Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

зарур. Ҳисоб-
китобларнинг белгиланган қоидаларига мувофиқ келадиган
қарзлардан ташқариси,катта миқдордаги дебитор ва кредитор қарзларнинг
мавжудлигидандалолатберади.
Бу муомалаларни текширишга киришишдан олдин қарзларнингтегишли
қолдиқлари баланс-
моддалари бўйичатўғри аксэттирилганлигини аниқлаш
лозим.Бунингучунтекшириш даврибошидагиҳисоб-
китобларнингҳарқайси
туриюзасидананалитикҳисобрегистрларинингмаълумотларибўйичаҳисоб-
китобларни ҳисобга олиш учун мўлжалланган счётлар бўйича қолдиқлари
баланснингтегишлимоддалариқолдиқларибилантаққосланади.Сўнграҳисоб-
китобларҳарқайситурибўйичаалоҳидатекширилади.Бундааудиторқарзнинг

---

пайдобўлишисабабларини,укимнингайбибиланвақачонпайдобўлганлиги,
уни ундириб олиш мумкин ёки мумкин эмаслигини,яъни дебиторлар ўз
қарзларинитанолганхатларёкиҳисоб-
китобларнитаққослашдалолатномалари
мавжудлигини, даъво қилиш муддатлари ўтказиб юборилмаганлигини,
қарзларниёпишёкиундиришучунқандайчораларкўрилаётганлигинианиқлаши
лозим.
Турлидебиторларвакредиторларбиланҳисоб-
китоблараудитибуйича4810-
4890, 6910, 6920, 6930 ва 6990 - счётларнинг ҳисоб регистрлари ва
ҳисоботлардагибухгалтерияёзувлариҳамдаулардагиҳисобдатўрганқарзлар
текширилади.Турлидебиторвакредиторларбиланҳисоб-
китобларнитекшириш
услубиёти ва кетма-
кетлиги бошқа барча ҳисоб-
китоб муомалаларини
текширишгаўхшаш.
Юқорида келтирилган счётларда ҳисобга олинадиган муомалаларнинг
хилма-
хиллигини эьтиборга олган ҳолда,аудитор ҳисоб-
китоблар аҳволини
таҳлилқилиш чоғидаушбусчётларқўлланишинингқонунийлигинианиқлайди.
(
Яьни 4810-
4890,6910,6920,6930 ва 6990 счётларда бошка ҳисоб-
китоб
счётларида ҳисобга олинадиган муомалалар акс эттирилмаётганлигини
аниқлайди)
.
Аудитор йил охирида тўланмаган,депонентланмаган суммалар буйича
хақиқатдатўланганишхақисуммалариданҳисобланишилозимбўлгандаромад
солиғинингқайтаҳисобланганлигинианиклашзарур.
Ижроварақасибўйичабошқакорхоналарфойдасигаушланадигансуммалар
(
алиментлар,жарималар,моддий зарарни ундириш ва ш.ў.)тўғрилиги ва
асосланганлиги ҳисобёзувларини ҳисоблашув-
тўлов ведомостлари ваушлаш
учунасосбўлганбошқаҳужжатларбилансолиштириш орқалитекширилади.
Бундайсуммаларниўтказишнингўзвақтидалигиватўлиқлигишахсларбўйича
қарзларнинг аҳволи ва ҳаракатини таҳлил қилишда ва суммаларнинг
ходимлардан ушланган ҳамда ўтказилган санаси билан таққослаш орқали
аниқланади.
Нотижоратташкилотлар(
бюджетташкилотлари)биланҳисоб-
китобларни
текширишдашартномалармавжудлиги,иш (
хизмат)бажарилишинингҳужжат
билан тасдиқланиши,уларнинг хусусиятлари,ишлаб чиқариш ёки ноишлаб
чиқаришгатааллуқлиэканлигианиқланади.Буларсарфларнимолиялаштириш
манбаларинианиқлашнингтўғрилигинитасдиқлаш учунзарур.Чунончи,ўқитиш,
малакаошириш биланбоғлиқваишлабчиқариш мақсадлариучунзарурбўлса,
ўқувучунтўловлар«Харажатлартаркиби...тўғрисидагиНизом»гамувофиқ
таннархгақўшилишимумкин.
Айрим ҳолларда ҳисоб-
китобларни дебитор қарз суммаси катта бўлган
ташкилотлардагитегишлиҳужжатларбилантаққослабкўриш тавсияқилинади.
Бундай қарама-
қарши текширувлар биринчи навбатда,савдо ва таъминот
ташкилотларидаўтказилади.