.Буборадапрофессор Саидкарим Қодирхонов фикригақўшилиш
мумкин:«Хитойда 1983 йилдаги аудиторлик маъмуриятига асос солинган
вақтдан бошлаб маҳаллий ва марказий даражада 3000 дан ортиқ давлат
аудиторликташкилотларияратилган.Уларда30000гаяқинхизматчиларбанд.
Давлатмуассасаларитармоқларивакорхоналари чегарасида10000данортиқ
ички аудиторлик хизматларини бажарувчи ташкилотлар ташкил қилинган.
Хитойдабухгалтерликкаихтисосланаётган70данортиқфирмалармавжуд.У
ердааудиторликтезликбилантакомиллаштирилмоқда»
34
.
Хориждамустақилаудиторларяккаҳолдафаолияткўрсатишларимумкин.
Аммоуларкўпҳоллардафирмаларваташкилотларгабирлашиб(
бусамаралироқ
бўлганлиги учун)
,улар ҳар хил номланади.Масалан,халқаро амалиётда ва
замонавий иқтисодий адабиётларда дипломли бухгалтерлар фирмалари
(
Англияда CAf
i
r
ms) ёки дипломли жамоатчи бухгалтерларнинг фирмалари
(
АҚШдаCPAfi
r
ms)вабошқалартўғрисидамаълумотларучрайди.
Јарбмамлакатларидаўнминглабаудиторликфирмалари(
фақатАҚШнинг
ўзидақирқ беш мингдан кўп
6.
19
)фаолияткўрсатадилар.Булархилма-
хил
бўлиб,бир кишидан ёки бир неча қасамёд қилган бухгалтерлардан иборат
(
бундай фирмалар 90-
95%)
.Хусусий фирмалардан тортиб,то трансмиллий
корпорациялар ҳисобланган ва халқаро аудитамалиётида ҳал қилувчи рол
ўйнайдиган, йирик аудиторлик фирмалари ҳам мавжуд. Јарбдаги йирик
корпорациялар томонидан аудиторлик хизмати бозорида ҳукм-
ронлик
ўрнатилишиваўтганХХасрдакапиталнингбайналминаллашишиҳамаудиторлик
фирмаларининг ролини янада оширди. Биринчи трансмиллий аудиторлик
корпорациялари,монополистларву-
жудгакелдивакучлимавқегаэгабўлдилар
(
асосан,иккинчижаҳонурушиданкейин)
.Бунгамисол«каттасаккизлик»бў-
либ,
укейинчаликтегишлиўзгариш(
трансформация)
лардансўнг,аввал «олтилик»ка
айланганва1998йилданбошлабэса«каттабешлик»дебаталмоқда.Кўплаб
мамлакатларнингобрўлипрофессионалваишчаннашрларивақти-
вақтибилан
етакчиаудиторлик-
консуль-
тационфирмаларнинг(
миллийҳамдатрансмиллий)
рўйхатини эълон қилиб турадилар.Ушбурўйхатларнингкўпчилиги уларнинг
фаолияти тўғрисидаги ҳар хил статистикмаълумотларни ўзичигаолади.Бу
маълумотларвақти-
вақтибиланянгиланибтурилади.
Бундай нашрлар кўп ҳолларда уларнинг муаллифларига аудиторлик-
консультацион фирмаларни маълум кўрсаткичлар бўйича табақалаштиришга
имкон беради.Кўпинча аудиторлик фирмаларини бундай табақалаштириш
йилликдаромадҳажмиёкиаудиторларсониваҳ.
к.бўйичаамалгаоширилади.
Ҳозирдаетакчиаудиторлик-
консультационфирмаларгаайланган,трансмиллий
корпорацияларбўйича,бундайрўйхат-
ларда,одатда,уларфаолияткўрсатаётган
мамлакатларсониҳамкўрсатилади.Албатта,ушбукўрсаткичларкўпинчанафа-
қатстатикани,балки шунгаўхшаш рейтингкўрсаткичларидакелтириладиган
динамиканиҳамтавсифлайди.
Шундайқилиб,аудиторликфаолиятинингривожланишийирик
трансмиллий
фирмалар
нингвужудгакелишигаолибкелди.Бундайаудиторликфирмалари
ичидаэнгйириклариқуйидагилар:
1.«ПраисУотерхаусКуперс(
Pr
i
ceWat
er
Do'stlaringiz bilan baham: |