И=лим узгариши муаммолари ва уларни у=ув адабиётларида акс эттириш масалалари

Сирдарё

• Сирдарё Фарғона водийсининг шарқий қисмида Қорадарё ва Норин дарёларининг қўшилишидан ҳосил бўлади. Узунлиги жиҳатидан (2137 км) Марказий Осиёнинг энг катта дарёси бўлиб, серсувлиги жиҳатидан фақат Амударёдан кичикдир.
• Энг кўп ирмоқлари Фарғона водийси ҳудудида жойлашган. Фарғона водийсидан қуйида Сирдарёга Ангрен, Чирчик, Келес ва Арис дарёлари қуйилади. Арис дарёси қуйилишидан пастда Сирдарёнинг ирмоқлари йўқ. Сирдарё ҳавзасининг сув тўплаш умумий майдони 150100 км² ни ташкил қилади.
• Сирдарёнинг сув ресурслари ўртача серсувлик йилларида 36,0 км³ ни ташкил қилади, ундан Ўзбекистон ресурслари 8,0 км³ деб баҳоланади.

•  

• Оҳангарон

• Сирдарё ҳавзасининг Ўзбекистонда шаклланадиган сув ресурслари

• Фарғона
• водийси

• Чирчиқ
• дарёси

• Санзар
• Зомин

Орол денгизи

• Орол денгизи - суви оқиб чиқиб кетмайдиган сув ҳавзаси бўлиб, Марказий Осиёнинг шимолий-ғарбий қисмида жойлашган. Акваториясининг ўлчамлари бўйича МДҲ даги иккинчи ва дунёдаги тўртинчи ёпиқ сув ҳавзасидир. Унинг асосий сув манбалари Марказий Осиёнинг энг катта дарёлари - Амударё ва Сирдарёнинг сувларидир. 1960 йилдан бошлаб Орол денгизининг сатҳи пасаймоқда, бу жараён ҳозир ҳам давом этмоқда. Ушбу ҳолат Амударё ва Сирдарёдан сувни кўп олиш натижаси бўлиб, у денгизнинг сув ва гидрокимёвий режимига салбий таъсир этди. Орол денгизининг қуриши бутун Оролбўйи муҳитининг ўзгаришига салбий таъсир этмоқда.
• 1960—1990 йилларда суғориладиган деҳқончиликнинг жуда тез ривожланиши, тупроқ сифатини ёмонлашиши, қайтмайдиган сувдан фойдаланиш ҳажмини кўпайиши ва кейинги камсув қурғоқчилик йилларида Амударё ва Сирдарё сувларининг Орол денгизига келиши 80-йиллар бошида деярли тўхтади.
• Табиийки, Орол денгизининг сув балансини таъминлаш, унинг ирмоқлари ва ҳавза экосистемаларини сақлаш учун мўлжалланган дарёлар сувининг бошқа мақсадлар учун олиниши денгизнинг қуришига олиб келди. 1960 йилдан бери денгиз ҳажмининг 75 фоизга камайганлигини ва майдони икки бараварга қисқарганлигини тасаввур қилиш қийин. Баъзи жойларда денгиз 120 км дан узоққа чекиниб, 33 минг км2 дан ортиқ ҳудудда тузли қуриган денгиз тубини қолдирди.

• Орол денгизи чегараларини ўзгариши