Ilimiy basshi: B. Xojanov

3.Milliy dástur tiykarinda matematikani oqitiwdiń geypara usillari.
Bilimlerdi puqta ózlestiriwge úyreniw barisinda aktivlesiwi uliwma kóz-qarasti ózlestiriwi kórgizbelilik járdem beredi.Matematikaliq túrli basqishlarinda hám túrli bólimlerinde kórsetpeli qurallardiń qollaniwi hár túrli ,máselen san túsinigin túsindiriwde arifmetikaliq ámellerdiń mánisin túsinip aliwda 100 ishinde qosiw hám aliw usillarin tanistiriwdi hár qanday zatlardiń paydalaniwǵa tuwra keledi,biraq kem-kemnen olardiń roli azayip baradi hám kórsetpe qurallar sipatinda simvollar,plakatlar,tsifirlar h.t.b. paydalanilip baslaydi.Bunda matematikada muǵdarǵa qaraw basqa pánlerge qaraǵanda úlken áhmiyetke iye.Zatlardiń súwretlerinen sanaw matematikalarinan kereklisin kóp paydalaniw oqiwshilarda abstrakt oylaw rawajiniń azayiwina alip keledi,sol sebepli muǵallim konkret qollanbalardi konkretligi aziraq qollanbalarǵa ótiwde júda sheberlik kórsetiwi lazim.Kórsetpe qurallar talapqa muwapiq boliwi jáne oqiw programmasina oqiwshilardiń jas ózgesheliklerine muwapiq boliwi kerek.
Baslawish klasslarda pánlerdi ótkiziwde qálegen pán bolsin hár bir temani oqiwshilardiń jaqsi uǵip aliwi ushin yáki bilimlerdi jaqsi ózlestiriw ushin kórsetpeli qurallar arqali túsindiremiz.Baslawish klasslarda abstrakt oylaw ele rawajlanbaǵan boladi.Oqiwshilarǵa kórsetpe qurallardi paydalansań olardi kórip este saqlaydi.Sabaqliq betlerinen syujetli súwretler bar bolip sheberlik penen úyretilse balalar sabaqlardi bul súwretler kóriw ushin emes balki máseleler dúziw ushin ,sanawdi úyreniw ushin qolaylastirǵanin bilip aladi.
Muǵallim súwret penen islep atirǵaninda oqiwshilar oni diqqat penen kórip shiǵip súwrette neler kórsetilgen -degen waqiyani dúziwge waqit beredi hám onnan keyin súwrette oqiw maqsetinde paydalaniwǵa kirisedi.Sabaq waqtinda súwretke túrli maqsetlerde qayta-qayta soraliwi oqiwshilardiń sóylewin rawajlandiradi.Oqitiwdiń baslanǵish periodinda balalardiń konkret bilimlerdi aktiv oylaw iskerligi ushin toplaw u'lken áhmiyetke iye bolip esaplanadi.Degen menen eger muǵallim kórgizbeli oqitiw menen ǵana sheklengen onda ol balaniń oylawiniń tabiyǵiy rawajlaniwiniń irkiliniske salip qoyadi.Bunnan muǵallim óz klasslarin oqiwshilariniń tayarliq dárejesine qaray kórgizbeli qurallarin qollaniwdi óz waqtinda sheklep aliw yamasa oniń formalarin bilimlerdi málim etiw kónlikpelerin hám uqipliliqlardi qáliplestiriw protsessinde almastira biliwi tiyis ekenligi kelip shiǵadi.Muǵallim hár qiyli túrdegi bir neshe súwretlerdi ,zatlardi stol ústine qoyip yamasa diywalǵa qistirip qosiw hám aliw jumisin túsindiredi.Bulardan basqada misallardan paudalaniwǵa boladi.3-klassta úsh xanali sanlardi nomerlew temasinvmińliq bólimine ótpesten burin baslaymiz.Úsh xanali sanlardi nomerlewdi ózlestiriw eki xanali sanlardiń payda boliw prinsipleri hám eki xanali sanlardi jaziw túsinigine tiykarlanadi.Soniń ushin birinshi júzlik ishinde sanlardi nomerlewdi takirarlap aliwimiz kerek.Bunda áwizeki shiniǵiwlarda tómendegi mazmundaǵi bir-eki tapsirma kiritiw kerek.
1.Xana birliklerin salistiriw:
Misali:Onliqtan neshe birlik bar?Júzlikte neshe onliq bar?Júz sani on saninan neshe ese úlken?
2.Eki xanali sanlardiń qurami :
Misali:4 onliq ,6 birlik,8 onliq,35 birlikten ibarat san aytiń h.t.b.
3.Birinshi júzlik shegarasinan shiǵatuǵin sanlardi aytiw boyinsha tómendegi shiniǵiwlardi da orinlaw múmkin.
a)Sanawdi dawam ettiriń 96,97......
b)39 dan keyin qanday san keledi?
Keltirilgen shiniǵiwlar 100 den úlken sanlardiń da bar ekenligi bul sanlardiń kóp ekenligin olardiń payda boliwi hám ataliwi balalarǵa tanis sanlarǵa uqsas ekenligin oqiwshilar túsinip aliwǵa járdem beredi.3-klassta júzliklerdegi shiniǵiwlar arqali uliwmalastirip bolǵannan keyin úsh xanali sanlardi nomerlewdi úyrenemiz.Úsh xanali sanlardi alǵanda kilogramm hám gramm temasinda kórsetpeli qural retinde ápiwayi turmis tárezilerinen paydalaniwǵa boladi.Máselen:1 kg=1000gr bar jáne de tárezi menen bir qatarda grammliq hám kilogrammliq taslardan paydalanamiz.Úsh xanalo sanlardi kóbeytiw hám bóliw usillari kóp xanali sanlardi qosiw hám aliw usillarinan bir qosimsha pariq qiladi hám biraz quramali boladi.Máselen 80:2=40 sanin esaplayiq.80 segiz onliqtan inarat bolip,ekige bólemiz 4 onliqtan bólinedi yaǵniy 4 onliq 40 boladi.Quramali sanlardi qosiw hám aliw tómendegishe esaplanadi.Egerde qosiliwshilardiń birewin bir neshe birlikke arrtirsaq ,ekinshi sonsha birlikke kemitsek onda qosindi ózgermeydi.997+856=997-3+856+3=1853.
Egerde azayiwshini bir neshe birlikke artirsaq hám aliniwshini bir neshe birlikke arttirsaq ayirma ózgermeydi.1351-994=1351+61-(994+61)=1357-1000=357.