Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

KUZ OLMASINING YORDAMCHI TUZILMALARI 
Bularga ko’z harakat mushaklari, qovoq, ko’z yosh bezlari va 
yosh. 
chiqaruvchi yo’llar kiradi. 
Ko’z mushaklari skelet mushaklari singari tuzilishga ega-dir. 
Qovoq 
(palpebra) - ko’z olmasi oldidagi teri burmasidir. Har bir qovoqda oldingi teri yuzasi va 
ko’zning biriktiruvchi to’kima pardasi (conjunctiva) deb ataluvchi orqa (ichki) yuzasi tafovut 
qilinadi. Qovoq-ning tashqi yuzasini qoplovchi teri juda yupqa bo’lib, odatdagi teri kabi tuzilgan. 
Qovoqning oldingi erkin chekkasida kipriklar joylashadi". Har bir kiprik mayda, sust rivojlangan 
yog’ beziga ega. Bundan tashqari, ularning mushak tutmagan soch xaltasiga o’zgacha shaklga 
ega bo’lgan apokrin ter bezlari yoki kiprik bezlari ochiladi. Ularning sekretor bo’limlari oddiy 
ter bezlarining sekretor bo’limlari kabi kop tokchaga o’xshash chigal hosil qilmaydi, balki «s» 
shaklida bo’ladi. 
Qovoq ichida yaxlit tayanch - fibroz plastinka (tarsus), hal qasimon mushak (m. orbicularis 
oculi) va pretarzal to’qima qatlami yotadi. 
Bu erda, shuningdek, qon tomirlar va qovoqni ko’taruvchi mushak (m. levator palpebrae) 
payining tutamlari joylashadi. 
Tarzal plastinka qovoqning tayanch qismi bo’lib, zich birikti-ruvchi to’qimadan tuzilgan. Qovoq 
devorining oldingi qismida, biriktiruvchi to’qima qatlamida maxsus yog’ bezlari yotadi. Bu bez 
uzun chiqaruv yo’lidan iborat bo’lib, unga har tomondan sekretor al’veolalar ochiladi. 
Qovoqning ichki yuzasi yoki kon’yunktiva ko’p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan. Epiteliy 
ostida yumshoq biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan xususiy qatlam yotadi. Bu erda ko’p miqdorda 

---

199 
limfotcitlar va makrofaglar bo’lib, ular ba’zan to’p-to’p bo’lib joylashadi. 
Kon’yunktivaning yuqori qismida kichik bezlar uchraydi. Ular-ning tuzilishi yosh beziga 
o’xshash va shu sababli qo’shimcha yosh bez-lari deb ataladi. 
Ko’z yosh apparati 
- yosh bezlari, yosh qopchasi va ko’z-burun yosh yo’lidan iborat. 
YOSH 
bezlari (gl. lacrimalis) bir necha seroz tipdagi murak-kab al’veolyar - naysimon bezchalar 
guruhidan iborat. Oxirgi bo’limlarining tuzilishi bo’yicha ular og’iz bo’shlig’ining seroz 
bezlarini eslatadi, ammo uning chiqaruv yo’llarida so’lak naycha- 
dariga muvofiq keluvchi qismlar bo’lmaydi. Sekretor bo’limlar-ning bo’shlig’i yaxshi 
rivojlangan, bularda hujayralararo sek-retor kanalchalar kuzatiladi. Sekretor oxirgi 
bo’limlarining devori seroz bezlar epiteliysiga o’xshash hujayralardan tuzil-gan. Ularning ostida, 
bazal membranada mioepitelial hujayra-lar yotadi. 
YOSH 
bezining sekreti (ko’z yoshi) asosan 
suvdan ibo-rat bo’lib, unda 1,5 protcentga qadar NaCl, oz miqdorda (0,5%) al’buminlar va 
shilliq bo’ladi. Ko’z yoshi bakteriotcid ta’sirga ega maxsus modda (lizotcim) tutadi. Esh 
bezining sekretor qism-lari kubsimon epiteliy bilan qoplangan bo’lakcha ichidagi chiqa-ruv 
yo’llariga davom etadi. Bo’laklararo chiqaruv yo’llari ikki qatorli tcillndrsimon epiteliy bilan 
qoplangan. YOsh kanalcha-lari ko’p qatorli epiteliy bilan qoplangan. Epiteliydan so’ng elastyk 
tolalar va hujayralarga boy xususiy qatlam ( tunica propria ) yotadi. Xususiy qavatdan keyin 
uzunasiga yo’nalgan ko’n-dalang-targ’il mushak qatlami joylashadi. Bu mushakning qisqa-rishi 
kanalchaning kengayishiga olib keladi. Esh qopchasi va ko’z-burun kanalining devori epiteliy va 
xususiy qatlamdan iborat. Epiteliy ikki qatorli yoki ko’p qatorli b)
g
ladi. Ko’z qopchasi devorida 
mayda tarmoqlarga bo’lingan naysimon bezlar mavjud. Xususiy qatlamda ko’p miqdorda 
limfotcitlar to’plami bo’ladi.