Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Plastinkasimon kompleks 
(Golji kompleksi yoki Golji apparati) 1898 yilda Kamillo 
Golji kumush tuzi bilan bo`yash usulini ishlatib, nerv hujayralarida to`rsimon tuzilmani ko`rdi 
(14-rasm, 
a). 
Bu tuzilmani u ichki to`rsimon apparat nomi bilan atadi. 
Golji kompleksini tirik hujayrada o`rganish qiyin. Chunki Golji kompleksining nur 
sindirish ko`rsatkichi sitoplazmanikiga yaqin turadi. Shu tufayli uzoq yillar davomida bir-biriga 
zid bo`lgan ilmiy ishlar paydo bo`lib, ularning ko`pchiligi hozirgi vaqtda deyarli eskirib qoldi. 
Elektron mikroskopni qo`llash Golji plastinkasimon kompleksining tuzilishi to`g`risida 
aniqroq tushuncha hosil qildi. Golji kompleksi asosan hujayra ichidagi membranalardan iborat 
bo`lib, sitoplazmatik vakuolalar sistemasini differen-tsiallashgan qismidir. Golji kompleksining 
tuzilishi o`zgaruvchan. Birinchi marta yadro atrofida yotuvchi murakkab to`r sifatida ta’riflangan 
bu tuzilma ba’zan yadro atrofida yotuvchi tasma yoki yadro ustida yotuvchi qalpoqcha holida 
ko`rinadi. Hamma hollarda ham Golji kompleksi to`rsimon tuzilmadir. Golji kompleksining 
bunday joylashishi va tuzilishi organellaning birdan-bir va tipik belgisi deb hisoblanadi. Keyingi 
yillarda Golji kompleksini yuqorida qayd qilingan joylashishidan tashqari, doira, o`roqsimon va 
tayoqchasimon (diktiosomalar yoki Golji tanachalari) shaklida joylashishi aniqlangan. Golji 
kompleksining shakli turli hujayralarda farqlanishdan tashqari, bir hujayraning funktsional 
holatiga qarab ham o`zgarib turadi. To`rsimon struktura kattalashishi yoki kichiklashishi 
mumkin. 
14- rasm. Golji kompleksi. A - ganglioz nerv hujayralari. Golji usuli bilan 
bo`yalgan. b. 40, ok. 10. B - Golji kompleksining elektron mikrofotogrammasi. X 30.000
V.-Golji kompleksi (sxema). 
Elektron mikroskopik tadqiqotlar Golji kompleksi uch xil qismdan tashkil topganligini 
ko`rsatadi (14-rasm, 
b, v).
1. Ya s s i s i s t e r n a l a r s i s t e m a s i - silliq membranalar (lamella) bilan 
chegaralangan. Yassi sisternalar ko`pincha 5-8 ta bo`lib, bir-biriga yaqin yotadi. 
Sisternaning soni, uzunligi va ularning o`zaro masofasi turli hujayralarda bir-biridan farq 
qiladi. Yaqin sisternalar orasidagi masofa 14-15 nm dan ko`p emas. Har bir sisterna ichidagi 
bo`shliq esa 9-25 nm va undan ko`pdir. Membranalarning qalinligi 7-8 nm. 
2. M a y d a m i k r o p u f a k c h a l a r - sisternalar oxirida joylashadi. 
Mikropufakchalarning diametri 30-50 nm dan katta emas. 
3. Y i r i k v a k u o l a l a r. Bular ham sisternalar va mikropufakchalar singari 
membranalar bilan o`ralgan. Vakuolalar kattaligi 0,2-0,8 mkm va ko`pincha ular yassi sisterna 
bog`lamlarining o`rta qismida yotadi. 

