Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

10.  To’liq  likvidlilik  koeffitsienti  – 
likvidli  aktivlarni  jalb  qilingan  aktivlarga 
nisbati bilan aniqlanadi. Bu ko’rsatkich bo’yicha joiz qiymat bir va undan yuqori,  kritik 
– 0,8 tashkil qiladi.  
Biz  yuqorida,  bank  faoliyatini  ishonchliligini  ta’riflovchi  ayrim  ko’rsatkichlari 
ko’rib  chiqdik  xolos.  Ularning  soni  va  hisobalsh  texnologiyasi  turli  mamlakatlarda 
turlicha.  Masalan,  Rossiyada  ayrim  mamlakatlarga  moslashtirilgan  Amerikaning 
CAMEL  reyting  tizimida  bankni  moliyaviy  xolatini  40  ta  ko’rsatkich  orqali  baholaydi. 
CAMEL tizimi bo’yicha banklar faoliyati quyidagi mezonlar orqali baholanadi: kapitalni 
etarlilik  ko’rsatkichi;  aktivlar  sifati  ko’rsatkichi;  boshqaruv  va  bank  menedjmenti  sifati 
ko’rsatkichi; foydalilik va rentabellik ko’rsatkichi; likvidlilik ko’rsatkichi. 
Kapitalni  etarlilik  ko’rsatkichini  oladigan  bo’lsak,  u  ikki  darajaga  va  4ta  kichik 
ko’rsatkichlarga bo’linadi. Hisoblangan ko’rsatkichlar asosida bank reytingini 5 tipi e’lon 
qilinadi:  Reyting-1  (kuchli  –  bank  kapitali  riskli  aktivlarga  nisbatan  kuchli  va  bankni 
rivojlanishiga ko’maklashadi); Reyting-2 (qoniqarli); Reyting-3 (o’rtamiyona); Reyting-4 
(kritik);  Reyting-5  (qoniqarsiz).    Qolgan  mezonlari  bo’yicha  ham  shunday  tahlil 
o’tkaziladi va ular asosida yig’ma reyting hisoblaniladi.  
Banklar  faoliyatini  umuman,  ularning  faoliyatini  iqtisodiy  samadorligini  qisman 
tahlil  qilishda  statistikaning  barcha  metodlaridan  foydalanish  mumkin.  Masalan,  bank 
faoliyatini samdorligini o’zgarishini o’zgaruvchan tarkibli indeks bilan aniqlash mumkin. 
O’zgarmas tarkibli indeks esa umumiy samdorlikni kreditlashtirilayotgan muassasalarda 
samadorlikni  umumiy  darajasi  hisobidan  o’zgarishini  xarakterlaydi.  Kredit  tarkibidagi 
o’zgarish  hisobidan  samaradorlikning  o’zgarishi  tarkibiy  siljish  indeksi  yordamida 
baholanadi.  Bu  indekslar  ushbu  bobning  boshqa  paragraflarida  keng  qo’llanilganini 
hisobga  olib,  siz  tanishayotgan  5.2-paragrafda,  bank  faoliyatini  tahlil  qilishda 

---

 
115 
korrelyatsion-regression metodlarini qo’llanilishiga batafsil to’xtalmoqchimiz.  
Bank  faoliyatini  xarakterlovchi  ko’rsatkichlarni  iqtisodiy-statistik  tahlil  qilishda 
ularga  ta’sir  qiluvchi  omillar  (ichki  va  tashqi)ni  aniqlash  va  ularning  ta’sirini  baholash 
juda  muhim  masala.  Bu  masalani  echish  uchun  korrelyatsion-regression  tahlil 
qo’llaniladi. Bu tahlilning maqsadi quyidagi funktsiyani olishdir: 


n
x
x
x
f
y
,...,
,
2
1

 
Bank  faoliyati  tahlilida  korrelyatsion-regression  tahlilni  qo’llash  quyidagi 
bosqichlarda amalga oshiriladi: 
1.
 
Bankni tanlash. Maqsadni belgilash va ko’rsatkichlarni tanlash va hisoblash. 
2.
 
Tanlangan  bank  yoki  banklardan  boshlang’ich  ma’lumotlarni  to’plash  va  ularni 
tekshirish (mantiqiy va arifmetik). 
3.
 
Ko’rsatkichlar o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganish. 
4.
 
Regressiya modellarini tuzish va tenglama parametrlarini aniqlash. 
5.
 
Tadqiqot natijalarini baholash. 
Boshqa  sohalarga  o’xshab  banklar  faoliyatini  regression  tahlil  qilishda  asosiy 
muammo  tenglamani  ma’lum  bir  tipini  tanlash.  Umumiy  qabul  qilingan  qoidalarga 
binoan  tadqiqotchilar  ko’rsatkichlar  o’rtasidagi  bog’lanishini  tipini  aniqlayotganda 
birinchi navbatda ishchi gepoteza oldinga suradi. Grafik metodi, korrelyatsion jadval va 
boshqa  statistik  metodlar  yordamida  to’plangan  empirik  ma’lumotlarni  tahlil  qilish 
asosida  oldinga  surilgan  gepoteza  qabul  qilinishi  va  qilinmasligi  mumkin.  Bu  ishga 
ko’proq  mutaxassislar  va  ekspertlar  taklif  qilingani  ma’qul.  Omil  belgini  o’sib  borish 
bilan  natijaviy  belgi  bir  tekisda  ortib  borsa,  demak  bu  erda  to’g’ri  chiziqli  bog’lanish 
mavjud. To’g’ri chiziqli bog’lanishda quyidagi tenglama tanlanadi: