Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

 

TOG’AY TO`QIMASINING TARAQQIYOTI (XONDRIOGISTOGENEZ) VA 

REGENERATSIYASI 

Tog`ay to`qimasi embrion davrida mezenximadan rivojlanadi. o`lajak tog`ay to`qimasi hosil 

bo`ladigan joylarda mezenxima hujayralari ko`payib, o`simtalarini yo`qotadi va bir-biriga zich yetadi. 

Mezenximaning bu qismi xondrogen yoki skeletogen kurtak deyiladi. 

Keyingi  bosqichda  mezenxima  hujayralari  hujayralararo  modda  hosil  qila  oladigan  tog`ay 

hujayralari - prexondroblast va xondroblastlarga differensiallanadi. Hujayralararo modda yangi hosil 

buladigan kollagen tolalar bilan birga tayanch vazifasini ham o`taydi. Hujayralararo moddaning shu 

davrda oksifil bo`yalishi bu hujayralar tomonidan fibrillyar oqsil ishlab chiqarilishiga bog`liq. Tog`ay 

hujayralari hujayralararo modda ishlab chiqarishni davom ettiradi va bir-biridan uzoqlashadi. 

Hujairalararo moddada yangi kollagen tolalarning shakllanishi amorf moddaning o`zgarishlari 

bilan 

bog`liq. 

Tog`ay 

hujayralarining 

keyingi 

differensiallanishi 

amorf 

moddada 

glikozaminoglikanlarning 

(asosan, 

xondroitinsulfatlarning) 

sintezlanishiga 

olib 

keladi. 

Xondroitinsulfatlzr nofibrillyar oqsillar bilan birikib, proteoglikanlarni hosil qiladi. Pro-teoglikanlar 

amorf  modda  va

 

kollagen  tolalarga  shimiladi,  natijada,  kollagen  tolalar  oddiy  mikroskop  ostida 

ko`rinmaydigan bo`lib qoladi. 

Yosh  tog`ayning  hujayralari  mitotik  bo`linishda  davom  etib,  yangi-yangi  hujayralarni  hosil 

qiladi.  Bu  hujayralar  izogen  gruppalarni  vujudga  keltiradi.  Bu  jarayon  tog`ayning  ichki  ta-rafdan 

o`sishini  belgilaydi.  Intussustseptsion  yoki  interstitsial  (lat.  intus-ichki,  suscipio  -  ishtirok)  o`sish 

go`daklik davrida va yosh bolalarda kuzatiladi. 

Skeletogen  kurtakni  o`rab  turgan  mezenxima  hujayralari  ham  ko`payishda  davom  etadi  va 

hujayralararo modda hosil qiladi. Natijada, skeletogen kurtak bu hujayralar hisobiga ham kengayadi. 

Tog`ayning bu usulda o`sishini appozitsion (latincha appositi - tashqi tarafdan) o`sish deyiladi. Tog`ay 

kurtakni qoplab turgai mezenxima hujayralari zichlashadi va tog`ay usti pardasini hosil qiladn. Tog`ay 

o`sishining oxirgi bosqichida to`qimaning o`sishi va unnng oziq biLan ta’minoti orasida tafovut ro`y 

beradi. Tog`ay markazidagi hujayralar ko`payishdan to`xtaydi. Proteoglikanlar esa oksifil bo`yaluvchi 

oddiy  oqsil  -  albuminga  aylanadi.  Qari  kishilarda  va  kasallarda  tog`ay  hujayra  oralits  moddasiga 

kaltsiy tuzlari o`tirishi natijasida asbestli distrofiya hosil bo`ladi. Ba’zi hollarda (kuchli rivojlangan 

distrofiyada) tog`ay ichnga qon tomirlar o`sib kirib, tog`ay to`qimasining suyak to`qimasiga aylanishi 

kuzatiladi. 

Turli  ta’sirlar  natijasida  jarohatlangan  tog`ay  regeneratsiya  qobiliyatiga  ega.  Tog`ay 

regeneratsiyasida  perixondrda  joylashgan  hujayralar  muhim  o`rin  tutadi.  Bu  hujayralar  tog`ap 

hujayralariga aylanadi, ular orasida esa tog`ayning hujayralararo moddasi shakllanib, jarohatlangan 

tog`ay tiklanadi.