elastik tolalar ko’pincha bo’ylamasiga yo’naladi. Bu qavat qalinligi 300-700 mkm ga teng bo’lib, bu
316
joylashadi. Bu - murak-
kab tarmoqlangan naysimon-al’veolyar bezlardir. Bezlarning
oxirgi bo’limlari faqat shilliq hujayralardan tashkil topgan. ‘ez sekreti avval mayda, so’ng yirik
chiqaruv naylariga quyila-di. Ular qo’shilib, epiteliy yuzasiga ochiladi. Mayda naychalarda epiteliy
bir qavatli kubsimon yoki past tcilindrsimon, yirik naylarda esa ko’p qavatli yassi hujayralardan
iborat. Qizilo’n-gachning xususiy bezlarining mahsuloti shilliq pardaning yuza-sini namlab oziq
moddaning yaxshi siljishini ta’sirlaydi. Xususiy bezlar asosan qizilo’ngachning yuqorigi '/z qismida
uchraydi.
Mushak parda ichki aylana va tashqi bo’ylama yotgan mushak qavatlardan iborat bo’lib, uning
qalinligi 1-2 mm ga teng. Mu-shak parda qizilo’ngachning yuqori 7z qismida ko’ndalang targ’il, o’rta
7z qismida ham ko’ndalang-targ’il, ham silliq mushak, quyi i/z qismida esa faqatgina silliq
mushaklardan tuzilgan. Bu xu-susiyat kesmada qizilo’ngachning qaysi joyidan olinganligini aniqlash
uchun belgi bo’ladi. Ichki tcirkulyar qavat ikki bo’rt-ma - qizilo’ngach sfinkterlarini hosil qiladi.
YUqori sfinkter uzuksimon tog’ay sohasida joylashgan bo’lsa, ikkinchi - pastki sfinkter
qizilo’ngachning me’daga o’tish joyida hosil bo’ladi. Bu tuzilmalar amaliy meditcinada katta
ahamiyatga ega.
Adventitcial parda siyrak tolali shakllanmagan biriktiruv-chi to’qimadan iborat bo’lib, bir tomondan
mushak qavatidagi, tashqari tomondan a’zo atrofidagi biriktiruvchi to’qima bilan aloqada bo’ladi.
Adventitciyada bo’ylama yo’nalgan qon tomirlar va nerv tolalar ko’plab joylashadi. Qizilo’ngachning
pastki - qorin qismida adventitciya o’rnida seroz parda bo’lib, u mezote-liy bilan o’ralgan biriktiruvchi
to’qimadan tashkil topgan.
ME’DA
Og’iz bo’shlig’ida mexanik ishlovdan o’tgan oziq moddalar qi-zilo’ngach orqali me’daga tushadi. Bu
erda u me’da shirasi bilan aralashadi va kimyoviy jihatdan qayta ishlanadi. Me’da oziq moddalarni
ichakda butunlay hazm bo’lishini ta’minlovchi muhim vazifalarni bajaradi. Me’daning asosiy vazifasi
sekret ya’ni me’da shirasini ishlab chiqarishdir. Me’da shirasi me’da devo-ridagi turli bezlar
mahsuloti bo’lib, uning tarkibida: pep-sin, ximozin, lipaza fermentlari hamda xlo-rid kislota va shilliq
modda bor.
Pepsin - me’da shirasining asosiy fermenti hisoblanadi. Uning ta’sirida ovqat tarkibidagi murakkab
oqsillar ancha sddiy-al’bumoz va peptonlargacha parchalanadi. Pepsinning fer-mentativ faoliyati
faqat kislotali muhitdagina namoyon bo’ladi, shu sababli uning aktivlanishi uchun xlorid kislotaning
bo’lishi zarur. Lipaza me’dada oz miqdorda ajraladi va yog’larning par-chalanishida ishtarok etadi.
Faqat emizikli bolalarda me’da shirasi tarkibida ximozin moddasi bo’lib, u sutni ivitadi.
SHilliq modda me’da shilliq pardasi yuzasini qoplab, uni xlorid kislota ta’siridan va dag’al ovqat
luqmalarining shi-
kastlashidan saqlaydi. Me’dada antipepsin deb ataluvchi max-sus modda ishlab chiqariladi degan
taxminlar bor. Me’da devo-rining pepsinning hazm qiluvchi ta’siriga chidamliligi me’da shirasida
antipepsin borligi bilan izohlanadi.
