Qizilo’ngach epiteliy qavati oldingi ichak entodermasida joy-lashgan prexordal plastinkadan, boshqa
epiteliy; 2 - shilliq pardaning xususiy qatlami: 3 - shilliq pardaning iushak qatlami; 4 _ qtczilo’ngach
315
mezenximadan paydo bo’la-
d
i Takomillashish jarayo-nida epitelial qavat bir necha marta o’zgaradi.
Dast-avval, embriogenezning 4-haftasigacha, qizilo’ngach epiteliysi bir qavatli tcilindrsimon
epiteliydan iborat bo’lib, so’ng ikki qavatliga aylanadi. SHu vaqtdan boshlab epiteliy qatlami o’sib
ketadi va qizilo’ngach teshigini ber-kitib qo’yadi. Keyinchalik, epiteliy emirilib, yana nay-ning ichi
ochiladi. Homila hayotining 3-oyida qizil" o’ngach ko’p qatorli hilpil-lovchi epiteliy bilan qop-
langan. 13-haftadan bosh-lab hilpillovchi hujaira-lar tcitoplazmasida gliko-gen bo’lgan pufaksimon
hu-jayralarga anlanadi. Bu hujayralar yassilanib ko’p qavatli yassi epiteliyni hosil qiladi. Hilpillovchi
epiteliy qoldiqlarini yan-gi tug’ilgan bolalarda ko’-rish mumkin. Qatta yoshda bunday epiteliyni
shilliq bez chiqaruv naylaridagina uchratish mumkin.
Bir xil epiteliyning boshqasiga aylanish sabab-lari aniq emas. Ko’p qavat-li yassi epiteliyning sha-
kllanishida qizilo’ngach-ning faoliyati (funktciyasi) muhim rol’ o’ynasa kerak. CHunki ko’p z^avatli
yassi epiteliy dag’al ovqat luqmalari o’tayotganda qizil-o’ngach devorini shikastlanishdan saqlaydi.
Qizilo’ngach bezlari embriogenezning 3- oyida, mushak qavati 2- oyida takomillashadi.
Tuzilishi. Qizilo’ngachning devori 4 qavatdan tuzilgan (198-rasm):
1. SHilliq parda - tunica mucosa.
2. SHilliq osti pardasi - tunica submucosa.
3. Mushak parda - tunica musculans.
4. Alventitcial parda - tunica adventitia.
SHilliq va shilliq osti pardalar bir necha (7-10) bo’ylama ketgan burmalar hosil qiladi. Burmalar ovqat
yutilayotganda yoziladi.
SHillik, parda epiteliydan, xususiy va muskul plastinkala-ridan iborat. Epiteliy ko’p qavatli yassi
muguzlanmaydigan epi-teliy bo’lib, qalinligi 200 mkm ga teng 20-25 qavat hujayra qatlamlaridan
iborat. Eng yuqori qatlamlaridagi yassi hujay-ralarda muguzlanish alomatlari bo’ladi. Epiteliy
qatlamining bazal hujayralarida mitoz bo’linishlarni uchratish mumkin. Ho-sil bo’lgan yosh
hujayralar etilib yuqoriga suriladi, yuza hujay-ralar, esa ketma-ket tushib turadi. SHu tarzda fiziologik
rege-keratciya yuz beradi. Epiteliy aniq ko’rinadigan bazal membrana-da yotadi. Uning ostida xususiy
plastinka joylashgan. Xususiy plastinka siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qima-dan iborat.
Xususiy qavat epiteliyga botib kirib so’rg’ichlar hosil qiladi. Biriktiruvchi to’qimada elastik va
kollagen to-lalar mo’l bo’ladi. Bu erda biriktiruvchi to’qimaning hamma kom-ponentlari mavjud
bo’lib, juda ko’p limfotcitlar uchraydi. Ko’-pincha bu limfotcitlar diffuz joylashsa, ba’zan ular limfoid
follikul hosil qilishi mumkin.
SHilliq pardaning xususiy plastinkasida qizilo’ngachning kar-dial bezlari joylashadi. Ular to’da-to’da
bo’lib 2 gruppani tash-kil qiladi. YUqori gruppa kardial bezlar hiqildoqning uzuksi-mon tog’ayi va
kekirdakning 5- halqasi sohasida, pastki to’dasi esa quyi qismida - qizilo’ngachning me’daga o’tish
erida yotadi. Bu bezlar me’daning kardial bezlariga o’xshash tuzilgan. Bez-larning oxirgi bo’limlari
shilliq ishlab chiqaruvchi tcilindrsi-mon yoki kubsimon hujayralardan iborat bo’lib, ba’zan ular
orasida pariegal hujayralar ham uchraydi. Bez naylari epite-liy yuzasiga ochiladi. Qizilo’ngachning
kardial bezlari ko’p miq-dorda endokrin hujayralar tutadi, ular asosan bezning oxirgi bo’limlarida,
qisman chiqaruv naylarida joylashgan. Bu hujay-ralar me’da-ichak nayining EC, ECL va boshqa
hujayralariga o’xshaydi. Qizilo’ngachning kardial bezlarining tuzilishi, joy-lashishi va funktciyasini
bilish shifokorlar uchun muhim aha-miyatga ega, chunki ular joylashgan erda ko’pincha
qizilo’ngachning ikkilamchi bo’shliqlari, kistalari, yaralari va o’smalari hosil bo’ladi. SHilliq
pardaning mushak plastinkasi elastik tolalar turi bilan o’ralgan silliq mushak hujayralaridan tuzilgan.
Ular bo’ylama joylashadi va quyi tomonga ko’payib borib, qi-zilo’ngachning me’daga o’tadigan erida
qalinligi 200-400 mkm ga etadi. SHu mushakning qisqarishi natijasida ovqat luqmalari-ning o’tishi
engillashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
