―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
15 
www.academiascience.uz
SAMARADORLIK TUSHUNCHASI VA UNING XUSUSIYATLARI 
 
Kuziyeva Zebo Qudratovna, 
Buxoro shahar BMTI akademik litseyi
Informatika va AT fani o'qituvchisi. 
 
To'rayev Ixtiyor Baxtiyorovich, 
Buxoro shahar BMTI akademik litseyi
Informatika va AT fani o'qituvchisi 
 
Annotatsiya – Ushbu maqolada samaradorlik tushunchasi va uning 
xususiyatlari haqida ilmiy fikrlar bayon etiladi. Ilmiy fikrlar faktlarga asoslanib 
xulosalanadi. Kirish qismida dastlabki ma‘lumotlar keltiriladi, asosiy qismda asosiy 
fikr-mulohazalar keltirib o‗tiladi va xulosalanadi. 
Kalit so„zlar – Dastur, tizim, modul, qism, dasturlash, vosita, usul, chora, 
qiymat, kompilyatsiya, tur, samaradorlik, resurs, xotira, jihoz, tezlik, algoritm, aloqa, 
sistema kanal, datchik, vaqt. 
Samaradorlik tushunchasi ostida barcha resurslardan eng yaxshi foydalanishni 
o‗z ichiga oluvchi dastur tushuniladi. Resurslar tushunchasi xotira sohasiga, aloqalar 
kanallariga va periferiy jihozlarga taalluqlidir. Samaradorlik tezlik bo‗yicha va tizimli 
dastuming xotira jabhasidan foydalanish bo‗yicha o‗lchanadi.[1] Tezlik, jumladan, 
samarali algoritmlardan foydalanishga bog‗liq.
Dasturiy ta‘minotning testlanishida tezlik vaqt datchigini bevosita dastur kodiga 
kiritish va o‘lchangan vaqtni berish yo‗li bilan o‗lchanadi. Vaqt datchiklari, ayniqsa, 
sikllami ko‗rikdan o‗tkazishda, tarmoqlanishda va protseduralarga rekursiv 
munosabatlarda ma‘noga ega. Ko‗pincha xotira sohasini ko‗p iste‘mol 
qilish ortiqcha jadval tuzilmalar yoki ortiqcha o‗lcharnli o‘zgaruvchan miqdorlar 
testlariga ega ma‘lumotlar bazalarida sodir bo‗ladi.[2] Shuning uchun ma‘lumotlar 
bazalarini ishlab chiqishda meyoriashtirish juda muhim. 
Hozirgi paytda chaqqon protsessorlar va eslab qoluvchi qurilmalar (RAM, qattiq 
disk) juda arzon bo‗lib qolganligi sababli, dasturlashda samaradorlikka boigan sari 
kamroq ahamiyat berilmoqda. Shunday bo‗lsa-da, dasturiashning yaxshi uslubi 
samarali algoritmlar ishlab chiqishda va ma‘lumotlar bazalarining meyorlashtirilgan 
tuzilmalarida foydalanish bilan ajralib turadi. 
Tizimli dasturning takror foydalanish imkoniyati dasturiy bloklarning 
meyorlashuvi bilan chambarchas bog‗liqdir.[3] Standartlashtirilgan qismlaming 
afzallik tomoni shuki, ular arzonroq, ishonchliroq va qoida bo‗yicha agar ulaming 

---