Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

расценкалар
асосида тўланади. 
Якка ишбай 
расценка
маҳсулот бирлигига қуйидаги тартибда қўйилади: 

---

119 
Ya
R
.
.
/
m
Vs
Yas
ѐки 
t
Yas
Yas
*

n 
бунда:
Ya
- соатлик таьриф ставкаси, бажарилаѐтган иш таьриф разрядига мос 
равишда қўйилади;
V
s.m
- маьлум бир маҳсулотнинг бир соатда ишлаб чиқариш меьѐри; 
t
n
- маҳсулот бирлигига иш вақти меьѐри. Умумий ишлаган иш ҳақи 
ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг ҳажмини унинг ҳақ меьѐрига кўпайтириш орқали 
аниқланади. 
Ишбай мукофот шаклида ишчи ишлаб чиқарган маҳсулотига тўғри ҳақ олиш 
билан бир қаторда қўшимча мукофот ҳам олади. Аммо, бунда аниқ бир белгиланган 
кўрсаткич бўлиши керак, унинг асосида мукофотлаш амалга оширилади. Бу қарор бар 
бир бажарувчига етказилади. Асосийси шундаки, янги қабул қилинган ишчилар ҳам бу 
қарор билан таништирилиши шарт. Бундан ташқари, мукофот миқдори топшириқни 
бажарганлиги ва орттириб бажарганлиги учун аниқ белгилаб қўйилиши керак. Бундай 
кўрсаткичлар меҳнат унумдорлигини ортиши, ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмини 
ортиши, меҳнат сиғимини пасайиши, меҳнат меьѐрларини бажарилиши, ишлаб 
чиқариш топшириқларини бажарилиши, шахсий топшириқлар бажарилиши, маҳсулот 
сифати ортиши, нави яхшиланиши, бракка йўл қўймаслик, меьѐрлаштирилган техник-
ҳужжатлар ҳамда андозаларга риоя қилиш, хомашѐ ва материалларни иқтисод қилиш ва 
бошқалардан иборат бўлади. 
Кўрсаткичлар таркиби сони у ѐки бу корхонада аниқ бир шароитдан келиб 
чиқиб орттирилиши мумкин. Масалан, маҳсулотга харидорлар сони ортади, четга 
чиқариш имкониятлари юзага келади, меҳнат интизоми яхшиланди ва бошқалар. Шуни 
ҳам эсда тутиш керакки, уларнинг сони ўта ортиб кетмаслиги лозим. Тажриба шуни 
кўрсатдики, мукофотлаш кўрсаткичлар ўртасида 5 - 7 тани ташкил этса, мақсадга 
мувофиқ бўлади. Ундан ортиғи тан олинмайди, ишчиларда ҳам эслаб қолиш 
қобилиятини йўқотади. 
Ёндошма-ишбай шаклда иш ҳақи миқдори иш натижасига ва хизмат қилаѐтган 
ишчи ва ходимлар иш ҳақларига тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади. Бу тизим, асосан, 
ѐрдамчи хўжалик ходимларига ҳақ тўлашда мақсадга мувофиқ ҳисобланади. 
Ёндошма ишбай рассенка ( 
Ya
yo
) хизмат қилаѐтган ишчилар иш меьѐри ва улар 
сонига қараб белгиланади ҳамда қуйидаги формула орқали ҳисобланади: 
Ya
yo
=V
S
/R, 
 
бунда:
Ya
- ѐндошма ишбай тизимида ҳақ тўланган хизмат қилувчи ходимларга 
соатлик тариф ставкаси, сўм;
V
S
- битта хизмат кўрсатаѐтган ишчининг соатлик ишлаб чиқарган 
маҳсулоти;
R
- хизмат қилаѐтган ишчилар сони. Иш ҳақининг умумий суммаси 
ѐрдамчи ходимлар