Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

9.4. Valyuta kursining o’rtacha ko’rsatkichlari 
 
Valyuta  bozori  bo’yicha  to’plangan  boshlang’ich  ma’lumotlarni  statistik  qayta 
ishlash  jarayonida  nisbiy  va  o’rtacha  ko’rsatkichlarga  ega  bo’lamiz.  Masalan, 
valyutaning sotib olish va sotish kurslarini qo’shib ikkiga bo’lsak, o’rtacha valyuta kursi 
kelib chiqadi.  
Bitta valyutaning ma’lum bir davrdagi (xafta, oy, kvartal) o’rtacha kursi: 
1. Oddiy o’rtacha arifmetik formula bilan: 
n
K
K
i


 
bu erda K
i
 – savdo kunlaridagi valyuta kursi; n – kunlar soni. 
2. O’rtacha geometrik formula bilan: 
n
n
K
K
K
K




...
2
1
 
Valyuta kursining o’zgarishiga o’rtacha arifmetikni sezgirlik darajasi ancha yuqori. 
O’rtacha  geometrik  esa  kamroq  miqdorda  o’zgaradi.  Bundan  tashqari,  o’rtacha 
geometrikning  ustunligidan  yana  biri,  u  bilan  hisoblangan  to’g’ri  (
K
)  va  teskari  (R) 
kotirovkada hisoblangan o’rtacha valyuta kurslari teskari bog’liqlikda bo’ladi: 
геом
n
геом
R
R
R
R
K
1
1
...
1
1
2
1





; 
ариф
ариф
K
n
R
n
K
К
1
1





 
Amaliyotda,  odatda  o’rtacha  valyuta  kurslari  xaftalik,  oylik  va  kvartallik 
ma’lumotlar  bo’yicha  aniqlanadi,  yillik  ma’lumotlar  bo’yicha  o’rtachalar  deyarli 
hisoblanmaydi, chunki ular yilning oxirgi sanasiga beriladi. 
3. Valyuta bozorini turli shubalaridagi ma’lumotlar bo’yicha ham o’rtacha valyuta 
kurslari tortkichli arifmetik formula bilan aniqlanadi:  






Q
KQ
Q
Q
Q
K
Q
K
K
Б
A
Б
Б
A
A
 
bu erda K – valyuta kurslari; Q – savdo xajmi. 
9.2-jadval 

---

 
219 
Savdo hajmi va bozor shubalaridagi valyuta kursi 
Bozor shubalari 
Dollar kursi 
(1 dollarga nisbatan) 
Savdo xajmi  
(mln.doll.) 
Naqd pul 
Banklararo  
Birja  
1480 
1400 
1350 
18,21 
24,17 
11,09 
 
Valyutaning o’rtacha kursi teng: 
сўм
K
1480
47
,
53
5
,
79303
09
,
11
17
,
24
21
,
18
09
,
11
1350
17
,
24
1400
21
,
18
1480










. 
Valyuta  kurslarini  vaqt  bo’yicha  o’zgarish  odatda  o’rtacha  kurslar  asosida 
hisoblanadi: 
0
1
:
K
K
i

 
Valyuta  kurslarini  dinamikasini  o’rganishda  o’rtacha  tortgichli  kurslarga  afzallik 
beriladi va u quyidagi formula bilan aniqlanadi: 



ij
ij
ij
ij
Q
Q
K
K
 
bu erda j – mamlakatr valyuta birligiga i – mamlakat valyuta miqdori (valyuta kursi); j – 
mamlakat tomonidan i – mamlakat tovar oboroti.  
Almashtirish  kursining  pasayishi  devalvatsiya,  ortishi  –  revalvatsiya  deyiladi. 
Ushbu  jarayonlar  dinamikasini  o’rganish  uchun  devalvatsiya  va  revalvatsiya 
koeffitsientlarini hisoblashadi.  
Devalvatsiya koeffitsienti quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
100
К
100
K
эски
эски
.






К
эски
янги
дев
К
К
K
 
Revalvatsiya koeffitsienti quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
100
рев.



янги
эски
янги
К
К
К
K
 
Faraz  qilaylik,  dollar  kursi  sentyabr  oyida  1470  so’mni,  oktyabr  oyida  1450 
so’mni, noyabr oyida 1480 so’mni tashkil qildi.  
Devalvatsiya koeffitsienti teng: 
%
36
,
1
100
1470
1450
1470
дев.




K
 
Revalvatsiya koeffitsienti teng: 
%
03
,
2
100
1480
1450
1480
.




рев
К
 
Iqtisodiy  inqirozlar  bilan  qamrab  olingan  iqtisodiyot  sharoitida,  ya’ni  bugungi 
kunda valyuta kursini inflyatsiyani hisobga olgan hisoblash muhim ahamiyat kasb etadi. 
Baho va valyuta kurslarini taqqoslashda quyidagi ko’rsatkichlar hisoblanadi. 
1.  
 
 
 
     
бахо
ист
номинал
К
K
.
реал
J

 
bu erda K
real
 – valyutaning inflyatsiyani hisobga olgan xolda hisoblangan kursi; K
nominal
 – 

---

 
220 
valyutaning  inflyatsiyani  hisobga  olmagan  holda  hisoblangan  kursi;  J
ist.baxo
  –  iste’mol 
baholari indeksi. 
2. Valyuta kursi dinamikasini baho dinamikasidan o’zib ketishi koeffitsienti: 
бахо
истеъмол
курси
номинал
валютанинг
кетиши
ўзиб
J
J
J

 
Inflyatsiya, valyuta kursi, devalvatsiya va revalvatsiya tushunchalari o’zaro bog’liq 
ko’rsatkichlardir.  Shu  munosabat  bilan  ulardan  bittasini  o’zgarishini  o’rganishda 
boshqalarini o’zgarishini hisobga olmasak, olgan natijani amaliyotda ishlatib bo’lmaydi. 
Ishlatganda  ham,  olingan  xulosalar  haqqoniy  xayotdan  juda  uzoqda  bo’ladi.  Demak, 
valyuta  kursi  dinamikasini  o’rganishda  inflyatsiya  darajasini  hisobga  olish  kerak, 
inflyatsiya  darajasini  devalvatsiya  va  revalvatsiyani  hisobga  olgan  holda  statistik 
baholash mumkin.