Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

5.3.2. Kredit ko’rsatkichlarining statistik tahlili
 
 
Ma’lumki, kredit oboroti uning hajmi va muddatiga bog’liq. Agarda ikkita bank bir 
hil  summada  kredit  bersa,  qaysi  birida  kredit  muddati  qisqa  bo’lsa  o’sha  bankda  kredit 
oboroti  yuqori  bo’ladi.  Masalan,  40  mln.  so’m  o’rtacha  20  kunlik  muddat  bilan  bir 
kvartalga kredit berilsa, kredit oboroti 180 (40x90/ 20) mln. so’mni tashkil qiladi. Agarda 
o’rtacha  muddat  30  kunni  tashkil  qilsa  kredit  oboroti  -  120  mln.  so’m.  Shuning  uchun 
ham  kredit  oborotini  tahlil  qilishda,  kredit  summasini  muddatini  o’zgarishini  hisoblash 
zarur.  Masalan,  birinchi  yilda  kredit  oboroti  170  mln.  so’mni,  o’rtacha  muddati  esa  72 
kunni tashkil qildi, ikkinchi yilda 190 va 60 kunni. Yuzaki qaraganda kredit oboroti 1,12 
(190:170)  barobar  oshgan,  haqiqatda  esa  kredit  bozori  0,93  (1,12/72:60)  barobar 
qisqargan. 
Kredit  oboroti  hajmini  tahlil  qilishda  kredit  so’mining  muddati  o’zgarishidan 
tashkari infliyatsiyani ham hisobga olish zarur. Bu ishni deflyator-indeksini hisoblash va 
qo’llash  orqali  bajarish  mumkin.  Bizga  ma’lumki,  deflyator-indeksi  mazmunan  baho 
indeksining  almashtiruvchisi,  inflyatsiya  indeksi  esa  baho  indeksni  teskarisidir.  Demak, 
kredit  oborotining  real  indeksini  hisoblash  uchun  kredit  oboroti  indeksini  deflyator-
indeksiga  bo’linadi,  agar  inflyatsiya  indeksi  ma’lum    bo’lsa    kredit  oboroti  indeksi  
inflyatsiya  indeksiga ko’paytiriladi. 

---

 
121 
Bank  yalpi  daromadi  kredit  hajmi  va  o’rtacha  yillik  stavkalar  bilan  bevosita 
bog’liq.  O’rtacha  stavka  esa,  o’z  navbatida,  individual  stavkalar  va  kreditni  tarkibiga 
bog’liq. Bu bog’liqliklarni quyidagi shartli misol asosida ko’rilib chiqaylik. 
Kredit muddati bo’yicha  
guruxlar, oy 
Bazis davri 
Joriy davr 
kredit hajmi, 
 
mln. so’m 
foiz stavkasi, 
%
 
kredit, hajmi, 
mln. so’m 
foiz stavkasi, % 
 
Q
0
 
i
0
 
Q
1
 
i
1
 
1 -Oyga 
56 
5 
32 
5,2 
1-3 
12 
4 
44 
4,1 
3-6 
2 
3 
4 
3,1 
Jami: 
70 
- 
80 
- 
Bank  daromadini  har  davr  uchun  hisoblaymiz.  Bu  ko’rsatkich  o’tgan  davr  uchun 
3.34  (0,05x56+0,04x12+0,03x2)  mln.  so’mga  teng.  Joriy  davr  uchun  esa  -  3,592  mln. 
so’m.  Endi  o’rtacha  stavka  indekslarni  hisoblaymiz.  O’rtacha  ko’rsatkichni  o’zgarishi 
o’zgaruvchan tarkibli indeks yoki quyidagi formula bilan o’lchanadi: 
94,1%
    
ки
     
941
,
0
771
,
4
:
49
,
4
70
0
,
334
:
80
2
,
359
70
6
48
280
:
80
4
,
12
4
,
180
4
,
166
2
12
56
2
3
12
4
56
5
:
4
44
32
4
1
,
3
44
1
,
4
32
2
,
5
:
0
0
0
1
1
1
i
ё
Q
Q
i
Q
Q
i
J





























 
Hamma  individual  ko’rsatkichlar  bo’yicha  foiz  stavkalari  oshishiga  qaramasdan, 
o’rtacha ko’rsatkich 5,9  foizga pasaygan. Bunday bo’lishiga ikki omil ta’sir ko’rsatadi: 
har bir individual belgi bo’yicha foiz stavkalarini o’zgarishi va kredit oboroti tarkibidagi 
o’zgarishlar.  Bularni  quyidagi  indekslar  yordamida  o’lchaymiz.  Birinchi  omil  ta’siri 
o’zgarmas tarkibli indeksni hisoblash bilan yoki quyidagi formula bilan o’lchanadi: 
103,2%
    
и
ё
    
032
,
1
35
,
4
:
49
,
4
80
348
:
80
2
,
359
4
44
32
4
0
,
3
44
0
,
4
32
0
,
5
:
80
2
,
359
:
1
1
0
1
1
1