Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

шахсларқасдданқилишимумкинбўлган,шунингдектасодифиййўлқўйиладиган
хатоларнинголдини олиш вааниқлаш лаёқатидан иборат.Агараудиторнинг
фикрича,ичкиназораттизимиишончлибўлса,бундаутекширувобъектларидан
бирортаси бўйичасчётларёки муомалаларни текширишни тўлиқ ёки қисман
ичкиназораттизиминингишлашинитекшириш натижасибиланалмаштириши
мумкин.Агар,ички назораттизими ишончли ва сезиларли даражада издан
чиқмасдан ишлаётганлигини аниқланса,у бундай тизимдаги бухгалтерлик
маълумотларидаҳам каттахатоларйўқдебтахминқилишгаҳақлидир.Агар,
мабодоичкиназораттизимисамарасизбўлса,аудиторунингкамчиликларидан
келибчиқадиганхатарливазиятларнибартарафқилишучунтестларсонивауни
танлаш ҳажминикўпайтиришилозим.Ичкиназораттизиминикўрибчиқишда,
аудитораввало,корхонамаъмуриятинингичкиназоратгамуносабатини,яъни
корхона раҳбарининг фикрлаш хусусиятларини,уларнинг раҳбарлик қилиш
услубини,аниқмолиявийҳисоботгамуносабатиниўрганади.Аудиторкорхона
атрофидаги ишчанлик муҳитини ҳам инкор қилмаслиги лозим.Ўрганишнинг
ушбубосқичидааудитормижозбилантузилганшартномаданкелибчиқадиган
таҳликали вазиятларни баҳолашда тўплаган маълумотларидан фойдаланади.
Лекин,уагарбутунаудитнингтаҳликаливазиятлариниқулайдеббаҳо-
лаган
бўлса,шунингдек,корхонанинг ички назорат тизимини ҳам ишончли деб
билмаслигилозим.Режалаштириш пайтидаичкиназораттизимифаолиятининг
барча томонларини батафсил таҳлил қилиб чиқиш лозим.Аудитор олинган
маълумотларниягонатизимгакелтириш учунқисқачаҳисоботтайёрлаб,унда
қуйидагиларнибаёнқилади:корхонанингфаолиятқилишсоҳасивапринциплари;
раҳбариятнинг ишончли ҳисоб ва назорат тизимини яратишга оид
мажбуриятлари;раҳбариятнингкорхонафаолиятининазоратқилаолишлаёқати.
Фаолиятсоҳасинибаёнқилишдааудиторасосийдиққат-
эътибориниички
назоратнингалоҳида участкаларига қарата-
ди.Турли тармоқлардаги айрим

---

муомалаларвасчётларганисбатанназоратнингкучайтирилишибошқалариучун
самарасизбўлишимутлақоаён.Масалан,савдодатоварзаҳираларининазорат
қилиш,амалда етарли даражада самарали бўлиб,айни пайтда саноатда
материалларниназоратқилиш кассаниназоратқилишдансамарасизбўлиши
мумкин.
Тўғри йўлга қўйилган ички назорат тизими хатолар вужудга келишини
бартараф этиб,натижада,нотўғри,бефойда қарорлар қабул қилиш ҳамда
зарарларвужудгакелишини имкон қадаркамайтиради.Букўздатутилмаган
хатоларга ҳам,атайлаб қилинганларига ҳам,тўлиғича тааллуқлидир.Бунинг
устигаичкиназоратяхшийўлгақўйилгандатасодифийхатоларосонаниқла-
нади,
атайлабқасдданқилинганхатоларэсафақатпухтаўйлангандоимийтекширув
вамасъулиятларнитақсимлаштизимиёрдамидабартарафқилинишимумкин.
Кўплабмутахассислартаъкидлашича,ичкиназораттизимифақаткорхонада
ички назоратички аудитхизмати томонидан амалгаоширилгандагинаяхши
самара беради,жамоатчилик тафтиш комиссиясига юкланганида эса ёмон
ишлайди,бошқалар эса ички аудит ички назорат тизими элементларидан
биригинахалосдебтасдиқлайдилар.(
7.8.13)
Ичкиназораттизими-
бубухгалтерияҳисобиваҳисобо-
тинингтўғрилигини
таъминлашга қаратилган,ҳамда корхона ресурсларидан мақсадга мувофиқ
оқилонафойдаланишгаимконяратадигандоимий,кундаликишлармажмуидир.
Яхши ташкил этилган ички назораттизими қуйидаги элементлари билан
тавсифланади:

ахборотларнитўплаштизимимавжудхатоларниўзвақтидааниқлайди;

амалдагимасъулияттизимиҳарқандайвазифанибошданохиригачаяккаўзи