Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Bosh hujayralar 
kubsimon'"bulib; "tcitoplazmasida bir tekis tarqalgan kam sonli 
mitoxondriyalar, tcisternalar, vakuolalar va vezikulalardan iborat plastinkasimon kompleks, 
endoplaz-matik to’rning mayda profillari, erkin ribosomalar va poli-somalar uchraydi. 
YON 
yuza 
membranasida ko’p sonli kalta o’sim-talar bo’ladi.
:
Oraliq (qoramtir) hujayralar 
oqish hujayralardan ul’t-rastruktur tuzilmalarning ko’pligi bilan 
farqlanadi. Oralik hujayralarda elektron zich gialoplazma kuzatilib, mitoxon-driyalarning soni 
anchagina mo’ldir. Mitoxondriyalarning ko’p son-li kristalari zich joylashadi. Oraliq 
hujayralarda mitoxon-driyalar tcitoplazma bo’ylab deyarli tekis tarqalgan bo’lib, ba’zan hujayra 
apikal qismnda ko’proq uchraydi. Muntazam ravishda tcitoplazmasida silliq devorli vezikula 
hosil bo’li-shi, ularning apikal qismga siljishi oraliq hujayralarga 

---

378 
237- rasm. Buyrax taiachasi va yukstaglomerulyar apparat^tuzilishi (sxema). 
1 - afferent arteriola; 2 -efferent arteriola; 3 - tomirli koptokcha kapillyarlarn; 4 -sh vndoteliy 
hujayrasi; 5 - kapsula ichki varag’ining kapsulasi; 6 - bazal meibrana; 7 - me-vengial hujayra; 8 - 
kapsula bo’shlig’i; 9 - kapsulaning tashqi varag’i; 10 
-* 
nefron distal nayi; II - zich dog’; 12 - 
yukstaglomerulyar hujayralar (endokrinotcitlar); 13 - yukstavas-kulyar hujayralar; 14 -buyrak 
stromzsi (YU. I. Afanas’evdan, 1983). 
xarakterlidir. Apikal yuza ko’p sonli, noto’g’ri shaklli mikro vorsinkalar hosil qilishi mumkin. 
Bunday holat bosh hujay-ralarda kuzatilmaydi. Bulardan tashqari, bir qator oraliq hujayralarda 
hujayra ichki kanalchasi borligi aniqlangan. Silliq devorli vezikulalar shakllanish davrida bu 
kanalcha aniqlashib, ko’payishi kuzatiladi. Bu hujayralar tuzilishi va faoliyati jihatidan me’da 
bezlarining parietal hujayra-sini eslatadi. Har xil tajribalarda bu ikki a’zo hujayra- 
lari bir xil ravishda o’zgaradi. Bu -ular xususiyatlarining bir xilligini hamda N+ ionining 
sekretciyasida ishtirok eti-shini ko’rsatadi. Siydikning atcidifikatciya qilinishi (kislota-li 
sharoitga ega bo’lishi) yig’uv naylarining oraliq hujayralari faoliyati bilan bog’liqdir. 
Buyrakning endokrin funktciyasi. 
Buyrakning endokrin funk-tciyasini bajaruvchi hujayralarida 
asosan ikkita modda - re-nin va prostoglandin hosil bo’ladi. 
Renin buyrakning yukstaglomerulyar apparatida (YUGA) da. hosil bo’lib, u organizmda 
angiotenzin hosil bo’lishini ta’min-laydi. YUGA eritropoetin hosil bo’lishida ham muhim o’rin 
tutadi. 
(YUkstaglomerulyar apparat quyidagi 4 xil element: 1) buyrak tanachalariga kiruvchi va undan 
chiquvchi arteriolala-ri devorida joylashgan maxsus yukstaglomerulyar (YUG) hujay-ralar; 2) 
distal nayning shu arteriyalar orasida joylashgan qismida mavjud bo’lgan «zich dog’» (macula 
densa); 3) distal nay hamda arteriolalar orasidagi uchburchaksimon maydonda joy-lashgan 
yukstavaskulyar (Gurmagtig) hujayralar va 4) buyrak tanachalari kapillyarlariaro hujayralar - 
mezangiumlardan tashkil topgandir (237-rasm). 
Afferent va efferent arteriolalar devorida joylashuvchi 
yukstagomerulyar hujayralar 
arteriolalar 

---

379 
endoteliysi bazal membranasining ostida, donador mioepitelioid hujayralar ko’rinishida bo’ladi. 
Bu hujayralarning soni faqatgina YUGA funktcional holatiga bog’liq bo’lib qolmasdan, balki 
hayvon-larning turiga ham bog’liqdir. Mioepitelioid hujayralar oval shaklida bo’lib, yumaloq 
yadro va tcitoplazmani to’ldirib turuv-chi ko’p sonli organellalarga ega. Bu hujayrada donador 
endo-plazmatik to’r - eng rivojlangan organelladir. Ular yadro atrofida joylashgan bo’ladi. 
Mioepitelioid hujayraning eng spetcifik strukturalari bo’lib renin saqlovchi sekretor donalar 
hisoblanadi (238-rasm). Etilgan sekretor donalar elektron zich bo’lib, elementar qobiqqa 
o’ralgan. Mioepitelioid hujay-ralarda renin ishlab chiqariladi va qon tarkibiga qo’shiladi. 
Reninning anchagina qismi olib keluvchi arteriolaning atrof to’qimasiga - interstitciyga ham 
o’tib, limfaga quyiladi. Re-nin moddasining ta’siri natijasida qon bosimi ortadi. Bun-day ta’sir 
asosida qondagi angiotenzinogen moddasining renin ta’sirida angiotenzin I ga aylanishi va 
nihoyat u moddaning qon bilan o’pka orqali o’tishi natijasida tomirlarga kuchli ta’sir etish 
xususiyatiga ega bo’lgan angiotenzin I ga aylanishi yotadi. Renin - angiotenzin sistemasi tana 
qon tomirlarigagina emas, balki buyrak qon tomirlariga ham ta’sir qilib, buyrak-da fil’tratciya 
jarayonini va qon aylanish tezligini o’zgartira-Di. Renin va angiotenzin buyrak usti bezining 
gormoni - al’-desteron sintezi va sekretciyaga ta’sir etadi. Distal naylardagi siydik tarkibidagi 
natriy kontcentratciyasining kamayishi o’z 
238-r.asm. Olib keluvchi arteriyaning elektrom mikrofotografiyasi. xYU. 000. 
I I- endoteliy xujayrasi; 
2 - 
mioepitelioid hujayra; a - sekretor donachchlar; 3 - bazal membrana; 
4 - podotcit hujayra.
' - 
navbatyda endoteliy hujayralari orqali seziladi-da, YUGA ning ish faoliyatini kuchaytiradi. 
YUGAning barcha elementlari nerv oxirlari bilan hamkor-likda buyrak faoliyatining mukammal 
bo’lishini ta’minlab tu-radi. 
YUkstaglomerulyar kompleksning