Ildiz va ildiz sistemasi

ИЛДИЗ УЧКИ КИСМИ, БУЛИНИШ ЗОНАСИ

• Rizoderma hujayralari tuklar bilan birgalikda uzoq yashamasdan o’lib boradi va o’rniga boshqa qoplagich to’qima egzoderma paydo bo’ladi.

• Ildiz tukchalari hujayralari mag’iz va vakuolga ega bo’lib, mag’izi tukcha uchiga yaqin joyda joylashadi

• Har bir o’simlik odatda, ko’p sonli kuchli shoxlangan ildiz sistemasidan iborat bo’ladi.

• Ochiq urug’li va gulli o’simliklarning asosiy ildizi murtak ildizdan shakllanadi va er qatlamlari bo’ylab pastga qarab o’sadi. Asosiy ildizning apikal meristemaga yaqin joyida yon ildizlar paydo bo’ladi. Asosiy ildizga yana birinchi tartibli ildiz ham deyiladi. Undan chiqqan yon ildizlarni ikkinchi tartibli, undan chiqqan ildizlarni uchinchi va boshqalar deyiladi. Bu ildiz sistemasi o’q ildizlar deyiladi.
• Bir pallali o’simliklarning asosiy ildizi murtakda hosil bo’lib uzoq yashamaydi, ildiz sistemasi murtakning poyasidan paydo bo’lgan qo’shimcha ildizlardan shakllanadi va popuk ildizlar tizimini hosil qiladi. Bularga bug’doy, arpa, sholi, g’umay, suli, tariq kabilar kiradi. Bu ildiz sistemasi popuk ildizlar deyiladi.
• Qo’shimcha ildizlar poyalarda, barglarda, hamda ular asosiy ildizning ko’p yillik qismlarida paydo bo’ladi. YUksak sporali o’simliklarning poyalarida hosil bo’lgan qo’shimcha ildizlar poyaning apikal meristemasida juda erta paydo bo’ladi va ildiz sistemasi faqat qo’shimcha ildizlardan tashkil topadi. Bunday ildizlar tizimi ibtidoiy hisoblanib birlamchi gomoriz (yunon. gomoyos - bir xil, riza – ildiz) ildizlar deyiladi.

• Ildiz shakllari va sistemalari
• turlari.
• 1, 4 — o’q ildiz;
• 5 — popuk ildizlar;
• 2, 3 — ildizmevalar
• (sabzi va lavlagi).

• Agar ildiz tizimi asosiy o’q ildizdan hamda qo’shimcha ildizlardan tashkil topsa alloriz (yunon. allos - boshqa) ildiz sistemasi deyiladi.
• Ildizlarning morfologik tiplarini tavsiflanganda yana bir qancha asosiy xususiyatlariga ahamiyat berish kerak bo’ladi. YA’ni, o’q ildiz tizimida – asosiy ildiz boshqa ildizlarga nisbatan kuchli rivojlangan bo’ladi. Asosiy ildizdan qo’shimcha ildizlar paydo bo’lishi mumkin, lekin ular efemer ildizlar bo’lib, tezda nobud bo’ladi.
• Popuk ildiz sistemasida asosiy ildiz sezilmaydi yoki yo’q. Ildiz sistemasi qo’shimcha ildizlardan tashkil topadi. Agar qo’shimcha ildizlar qisqargan vertikal ildiz poyada hosil bo’lsa, cho’tkasimon ildiz sistemasi shakllanadi (bir pallali o’simliklarda).

• Agar qo’shimcha ildizlar uzun gorizantal ildiz poyalarida hosil bo’lsa – baxromasimon ildizlar sistemasi shakllanadi. Ba’zida gorizontal ildiz poyalarda hosil bo’lgan qo’shimcha ildizlar yo’g’onlashib, kuchli shoxlanib, ikkilamchi o’q ildiz tizimini hosil qiladi (beda, ayiqtovon).
• Ildiz tizimi tuproq qatlamlarida joylashishiga qarab ham tavsiflanadi. Masalan, o’simliklarning tuproqda suv bilan ta’minlanishiga qarab, ildizlarni asosiy qismi er yuziga yaqin joylashadigan, tuproq qatlamlariga chuqur tushib boradigan universal ildizlar tizimiga bo’linadi. Lekin, bunday ildizlarning morfologik xususiyatlari faqat ildizlarning turli tumanligi haqida boshlang’ich tushunchalarnigina beradi. Har bir o’simlikning ildizlar tizimi o’simlikning ontogenezi davomida uning poyalar tizimini xususiyatlariga, atroflardagi o’simliklarning ta’siriga, yil faslining almashinishiga bog’liq holda o’zgarib turishi mumkin.

•