|
neyrogipofiz farklanadi. Adeno-gipofizda esa oldingi bo’lak (lobus anterior), oraliq qism (pars
intermedia) va tuberal qismlar (pars tuberalis) farqlanadi. Gipofiz oldingi bo’lagi bez hujayralarining
qalin tasma-1dan iborat bo’lib, siyrak birnktiruvchn to’qima va sinusoid:llyarlar orqali ajralib turadi
(164-rasm). Gematoksilin-bo’yab ko’rilganda 2 gruppa hujayralar yaqqol ajra-lib turadi. Tasma
o’rtalarida joylashgan och hujayralar x r o-mofoblar bo’lsa, qon tomirlarga yaqin joylashgan va to’q
bo’yalgan hujayralar xromofil hujayralardir. Xromofil hu-jayralar o’z navbatida ikkiga bo’linadi: 1)
eozin va boshqa nor-,don bo’yoqlarni yaxshi qabul qiluvchi, zich donadorlikka ega bo’lgan atcidofil
(eozinofil) yoki oksifil hujayralar; 2) asosiy bo’yoq-larga moyil bo’lgan bazofil hujayralar. Bazofil
hujayralar 30-35% ni, atcidofillar 4-10% ni tashkil etsa, xromofob (bosh) hujayralar 60% ni tashkil
etadi.
Bioximiyaviy va fiziologik tadqiqotlar natijasi sut emi-zuvchilar gipofizining oldingi bo’lagida 6 xil
gormon ishlab chiqarilishini ko’rsatadi. Bu gormonlar spetcifik faoliyatga ega. SHu gormonlardan
o’sish gormoni (STG, somatotropin), adreno-kortikotrop gormon (AK.TG) va prolaktin (laktotropin,
lakto-trop gormon - LTG) oddiy oqsil bo’lsa, follikulni stimullovchi gormon (FSG), lyuteinlovchi
gormon (LG, lyuteotropin) vatireo-trop gormon (TTG, tirotropin) glyukoproteiddir. YUqorida aytib
o’tilgan gormonlarni hosil qiluvchi hujayralarni farqlab olish hujayraning kattaligi, shakli, ularning
qon tomirlarga muno-sabati, hujayralar sekretor donachalarining kattaligi, shakli va tcitoplazmada
joylashishi hamda donador endoplazmatik to’r, Gol’ji kompleksi, mitoxokdriyalar kabi hujayra ichki
organel-lalarining nozik tuzilishini sinchiklab o’rganish oqibatida amalga oshiriladi. Ko’pgina
hayvonlarda gipofizning oldingi bo’lagi o’zida 7 xil hujayra tutadi. Bu hujayralar s a m o t o-
274
tropotcitlar, laktotropotcit, ya’ni mammatropotcit (prolaktin hujayralari), adrenokortikotrop (AKTG)
z^ujayralari va 2 tipdagi gonadotrop hujayralar: follikulni stimullovchi, lyuteinlovchi, hujayralar va
tirotro-potcitlar (TTG) hamda agranulyar hujayra (xromofob) lardan iborat.
Atcibofil endokrinotcitlarga ikki turdagi hujayralar; so-matotropotcitlar va laktotropotcitlar kiradi.
Somatotropotcitlar ko’pincha yumaloq yoki ovalsimon bo’lib, odatda, qon kapillyarlariga yaqin
joylashadi. Hujayra yadrosi yumaloq shaklda va u somatotropotcit markazida joyla-shib ekstcentrik
yotgan yadrochaga ega. Sekretor donachalari yumaloq va ko’p bo’lib, butun tcitoplazma bo’ylab
tarqoq joylashadi (165-rasm). Bu donachalar 300-350 nm bo’lib, ular o’ta elektron zichdir. Hujayra
yadrosi va sekretor donachalar orasida yotgan donador endoplazmatik to’r bir-biriga parallel’ bo’lib,
unchalik rivojlanmagan. Gol’ji kompleksi kam rivojlanib, uning atro-fida shakllanayotgan sekretor
donachalari yotadi. Bu hujayralar-ning qon tomirlarga yaqin joylashishi, urg’ochi va erkaklarda bir
xil ko’pgina sekretor donalar tutishi, ularning o’ziga xos tomo ni hisoblanadi. Bu hujayralarning
adrenokortikotropotcitlarga o’ta yaqin joylanishining funktcional tomoni hozirgi kunga qa-dar
mavhum qolyapti. Bu hujayralar o’sish gormoni - somatotrop gormon ishlaydi.
165-rasm. Gipofiz ssmatotrop hujayrasipipg elektroch mikrsfotsgrafiyasi
Xb.OOE.
1 - YADR°; 2 -yadrocha; 3 - sekretor donachalar; 4 - donador endopl1ematik to’r; 5 -
MI
.
toxondrinlar.
166- rasm. Gipsfiz laktotrop hujayrasining elektron mikrofotografiyasi.
Xb.OOO.
|__ yadro; 2__sekretor dsnachalar; 3 - plastinkagimon kompleks; 4 - donador endoplazm»
tik to’r; 5 - lyuteinlovchi xujayra; 6 - FSG - xuj»yra.
275
Laktotrop hujayralar gipofizning oraliq qismi yaqinida o’ta ko’p bo’lib, oldingi bo’lakning bu joyiga
jinsiy zona,ya’ni jinsiy faoliyat bilan bog’liqbezhujayralariningto’p-lamidan iborat zona deb qaraladi.
Laktotropotcitlar urg’ochi-.larda o’ta ko’p bo’lib, erkaklarda bu hujayralarni topish ancha-gina qiyin.
Bu hujayra kosasimon, ba’zan uzunchoq bo’lib, qon kapillyarlariga yaqin joylashadi.
Laktotropotcitlarga xos narsa shuki, ular ko’pincha boshqa gonadotrop hujayralari bilan o’ra-ladi
(166-rasm). Hujayra sekretor donachalari yirik (600- 700 nm), shakli polimorf - yumaloq,
cho’zinchoq bo’ladi. Hujayra ichki organellalari lakotropotcitlarda o’ta yaxshi rivojlangan.
Hujayraning tuzilishida bu aniq belgilar oldingi bo’lak hu-jayralari orasidan laktotropotcitlarni ajratib
ko’rish uchun qiyinchilik tug’dirmaydi. Bu xujayralar homiladorlikning va -sut emizish davrida o’ta
ko’p uchraydi. Bu hujayralar laktotrop gormon yoki prolaktin hosil qilnb, prolaktin sut bezlarida sut
hosil qilishni kuchaytiradi. Bu gormon ta’sirida tuxumdonda •sariq tana uzoqroq saqlanadi.
Adrenokortikotrop hujayralar gipofiz oldingi «bo’lagining yuqorida aytilgan jinsiy zonasida o’ta
kam bo’lib, odatda, bo’lakning oldingi chekkalarida ko’p uchraydi. Bu hujay-
167- asm. Gipofiz adrenokortikotrop (AKTG) hujayrasining elektron mikro-
fotsgrafnyasi. x8.000.
1 - yadro; 2 - hujayra o’simtasi; 3 - sekretor donachlar. 4 -mitoxondriyalar; 5 - so-
matotropotcig.
276
168- rasm. Gipsfiz fellikul stimullovchi gonadotr:p (FSG) hujayrasining
elektron mikrsfstogr?,fiyaei. xb.OSO. 1 - yadro; 2 - sekretor donachalar; 3 - mitoxondrnya.
ralar noto’g’ri, yulduzsimon shaklga ega bo’lib, ularning ayrim; o’simtalari qon kapillyarlarigacha
etib boradi. Adrenokortikot-ropotcit somatotrop hujayralari bilan yaqin aloqada bo’ladi.. Bu
hujayralar tcitoplazmasining o’rta elektron och ko’rinishi: unga oddiy yorug’lik mikroskopi ostida
yaxshi bo’yalmaydigan (xro-mofob), ya’ni bosh hujayra sifatida qarashni taqozo etadi. Hujayra
sekretor donalari ko’pincha hujayra o’simtalarida joy-lashgan bo’lib, ular mayda va yumaloq
shaklga ega (167-rasm). Sekretor donachalar somatotropotcitlar donalariga ko’ra ochrok bo’lsa-da,
anchagina elektron zich va areola bilan o’ralgan. Andre-nokortikotropotcitlarning o’ziga xos
tomonlaridan biri yana. shundan iboratki, ularning sekretor donachalari hujayra plaz-molemmasi
bo’ylab bir qator joylashadi. Bu hujayra organel-lari unchalik rivojlanmagan bo’ladi.
Bu hujayralar buyrak usti bezining po’stloq qismiga ta’sir< qiluvchi adrenokortikotrop gormon
(AKTG) yoki kortikotropin ishlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
