Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

текширишнингмуҳимлигикорхонафаолиятинибаҳолайдиганасосийкўрсаткич-
товарлар,маҳсулотлар,иш ва хизматларни сотишдан олинадиган даромад
кўрсаткичибўйичаахборотларнишакллантиришибиланизоҳланади.
Харидорларвабуюртмачиларбиланҳисоб-
китобларгадоирмуомалаларни
текширишда 4010, 4020 ва 6310 счётлар бўйича ҳисоб регистрлари
маълумотларининг Бош дафтар ҳамда ўзаро алоқадор ҳисоб регистрлари
маълумотлари билан тенглиги аниқланади.Бунда асосан 4010-счётдебети
бўйичаёзувлар9010,9020,9030,9210,9220-
счётларнингкредитибўйичаёзувлар
билан солиштирилади.Агар қонун ёки олди-
сотти шартномасида товарга
мулкчиликҳуқуқинингмахсустартибикўздатутилмаганбўлса,уҳолдаумумий
қоидабўйичамулкийҳуқуқмолетказибберувчиданхаридоргатоварнижўнатиш
вақтида ўтади ва дебет4010-
«Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган
счётлар» ва кредит 9010-
«Тайёр маҳсулотларни сотишдан олинган
даромадлар»счётиёзувибиланаксэттирилади.Бундайёзувсолиққатортиш
мақсадиучунқандайҳисобтартиби-«тўловбўйича»ёки«жўнатишбўйича»қабул
қилинганидан қатъий назар амалга оширилади.Дастлабки ҳужжатва 4010-
счётнингҳисобрегистрибўйичамаҳсулотжўнатилгансананитаққослаш орқали
муомалаларнингўзвақтидааксэттирилишиназоратқилинади.
Агаршартномадатоварларгамулкийҳуқуқўтишинингмахсустартибикўзда
тутилган бўлса,у ҳолда жўнатилган қийматликларга мулкий ҳуқуқ уларни
жўнатиш вақтидаэмас,балкипултўланиш вақтидаўтишимумкин.Буҳолда
жўнатилганвасотилгантоварларучунхаридорларнингқарзлариҳам шундай
ёзувбилан,аммопултўланишвақтигааксэттирилишимуҳимдир.Бухаридорлар
билан чет эл валютасида ҳисоблашилганида ва харидорлар билан шартли
бирликлардаҳисоблашилгандаўтамуҳимдир.Чункимуомалаларниаксэттириш
санасигабоғлиқҳолдавалютакурсинатижадаэсаумумийқарздорлик,курсва
сумматафовутларианиқланади.

---

Муомалаларнингҳужжатбиланасосланганлигинитекшириш чоғидатовар
(
маҳсулот,иш ва хизмат)
лар баҳоси шаклланишинингшартнома шартларига
мувофиқлиги,ҳамдаҚҚС суммасивахаридорларгатақдим қилингансчётлар
бошқа элементларининг тўғрилиги аниқланади. Харидорлар томонидан
счётларнитўлашнингўзвақтидалигиватўлиқлиги5110,5210,5220,6310,7310
счётлар билан богланадиган маълумотларни таққослаш ва аналитик ҳисоб
регистрларидагиёзувларникўрибчиқишйўлибилананиқланади.
Векселларбиланҳисоб-
китобқилинганида№21БҲМСталабларигамувофиқ
4020 -
«Олинган векселлар» счётини юритиш тартибига риоя қилиниши ва
харидорларнингвекселларбилантаъминланганқарзларианалитикҳисобининг
тузилишигақатъийэътиборқаратилишилозим.Бундахусусан,векселларнинг
тўловмуддати,банклардаҳисобгаолинганлиги (
дисконтлангани)
,ўзвақтида
пуликелибтушмаганлариалоҳидатекширилишизарур.
Шунингдек,олинган векселлар бўйича вексел фоизлари ва ҚҚС акс
эттирилиши,векселбўйичапулмаблағларинингкелибтушиш чоғида(
товарлар,
қарама-
қарши талаблар) вужудга келадиган мажбуриятлар тўғрилиги
текширилади.
Текширув жараёнида харидорларнинг муддатлари ўтиб кетган дебитор
қарзлари талаб қилинганлиги ва талаб қилинмаганлигини аниқлаб таҳлил
қилинади.Дебиторқарзларниҳисобданўчириш фактларибўйичааудиторушбу
фактларнингасосланганлигиватўғриаксэттирилганлигинианиқлайди.
Дебитор қарзларнинг аҳволи ва уларни ҳисобдан ўчиришни текшириш
амаллари шубҳали қарзлар бўйича резерв яратиш ва ундан фойдаланишни