Илмий фаолиятга тайёргарлик асослари

АХБОРОТНИНГ ОҒЗАКИ ШАКЛДА
ЕТКАЗИЛИШИ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
™ Маъруза билан чиқиш 
 
™ Тақдимот (ахборот)
1.3 

---

41
АХБОРОТНИНГ ОҒЗАКИ ШАКЛДА ЕТКАЗИЛИШИ 
9
Бу бобда илмий ахборотни оғзаки ёки маъруза шаклида, шунингдек 
ўқув топшириғини бажариш натижаларини тақдим этиш - тақдимот 
усуллари кўриб чиқилади.
 МАЪРУЗА БИЛАН ЧИҚИШ 
 
Илмий ахборот билан сўзга чиқишга тайёргарликнинг процессуал 
тузилмаси 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мақсадни назарда 
тутиш 
Асосий фикрлар, 
қоидаларни 
ифодалаш 
Маъруза, ахборот 
билан чиқиш. 
Янги илмий ахборотни 
билдириш ёки ҳодисалар 
сабабини тушунтириш ёки 
оқибатларни муҳокама 
қилиш. 
Матннинг ёзилиши 
Нутқ сўзлаш 

---

42
Маърузада ахборотларни тақдим этиш усулларини танлаш 
бўйича тавсиялар 
 
 
 
 
Қуйидаги усуллар билан эътиборни 
қаратиш мумкин: 
 
Нутқ мавзуи бўйича муаммоли 
ёки ўзига хос савол бериш 
билан 
Мумкинми …?.Бу саволларга 
жавоб беришдаги 
муваффақиятли уринишлардан 
бири ...
Афсуски... 
Нутқ мавзуи бўйича қизиқарли 
кўчирмани айтиш билан
Гапни …… мақолдан 
бошлайман:…….
Бу иборада
…. 
Шундай вазиятни 
тасаввур қилайлик….. 
Бундай вазиятда….. 
 Қандай….? Қайси…? 
Аниқ ҳаётий мисол айтиш 
билан 
Нутқ предметини аниқ ҳодиса 
билан образли қиёслаш билан 
…билан қиёслаш 
мумкин…. ….Шундай 
муаммони тасаввур 
қилиш мумкин… 
Ҳолат тарихидан бошлаш 
билан 
…да …юз берган 
Ҳолбуки, …бўлиб чиққан. 
Бундай натижани қандай 
изоҳлаш мумкин
? 
Маъруза илмий мақолага тўла мувофиқ бўлиши ҳам мумкин. 
Бироқ оғзаки нутқнинг афзаллиги шундаки, бунда нутқни турли хил 
қилиш, уни анча жонлироқ чиқариш, илмий баён қатъийлигидан 
чекиниш ҳам мумкин. Маъруза муайян «экспромт»га йўл қўяди, бу 
билан тингловчилар эътиборини тортади ва нутқни эсда қоладиган 
қилади. 
1. Маърузани нимадан 
бошлаш керак? 

---

43
* 
Шуни эсдан чиқармангки, маърузанинг ўзига хос бошланишидан 
кейин мавзу ва унинг долзарблигини асослаш, шунингдек илмий қоида - тезис 
айтилиши керак! 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
* 
Келтириладиган образлар, қиёслашлар, солиштиришларнинг ўринли 
бўлиши ва улардан фойдаланиш меъёри ҳақида эслаб туринг!
 
 
 
 
Нутқ охирида унинг 
мақсадига қараб: 
- ўзгача фактларни келтириш; 
- ҳамма тингловчиларга тегишли нарса ҳақида гапириш; 
- аниқ ва белгили ҳикоя қилиш; 
- образли қиёслашлар, солиштиришларни қўлланиш. 
2.Асосий баён жараёнида 
тингловчиларни қандай қилиб 
қизиқтириш мумкин
? 
Маъруза давомида тегиб 
ўтилган 
асосий 
фикрларни 
қисқача баён қилиш 
Шундай қилиб, асосий 
тавсифномаларни яна бир 
бор такрорлаймиз… 
Маъруза 
мавзуи 
бўйича 
қандайдир кўчирма келтириш 
Хулоса 
тарзида 
шундай иборани айтишга 
ижозат беринг… 
Хуллас, ушбу назариянинг барча 
“плюс” ва “минус”ларини кўриб чиқиб ва 
таҳлил этиб, биз қўйилган муаммони 
ҳозир ҳал қилиш мумкин эмаслиги 
ҳақидаги хулосага келдик. 
Тингловчиларни 
қўйилган 
муаммо 
устида 
мушоҳада 
юритишга 
мажбур 
қилиш 
3. Нутқни қандай тугаллаш 
керак
? 

---

44
МИ 
Резюме чиқариш бу якун ясашдир. Резюме қилувчи ибора – бу 
нотиқнинг «ёпиқ» тусдаги нутқи, унинг бош ғояси. 
Резюмедаги «клишелаштирилган» иборалар ва сўз бирикмалари: 
- «Шундай қилиб,…» 
- «Хуллас, таъкидлаш мумкинки…» 
- «Бинобарин, асосий ғоя қуйидагилардан иборат …» 
- «Айтиб ўтилганларга якун ясаймиз…» 
Гуруҳда ўқитувчи берган мавзу бўйича 10-15 минутлик 
маърузали (2-3 тадан) чиқишлар ўтказинг. 
1. Маърузалар пайтида ҳар бир нотиқни қуйидаги жадвал бўйича 
баҳоланг. 
2. Ҳар бир маърузадан кейин жадвалнинг ҳар бир банди бўйича 
муҳокама ўтказинг. Маърузачиларга умумий баҳо беринг. 
3. Улар учун жадвалнинг қониқарсиз баҳо қўйилган бандлари 
бўйича тавсиялар тайёрланг.