Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

Ҳозирги кунданомоддий активларни ҳисобдаваҳисоботдааксэттириш
масалаларига сезиларли даражада эътибор кучайди. Булар иқтисодий
алоқаларнинг ривожланиши ва чет эл инвестицияларининг кўплаб жалб
қилиниши, молия бозорларининг ривожланиши; жаҳон иқтисодиётида
яккаҳокимликучунрақобатликурашнингкучайиши,фан-
техникатараққиётининг
жадаллашишивамураккаблашувикабижаҳониқтисодийтараққиётиумумий
тенденцияларинингқонунийоқибатиҳисобланади.
Мавжудмеъёрийҳужжатларваамалийтажрибагатаянганҳолданомоддий
активлар аудитини қуйидаги тартибдаўтказиш мақсадгамувофиқдир:ҳисоб
объектларининг номоддий активлар қаторига тўғри киритилганлиги,
интеллектуал мулк,саноат намуналари ва шунга ўхшашлар учун корхонага
мулкий ҳуқуқ берадиган ҳужжатларни таҳлил қилиш, ҳужжатларда акс
эттирилган қиймат кўрсаткичларини ўрганиш,номоддий активлар кирими,
эскириш ҳисоблаш ва ҳисобдан чиқарилишига доир муомалаларнинг
бухгалтерлик ҳисобида тўғри акс эттирилиши; номоддий активларнинг
ҳақиқатдамавжудлигиниинвентаризацияқилиш;номоддийактивларниҳисобга
олиш ва унинг ҳуқуқий жиҳатдан тўғри расмийлаштирилганлиги ҳақидаги
хулосаларниумумлаштириш вааниқланганхатокамчиликларнитузатиш бўйича

---

тадбирларбелгилаш.
Моҳиятигакўраномоддийактивларқаторигажисмонийшаклгаэгабўлмаган,
лекинкорхонафаолиятидаунингбошқаактивлариқаторидақатнашибдаромад
келтирувчимаблағларкиритилади.
Патентлар,лицензиялар,савдо маркалари,савдо белгилари,муаллифлик
ҳуқуқларикабиномоддийактивларнингмоҳиятиЎзбекистонРеспубликасининг
тегишлиюридикқонунларибилантартибгасолибтурилади.
Номоддий активларнинг ўзига хос белгилари қуйидагилардан иборат:
буюмлашган кўринишга эга эмаслиги;узоқ вақт давомида ишлатилиши;
корхонагафойдакелтириш;уларниишлатишданолинишимумкинбўлганфойда
ҳажминингнисбатанюқоридаражадагиноаниқлиги.
Номоддий активларнингмоҳиятига кўра хусусиятларини кўриб чиқамиз:
саноатинтеллектуалмулкобъектларигакашфиётҳуқуқи,саноатнамуналари,
товарбелгилари,савдомаркалари,хизматкўрсатишбелгиларикиради.Кашфиёт
ҳуқуқи кашфиётэгасигақарорқабул қилиш учун махсусберилган ҳуқуқдир.
Кашфиётларни муҳофаза қилишнинг энг кўп тарқалган тизими уларни
патентлашдир.
Патент-
буюридик жиҳатдан тан олинган ва рўйхатга олинган мутлақ
ҳуқуқдир.Патентга оид ҳуқуқ унинг эгасига ташқаридан бошқа шахслар
аралашмаслиги шарти билан патент амал қиладиган буюмдан,жараён ёки
фаолиятдан фойдаланиш,уларни ишлаб чиқариш,сотиш ва назоратқилиш
имкониниберади.
Патентнингпатенторганларидарўйхатданўтказилишиунингҳимояланишига
кафолатбермайди ва усудда муваффақиятбилан ҳимояланмагунига қадар
рақобатбардош бўлаолмайди.Шунингучунҳам суддамуваффақиятлиҳимоя
қилинишибиланбоғлиқхаражатларнипатентбаҳосинингбирқисмисифатида
капиталлаштиришлозимлигитўғрисидаумумийкелишувмавжуд.
Агардасуд жараёнибойберилганбўлса,убиланбоғлиқхаражатларҳам
амортизацияқилинмаганпатентқийматиҳамҳисобданчиқарилади.Патентнинг
баланс қиймати зарардан нолга тенг бўлиши мумкин бўлган қийматгача
камайтирилади.
Саноат мулклари объектларининг ўзига хос хусусияти,уларга эгалик
ҳуқуқинитасдиқловчимуҳофазаҳужжатларинингмавжудлигиҳисобланади.
Аудит жараёнида номоддий активлар муҳофаза ҳужжатларинниг
ҳақиқийлигигаалоҳидаэътиборқаратилишилозим.Бунда,қоидагакўрапатент
эгасида сақланадиган,фақатбитта расмий муҳофаза ҳужжати берилишини,
мазкуробъектданлицензиягаасосанфойдаланадиганшахслардаэсамуҳофаза