Ovqatni kimyoviy qayta ishlashdan tashqari, me’da organizm uchun muhim bo’lgan qator boshqa
vazifalarni ham bajaradi. Me’dani mexanik vazifasi ovqatni me’da shirasi bilan ara-lashtirish va qayta
ishlangan ovqat massasini o’n ikki barmoq ichakka o’tkazib berishdan iborat. Bu vazifani bajarishda
me’-da devorining mushaklari ishtirok etadi. Me’da dsvorida ovqat bilan kirgan vitamin V^ning
so’rilishini ta’minlovchi a n t i-anemik omil (faktor) hosil bo’ladi. Bu omilning bo’lmas-ligi odamda
xavfli kamqonlik kasaliga olib keladi. Me’da de-vori orqali suv, spirt, tuzlar, qand va boshqa moddalar
yaxshi so’riladi. SHu bilan birga me’da qisman ekskretor vazifani ham bajarishi mumkin. Ba’zi
buyrak kasalliklarida me’da devori orqali oqsil almashinuvining ba’zi oxirgi mahsulotla-ri (ammiak,
mochevina va boshqalar) ajralishi mumkin. Me’da endokrin vazifani ham bajarib, gastrin, gistamin,
serotonin, motilin, enteroglyukagon va boshqa qator biologik aktiv modda-larni ajratadi. Bu moddalar
me’da va hazm qilish yo’llarining boshqa
bo’limlari motorikasiga (harakatiga) va bez
317
hujayra-larining sekretor faoliyatiga kuchaytiruvchi yoki pasaytiruvchi
ta’sir qiladi.
Taraqqiyoti. Me’da embrion ichagining o’rta bo’lagidan taraq-qiy etadi, ya’ni embrion takomilining
4- haftasida birlamchi ichakning kengaygan qismidan me’da hosil bo’ladi. Ichak nayi endotermasidan
epiteliy va me’da bezlari rivojlansa, me’da-ning qolgan qismlari mezenximaning hosilasi hisoblanadi.
Me’da qoplamasi, dastavval yadrolari turli sathlarda yotgan-ligidan ko’p qatorli ko’rinishga ega
bo’lgan tcilindrsimon hujay-radan iborat bo’ladi. So’ngra epiteliy bir qator bo’lib joyla-shadi.
Embriogenezning 6-10 haftalarida epiteliy biriktiruv-chi to’qimaga botib kirib, me’da chuqurchalarini
hosil qiladi. CHuqurchalar tubidan me’da bezi vujudga keladi. Embrional ta-raqqiyotning 7-8 oylarida
me’da bezlarida faqat qo’shimcha va parietal hujayralar, keyinroq borib bosh hujayralar paydo
bo’ladi.
Me’daning pilorik qismida epiteliy qoplami kechroq tako-millashadi. Bu erda me’da chuqurchalari
embriogenezning 9- haf-tasida paydo bo’lsa, bezlar 15-haftaga kelib diffe-rentciyalasha-di.
Me’daning kardial bezlari esa, yana ham kechroq - embrional taraqqiyotning ikkinchi yarmidan
boshlab taraqqiy etadi. Me’da mushak qavatining taraqqiyoti notekis boradi. Aylana mushaklar
embrion taraqqiyotining 6-haftasida hosil bo’lsa, 4-oyda uzuna-siga va kechroq qiyshiq yo’nalgan
mushaklar qatlami paydo bo’la-di. Me’da shilliq pardasining mushak qatlamlari embriogenez-ning 3-
oyida va keyinchalik pilorik sfinkter shakllanadi. Hat-to homilaning tug’ilish paytida ham hali me’da
bez hujayrala-
ri mukammal takomillash-magan bo’ladi. YAngi tug’il-gan chaqaloq me’dasi asosan mukoid sekret -
shilliq ishlab chiqaradi. Pepsin va boshqa fermentlar 5-6 oylik chaqaloqlarda, xlo-rid kislota hosil
bo’lishi esa 1 yoshdan boshlanadi. 10-12 yoshlik bolalar me’-dasi tuzilishi va faoliya-ti jihatidan
kattalarni-kidan farq qilmaydigan bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
