Ilimiy basshi: B. Xojanov

''Júzlik ,, temasinda máseleler sheshiw.
«Júzlik» teması ekinshi klasstan baslap oqıtıladı. Sonnan baslap ápiwayı máselelerden áste-aqırın quramalı máseleler sheshiwge ótiw protsessi baslanadı.
Bunda da eń dáslep másele shártin analiz qılıwdan baslaw kerek. Máselen 1-qutıda 6, 2-qutıda 1-qutıdaǵıdan 2 qálem kem, eki qutıda qansha qálem bar. Máseleniń shártin kórgizbeli analizden baslaw kerek. 1-qutıdaǵı 6 qálemdi kórsetedi. 2-qutıda 2 ge kem qálem bar, dep jabıq halda kórsetiledi. Eki qutını bir-birine jaqınlastırıp, jámi qansha qálem bar ekenligin tabıwdı aytadı. Onıń sızılmaların taxtada kórsetedi.
Soraw: a) ekinshi qutıda qansha qálem bar? 6-2=4
b) eki qutıda qansha qálem bar? 6+4=10
Sonnan keyin máselelerdiń ulıwma sheshimin ańlatıwshı ańlatpa dúzemiz. 6+(6-2)=10
Qosıw hám alıwǵa baylanıslı quramalı máselelerden tısqarı jáne tómendegi mazmunlarda da máselelerdi sheshiw usınıs qılınǵan:
1) kóbeytiw hám bóliwge baylanıslı;
2) sandı bir neshe márte arttırıw hám kemeytiwge baylanıslı;
3) sanlardı eseli salıstırıwǵa baylanıslı. Máselen, shaxmaq taxtaǵa úsh kvadrat qoyıladı hám onnan eki márte kóp úshmúyeshlik alıwdı usınadı.
Ápiwayı máselelerdi sheship atırǵanda ayırımları ushın másele mazmunınıń qısqasha jazıwın taxtada jazıw múmkin, sebebi oqıwshılar taxtadaǵı jazıwǵa qarap máseleniń mazmunın esten shıǵarmaydı.
Quramalı máselelerdiń derlik barlıǵı ushın qısqasha jazıw zárúr boladı. Bul jazıwdan máseleni tákirarlawda, qayta-qayta eslewde paydalanıladı. Jazıwda tiykarınan másele shárti hám soraw bólegi arasındaǵı baylanıs kórsetiliwi kerek.
Máselege baylanıslı qısqasha jazıwdaǵı qaǵıydalarǵa ámel qılıw kerek:
1) qısqasha jazıw másele mazmunı menen tanısılǵannan keyin dúzildi hám sheshiw jolların izlewdiń kerekli quralı bolıp xızmet qıladı. Sol tiykarda máseleni analiz qılıw múmkin.
2) qısqasha jazıw ıqsham, anıq bolıwı shamalar arasındaǵı baylanıslardı hár qıylı kóriniste (keste, sızılma, súwret, sxema) súwretlew múmkin.
3) qısqasha jazıwdıń hár bir basqıshın orınlawda oqıtıwshı basshılıq qıladı;
4) sabaqtıń maqsetleri hám máseleniń qıyınlıq dárejesine qarap, oqıwshı yamasa oqıtıwshı taxtaǵa jazıwı múmkin.
Máselen, balalar baǵshasına eki bitonǵa sút alıp kelindi. Bir bitonda 32 l, ekinshi bitonda 30 l sút bar. Túslik ushın 40 l sút isletildi. Neshe litr sút qaldı?
Máseleniń qısqasha jazıwı tómendegishe boladı:
Keltirildi-32 l hám 30 l
İsletildi-40 l
Qaldı-?
Másele: oqıwshılar 80 kg júzim terdi. Sonnan 20 kg dı mektep ushın qaldırıp, qalǵan júzimlerdi yashiklerge jaylastırıp baqshaǵa jiberdi. Hár bir yashikke 10 kg nan júzim ketse, baqshaǵa neshe yashik júzim jibergen?
Bul máselede eki hár qıylı shamalar bar: júzim massası hám yashikler sanı. Bunı tómendegi keste menen jazıp sheshemiz.

Úzilgen júzim	Mektepte qaldı	Qansha júzim jiberildi	Hár bir yashik massası	Neshe yashikke jaylastı
80 kg	20 kg	?	10 kg	?