bulardan tash-qari, uchinchi doimiy tarkibiy qism bo’lib, u ichak tutqichlararo nerv
tarmoqlari hisoblanadi. Tarkibida simpatik va parasim-patik tolalar tutuvchi nervlar ichak
faoliyatining boshqarili-shini ta’min etadi. Ichak nayining har xil harakat faoliyati (peristal’tik, tonik
va boshqa) organ ichidagi nerv elementlari-ning, asosan, Auerbax nerv chigalining bevosita ta’siri
ostida bo’ladi. Intramural nerv elementlarining faoliyatiga sekretor va harakat protcesslarini
boshqarishda o’ziga xos bir zveno deb qaraladi.
Ingichka ichakda juda ko’p miqdorda nerv elementlari bo’lib, ular o’zaro bog’langan va ichakning
avtonom faoliyatida anatomik substratni hosil qiladi. Ichak devorida to’rt asosiy chi-gal tafovut
etiladi: seroz osti, mushaklararo, shil-liq osti va shilliq, Bulardan eng yaxshi o’rganilgani
mushaklararo Auerbax chigali hisoblanadi. Bu chigalning tugunla-rida asosan I tip Dogel hujayralari
joylashadi. Bu hujayra-larnipg peritcellyulyar apparatlari sayyor nerv tolalarining terminal tarmoqlari
hisoblanadi va shunga ko’ra ularga hara-kat neyronlari deb qaraladi. SHilliq osti chigalida II tip Do-
gel hujayralari ko’p va aksariyat mualliflarning taxminiga ko’-ra sezish tabiatiga ega, chunki ularning
o’ziga xos ta’surotlarni qabul etuvchi dendritlari shilliq osti va shilliq qavatlarida tugaydi. Bu
hujayralarning neyritlari harakat neyroni hisob-langan I tip Dogel hujayralari bilan aloqada bo’lib,
ichak de-vorida intraretceptor ta’sirlarni uzatishda ahamiyatga ega bo’lgan qisqa reflektor yoyni hosil
qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