---

31 
Golji kompleksi membranalari ham boshqa organellalar va hujayra membranalari singari 
oddiy biologik membranadan iborat. Golji kompleksining har xil qismlari o`zaro bog`liq. bo`lib, 
bir-biridan hosil bo`lishi mumkin. Masalan, yirik vakuolalar sisternalarning kengaymalaridan 
hosil bo`lgan. 
Umurtqali hayvonlarning turli hujayralarida Golji kompleksi bir xil taraqqiy etmaydi. 
Golji kompleksi ko`pincha ishlamayotgan, differensiallashmagan hujayralarda kuchsiz 
rivojlangan. Golji kompleksining ayrim qismlari assit o`simta hujayralarida reduktsiyaga 
uchraydi. Golji kompleksi hujayraning funktsional holatiga qarab o`zgarishiga uchrab turadi, 
Golji kompleksining joylashishi har xil hujayralarda o`ziga xos bo`ladi. U yadro atrofida 
yoki hujayra markazi atrofida joylashadi. Qutbli differentsiyalashgan epiteliy hujayralarida Golji 
kompleksi yadro ustida, ba’zan esa ba’zal qismda yotadi. 
Golji kompleksini differensial sentrifugalash orqali ajratib olish qiyin bo`lganligi uchun 
uning bioximiyaviy tarkibi yaxshn o`rganilmagan. Umurtqali hayvonlar Golji kompleksida ko`p 
miqdorda yog`, lipoproteid, fosfolipid bor. Golji kompleksida tiamin pirofosfatazaning yuqori 
aktivligi mavjud. Undan tashqari, kislotali va ishqoriy fosfataza, nukleotiddifosfataza fermentlari 
borligi aniqlangan. 
Ko`pgina tadqiqotlar natijasida Golji kompleksi faoliyatining sekretsiya jarayoni bilan 
bog`liqlngi aniqlangan. Klassik sitologiya usulpari bilan tekshirilganda sekret granulalari Golji 
kompleksi zonasida joylashishi ma’lum bo`ldi. Sekretor granulalarning Golji kompleksi bilan 
bog`liqligi qadahsimon hujayralarda, me’da osti bezining atsinar hujayralarida va shilliq 
ishlovchi hujayralarda yaqqol tasdiqlangan. Hujayradagi birlamchi sekret mahsuloti birinchi 
galda Golji kompleksining sisterna mikropufakchalariga, so`ng esa vakuolalarga o`tadi. Golji 
kompleksining vakuolalari hujayra yuzasnga qarab harakat qiladi va vakuola pardasi hujayra 
membranasi bilan birlashib, sekret tashqariga quyiladi. Me’da osti bezining atsinar hujayralari 
pilokarpin yoki ovqat berish yo`li bilan stimullashtirilganda Golji kompleksining vakuolyar 
komponentlari va zimogen granulalari hosil bo`lishi tezlashadi. 
15- rasm. A – H
3 
glyukozaning qadahsimon hujayra Golji kompleksi sohasida va 
sekretor donachalarda joylashishi. Elektron mikroskopik avtoradiografiya. X 10.000. 
1-Golji kompleksi; 2-sekretor donachalar: 3 – H
3
- glyukoza (treklar). B.Golji 
kompleksiking lipidning transport qilinuvchi shakllarini (xilomikronni) hosil kilishda 
ishtiroki. Och ichak vorsinkasining prizmatik hujayrasi. Elektron mikrofotogramma - 
X20.000. 
1-Golji kompleksi; 2-lipid donachalar; 3-xilomikron; 4-mitoxondriya. 

---

32 
Oxirgi vaqtlarda Golji kompleksining glikoproteidlar sintezida ishtirok etishi to`g`risida 
ma’lumotlar bor. Glikoproteidlar hosil bo`lishida qatnashadigan H
3
- glyukoza Golji 
kompleksiga yig`iladi (15-rasm, 
a). 
Ribosomalarda sintez bo`lgan oqsil ham shu yerga kelib 
karbonsuvlar bilan qo`shiladi va glikoproteid hosil bo`ladi. 
Golji kompleksining yog` s o` r i l i sh i d a ishtiroki to`g`risida ham dalillar bor. 
Hayvonga yog` berilgandan so`ng 40-75 min. o`tgach, ko`pgina mayda lipoid tomchilari ichak 
prizmatik epiteliysi Golji kompleksining kengaygan sisternalarida va va kuolalarida yig`iladi 
(15-rasm, b). Shunday qilib, bu organella yog` so`rilishida ham ishtirok etadi.