63
2. Ер хом ашё манбаидир;
3. Ер хужалик обьектидир.
Кишлокда ҳам ислохотни давлат утказади, шу туфайли кишлок хужалик корхоналарини кайтадан ташкил
этилмокда, яъни дехкон (фермер) хужаликлари ташкил этилмокда. Кишлокда давлатга карашли булмаган сектор
мулкчиликни янги тури ривожланмокда. Бутун аграр сиёсатининг мухим масаласи-
негизи- ерга мулкчилик
масаласидир.
«Ер тугрисида»ги қонун 1998 йилда кабул килинди. Кониституцияда ер хусусий мулк килиб сотилиши
мумкин эмаслиги, балки уни узок муддатда (30-50 йил) ижара шартлари билан топшириши мумкинлиги ёзиб
куйилди.
Кишлокда бозор муносабатларнинг ривожланишига, дехконнинг хужайинлик хисини кайта тиклашга ерни мерос
килиб колдириш хукуки билан умрбод фойдаланиш учун бериб куйиш оркали эришилади.
Ўзбекистонда 4,2 млн. гектар сугориладиган ер булиб, шуларнинг 50 фоизидан сал купроги яхши мелиоратив
холатда, колганларини холати яхши эмас. Кишлокдаги давлат хужаликларини жамоа хужаликларига айлантирилди
ва у давом этмокда.
Кишлокда бошкарув тузилмаларини кайта ташкил этиш жараёнида бирламчи кишлок хужалиги бугини-фермер
хужаликлари булиши керак деб лозим топилди. Фермер хужаликларини бирлаштирадиган ва уларга хизмат
киладиган, йул-йурик курсатадиган ва моддий –техникавий
таъминот, техника, агрокимё хизмати курсатиш
масалларида ёрдам берадиган кооператив булиш керак.
Фермер хужаликлари кишлок хужалик ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг асоси сифатида фаолият курсатмокда.
Фермерларни ривожланиши учун яхши хизмат курсатувчи-агро
фермерлар, машина-тирактор парклари, таъмирлаш.
Ўзбекистонда 4,2 млн. га сугориладиган ер мавжуд булиб, 1995 йилда 2,5 млн. сумлик кишлок хужалик
муносабатлари ишлаб чикарилди.
1992 йилдан бошлаб 1137 давлат хужалигидан 1066 таси мулкчиликнинг акциядорлик, жамоа,
ижара шаклидаги
корхоналарга айлантирилди. Уларни негизида 530 жамоа хужалиги, 350 кооператив, 100 дан ортик ижара
корхоналари шаклланган эди.
1994 йилда 2,7 млн. тонна, 1991 йилга нисбатан 44 фоиз купрок етиширилди. 1995 йилда барча хужаликларда 4,4
млн тоннадан ортикрок, шу жумладан 3,5 млн тоннадан ортик бошокли дон етиштирадиган булса, 2003 йилда 5 млн.
100 минг тонна етиштирилди.
Бозор иқтисодиёти халк хужалигининг барча тармокларини камраб олади. Жумладан кишлок хужалиги ҳам бозор
иқтисодиётини таркибида мухим урин эгаллайди.
Кишлок хужалиги халк хужалигининг энг йирик сохаларидан бири булиб, етиштираётган ялпи ижтимоий
махсулотнинг 30 фоизини ишлаб чикармокда, барча миллий даромаднинг 45, 3
фоизини кишлок хужалигининг
хиссасига тугри келади. Бу тармокда 1991 йилда 971 жамоа хужалги ва 1137 давлат хужалиги фаолият курсатиб,
улар халк хужалигида банд булганларнинг 41,5 фоизини узларида бирлаштирган эди. Мамлакат умумий
ахолисининг 60 фоизи кишлокда яшайди, халк хужалигида мавжуд барча ишлаб чиқариш асосий фойдаларнинг 21,1
фоизи кишлок хужалиги ихтиёрига тугри келади.
Барча экин майдонлари 4 млн. 300 гектарни ташкил этади, шундан 1 млн. 80 минг гектарига галла (хозир 1 млн.
352 минг гектар), ёки 25,7 %, 1 млн 761 минг гектарига техника экинлари (41,9%), 294,3 минг гектарига картошка ва
полиз-сабзавот (7,6%), барча техника экинлари майдонининг 97,7 % ни пахта эгаллайди, чорва-озука 25 % ни ташкил
этади.
Кишлок хужалиги бозор иктисоди учун мухим сохадир, чунки озик- овкат махсулотлари, саноат учун хом-
ашё шу сохада етиштирилади. Кишлок хужалигини ривожлантириш асосий ишлаб чиқариш воситаси хисобланган
ер билан бевосита боғлиқдир, чунки инсон уз меҳнатини, меҳнат куроллари оркали ерга йуналтиради.
64
Ер билан боғлиқ булган иқтисодий алокалар, аграр муносабатлар дейилади.
Бу муносабтларнинг объекти ер булса, унинг субъектлари ер эгалари, ерда хужалик юритувчилар, ерга
меҳнат сарфловчи кишилар хисобланади. (Ижарачилар, ширкатлар, пайчилар, фермерлар, тармокчилар булиши
мумкин).
Аграр муносабатлар 4сохани уз ичига олади.
1. Эгалик килиш;
2. Фойдаланиш;
3. Тасарруф этиш;
4. Узлаштириш.
Аграр муносабатлар 4 сохани узида ифода этади:
Do'stlaringiz bilan baham: