Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

UMUMIY EMBRIOLOGIYA ASOSLARI 
 
Embriologiya yunon. embryon - homila va logia - ta’limot demakdir. Ammo bu nom shu 
fanning mazmunini to`la ta’riflay olmaydi. Embriologiya fani tuxum hujayralarining 
otalanishidan tortib, tuxum qo`yuvchilarda homilaning tuxum qobig`idan chiqquncha, tirik tu-
g`uvchilarda esa homilaning tug`ilguncha bo`lgan davridagi hamma jarayonlarni ta’riflab beradi. 
Shuningdek, embriologiya fani pushtdan oldingi, ya’ni j i n s i y hujayralarning rivojlanishi 
hamda homila tug`ilganidan keyingi dastlabki davrni ham o`rganadi. Chunki taraqqiyoti mutlaqo 
tuxum qobig`ida yoki tug`ilguncha tugallanib, so`ngra rivojlanmaydigan birorta organizm yo`q. 
Sut emizuvchilarda organlarning tuzilishi va funksiyasy voyaga yetgan organizmning a’zolari 
holatini tug`ilgandan so`ng ma’lum vaqt o`tgandan keyingina egallaydi. 
Embriologiya organizmning normal individual taraqqiyoti va patologik holatlarda 
embrion rivojlanishinyng buzilishsabablarini va ularning oldini olish yo`llarini o`rganadi. 
Shuning uchun embriologiya organizmlarning individual taraqqiyoti - ontogenezning bir qismi 
hisoblanadi. 
Embriologiya 
hamma 
hujayrali 
organizmlar 
rivojlanishining 
umumiy 
qonuniyatlaridan tortib, alohida tip, sinf va tur vakillari uchun xarakterli bo`lgan xususiy 
rivojlanish jarayonlarini ham o`rganadi. Shuning uchun ham embriologiya fani individual 
rivojlanishniig keng masalalarini o`rganuvchi u m u m i y va ayrim gruppa hayvonlar 
taraqqiyotini tekshiruvchi x u s u s i y embriologiyaga bo`linadi. Xususiy embriologiyaning 
muhim bo`limlaridan biri 
odam embriologiyasidir.
Embrional taraqqiyotni o`rganish usullari turlichadir. Oddiy va qadimiy usul bo`lgan 
tasviriy embriologiya pusht taraqqiyotining qanday o`tganini ta’riflab beradi. Turli xil hayvonlar 
taraqqiyoti jarayonini qiyoslab o`rganuvchi ta’limot 
kiyosiy embriologiyadir. 
A. O. Kovalevskiy, 
I. I. Mechnikov, E. Gekkel va boshqalarning izlanishlari natijasida qiyosiy embriologiya 
evolyutsion mazmunga ega bo`ldi. Evolyutsion nazariyani asoslashda muhim rol o`ynagan 
evolyutsion embriologiya dastlab qiyosiy-tasviriy embriologiyadan kelib chiqdi. Keyinchalik 
tajriba usuli embriologiyaning asosiy usuli bo`lib qoldi. 
K. F. Volf, X. I. Pander va K. M. Ber zamonaviy embriologiyaning asoschilaridan 
hisoblanadi. Darvinning evolyutsion targ`iboti embriologiya masalalariga materialistik 
yondoshish uchun zamin yaratdi. Rus olimlaridan I. I. Mechnikov (1845-1916) va A. O. 
Kovalevskiy (1840-1901) Darvinning evolyutsion nazariyasi bilan qurollanib embriologiyaga 
ko`pgina yangiliklar kiritdilar. Ular umurtqasiz va sodda umurtqali hayvonlarni o`rganib, turli 
sinf hayvonlar embrional takomil davomida o`xshash davrlarni boshdan kechirishlarini (masalan, 
embrional varaqlarni) ko`rsatib berdilar. Bu bilan hayvonot dunyosining birligi yana bir bor 
tasdiqlandi. I. I. Mechnikov va A. O. Kovalevskiyning bu tadqiqotlari evolyutsion gistologiya va 
embriologiyaga asos bo`ldi. Hayvon organizmi individual taraqqiyotining hamma jarayonlarini 3 
davrga bo`lish mumkin. 
1. Taraqqiyotning homiladan oldingi davri - bu jinsiy hujayralarning rivojlanishi va 
yetilishini o`z ichiga oladi. 
2. Urug`lanish jarayonidan boshlab tug`ilguncha davom etadigan homilaning rivojlanish 
davri. 
3. Taraqqiyotning homiladan keyingi davri - tug`ilgandan to jinsiy balog`atga yetguncha 
bo`lgan o`zgarishlar davri. 
Homiladan avvalgi davr, yuqorida aytganimizdek, jinsiy hujayralarning taraqqiyoti va 
yetilishini o`z ichiga oladi.