Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

AYOLLAR JINSIY HUJAYRASI-TUXUM HUJAYRANING TUZILISHI 
 
Tuxum hujayra hamma hujayralar uchun umumiy belgilardan tashqari, bir qator o`ziga 
xos xususiyatlarga ega. Bularga quyidagilar kiradi. 
1. Yangi organizmning taraqqiyoti uchun zarur bo`lgan oziqa moddalarning ko`p yoki 
kam miqdorda bo`lishi. 
2. Sitoplazma (tuxum hujayrada ooplazma)ning periferik kismida yuzaki yoki kortikal 
(cortex - po`st) qavatni va tuxum hujayrani qoplab turuvchi va uni tashqi muhit zararli ta’si-
rotlaridan himoya qiluvchi o`ziga xos qobiqlarning bo`lishi. 
3. Hujayraning qutbli tuzilganligi, ya’ni har xil tuzilishdagi qutblarning mavjudligi. 
Tuxum hujayra ko`pincha dumaloq shaklga ega (33-rasm). Uning kattaligi 
sitoplazmadagi oziqa modda - sariqlikning miqdoriga bog`liq. Hujayraning yadrosi anchagina 
katta bo`lib, ekstsentrik joylashadi va markazida katta yadrocha tutadi. Yetilgan tuxum hujayrada 
elektron mikroskop ostida kuchsiz rivojlangan sitoplazmatik to`r, erkin ribosomalar, 
sitoplazmada teng tarqalgan mitoxondriyalar borligi aniqlangan. 
33- rasm. Sut emizuvchilarning yetilgan tuxum hujayrasi. Gematoksilin-eozin bilan 
bo`yalgan. 0b. 40. ok. 10. 1-yadro; 2-sitoplazma; 3-yaltiroq qavat; 4-follikulyar hujayralardan 
hosil bo`lgan «nurli toj», 5 -follikul epiteliysi 
Tuxum hujayra takomilining ilk bosqichlarida Golji kompleksi yadro atrofida joylashadi. 
Tuxum hujayra yetilgan sari plastinkasimon kompleks sitoplazmaning chekka qismiga suriladi. 
Sitoplazmaning shu qismida kislotali glikozaminoglikanlarga boy bo`lgan donachalar joylashib, 
ular po`stloq (kortikal) qavatni hosil qiladi. Tuxum hujayra urug`langandan so`ng kortikal 
granulalar urug`lanish qobig`ini hosil qilishga sarf bo`lishi natijasida po`stloq qavat yo`qoladi. 
Turli hayvon tuxum hujayralari sitoplazmasida sariqlik bo`lib, uning miqdori turlicha. 
Ularning joylashishi va miqdori embrional rivojlanish yo`llarini belgilaydi. Sariqlik sitop-
lazmadagi har xil oziqa moddalardan tashkil topgan kiritmalardir. Tarkibiga ko`ra sariqlik - 
uglevodli, yog`li va oqsilli bo`lishi mumkin. Oqsilli sariqlik ayniqsa katta ahamiyatga ega, 
chunki uning miqdoriga qarab tuxum hujayralar klassifikatsiyalanadi. Sariqlik ayrim hollarda 

---

61 
tuxumda ko`p miqdorda to`planuvchi oqsil donachalaridan yoki plastinkalaridan tashkil topadi. 
Ovotsit tashqi tarafdan hujayra qobig`i bilan o`ralgan bo`lib, u ko`p miqdorda 
mikrovorsinkalar hosil qiladi. Sut emizuvchilarda tuxum hujayraning o`sishi tuxumdonda, 
yetilishi esa bachadon naylarida kechadi. Tuxumdondagi ovogoniy hujayralarining o`sish 
davrida ularni o`rab turgan hujayralar ko`payib ko`p qavatli bo`lib qoladi. Bu hujayralar 
follikulyar suyuqlikni sekretsiya qilishi natijasida follikulyar hujayralar orasida bo`shliq hosil 
bo`ladi (34-rasm). Bu bo`shliqning kengayishi davomida tuxum hujayra bir qavat follikulyar 
hujayralar (nurli toj) bilan o`ralgan holatda qoladi. Hujayralar yassi yoki kubsimon shaklga ega 
bo`lib, ularning uzun o`simtalari tuxum hujayra mikrovorsinkalarining orasiga kirib, ozuqa 
moddalarning tuxum hujayraga o`tishiga sharoit yaratadi. Tuxum hujayra qobig`i va follikulyar 
hujayralar oralig`ida, shu hujayraning mahsuloti bo`lgan glikozaminoglikanga boy yaltiroq qavat 
joylashadi. Suv hayvonlarida uni dirildoq qobiq deb ham yuritiladi. 
34- rasm. Yetilgan ovotsit hujayrasining bir qismi. Elektron mikrofotogramma. 
1-yadrocha; 2-yadro; 3-kortikal tanachalar; 4-ovotsit yuzasi; 5-yaltiroq qavat; 6-follikul-
yar hujayralarning yadrolari; 7 - yaltiroq qavat orqali o’tuvchi nurli toj hujayralari va ovotsitning 
kichik o`siqchalari; 8-follikulyar suyuqliq bilan to’lgan follikulyar bo’shliq (Rodindan).