|
8.3.Айланма маблағлар ҳаракати ва улардан самарали фойдаланиш.
Фирма айланма капиталининг ҳаракатини маълум давр учун аниқлаш мумкин,
масалан: бир ой давомида айланма капитал қийматини аниқламокчи бўлсақ, ой
бошидаги айланма капитал (О
б
) ой охиридаги қийматига (О
о
) қушилади ва иккига
бўлинади,
яъни: О
к
= (О
б
+ О
о
) / 2.
Агар маълум давр ичида айланма капитал ўртача қолдиғи аниқланиши мумкин
бўлса оддий ўртача хронологик усул ѐрдамида аниқланади:
79
1
2
/
2
/
0
3
2
1
n
O
О
О
О
О
О
б
;
бу ерда, О
1
, О
2
, О
3
– йил, квартал бошидан кейинги айланма капитал;
n – йил , кварталда ойлар сони.
Айланма капитал қолдиғи ўзгариши ишлаб чиқариш жараѐни бошида
мавжуд бўлган захираларнинг истеъмол қилиниши ва маҳсулот сотилиши
натижасида молиявий ресурсларга айланиши таъсирида содир бўлади.
Буни схема тарздида қуйидагича изохлаш мумкин:
МЗ МП ИЧЖ СТ.
Бу ерда, МЗ – материал захиралар;
МП – ишлаб чиқаришда материални истеъмол қилиш;
ИЧЖ – ишлаб чиқариш жараѐни;
СТ – сотишдан тушум.
Айланма капитал, айланма маблағларни ўрганишда статистика қуйидаги
кўрсаткичларни аниқлайди ва таҳлил қилади:
Айланма маблағларнинг айланиш тезлиги коэффициенти – бу кўрсаткич бу
маблағларнинг ўрганилаѐтган даврда неча марта айланганлигини кўрсатади ва
қуйидагича аниқланади:
)
~
(
)
(
.
О
колдиги
уртача
маблаглар
Айланма
СТ
тушум
тушган
Сотишдан
Кайл
Айланма капитал айланишини кунларда ифодалаш учун қуйидаги формула
қўлланилади:
Д= Т / Кайл.
Бу ерда,
Т
– давр давомийлиги, таҳлил қилиш вақти (30 кун, 90 кун, 360 кун)
Ёки,
СТ
тушум
Сотишдан
Т
сони
кунлар
давридаги
хисобот
О
колдиги
уртача
капитал
айланма
Д
~
яъни
CT
T
Q
D
*
Шунингдек, ўртача суткали капитал айланишини ҳам топиш мумкин:
ўртача кунлик сотиш ҳажми / вақт.
Айланма маблағлар (капитал) банд бўлиш коэффициенти ҳам аниқланади:
СТ
тушум
Сотишдан
О
колдиги
уртача
йиллик
маблаглар
Айланма
к
Кб
~
.
.
Бу коэффициент айланиш коэффициентига тескаридир, яъни
Кб.к.= 1/Кайл.
80
Бу коэффициент бир сўм сотишдан тушумга тўғри келадиган айланма
капитал ўртача қолдиғини кўрсатади.
Фирма
айланма
капиталига
эҳтиѐжини
аниқлаш
молиявий
режалаштиришнинг муҳим қисми ҳисобланади. Эҳтиѐжлар билан боғлиқ
масалалар корхонада моддий ресурслар ва пул ресурсларининг таксимланишини
ифодалайди. Корхонада ишлаб чиқариш жараѐнида ҳар бир ресурсга эҳтиѐжни
аниқлаш учун маҳсулот кальқуляцияси орқали ҳом ашѐ ва материаллар нормаси
ва уларнинг кундалик эҳтиѐжлари ҳисобланиб чиқилади. Ҳар бир ресурс учун
суткалик, ойлик захиралар аниқланади. Жорий захиралар ишлаб чиқариш
жараѐнининг нормал ўтиши учун етарли бўлиши керак.
Корхона маблағларининг айланиш кўрсаткичлари:
1. Корхона барча активларининг айланиши:
АА= Сотишдан тушган тушум / активларнинг ўртача йиллик қиймати.
Бу кўрсаткич корхона активига қўйилган ҳар бир сўм неча сўмлик маҳсулот
сотишга имкон беришини кўрсатади.
2. Дебиторлик карзи айланиш даражаси: ДА= 365:Сотишдан тушган тушум/Дк бу
ерда, Дк - ҳаридорларнинг дебиторлик карзи.
Бу кўрсаткич ҳаридорларнинг дебиторлик карзларини тўлаш учун неча кун
кераклигини ифодалайди.
Кредиторлик карзи айланиш даражаси:
ДК=365:Сотилган маҳсулот таннархи /КК
Бу ерда, КК-корхонанинг жунатувчиларга карзи.
Бу кўрсаткич корхонанинг карзини жунатувчиларга тўлаш учун неча кун
кераклигини ифодалайди.
Ишлаб чиқаришнинг материал запаслари айланиши:
МЗ=365:Сотилган маҳсулот таннархи / Материал запаслар қиймати
Бу кўрсаткич материал запасларини ишлатиб юбориш учун неча кун керак
бўлишини ифодалайди.
Юқоридаги кўрсаткичлар менеджерлар учун ҳам, инвесторлар учун ҳам муҳим
ҳисобланади. Бўларнинг ичида энг муҳими 1-активларнинг 1-марта айланиш
кўрсаткичи бўлиб, бошқалари унга боғлиқ болади. Масалан корхонада:
Корхона барча активларининг айланиши:
АА=Сотишдан тушган тушум / Активларнинг ўртача йиллик қиймати=
=100000/120000=0,824 ѐки 82,4. Демак, корхонанинг активига қўйилган ҳар бир
сўм 82,4тийин маҳсулот сотиш имкониятини беради.
2. Дебиторлик карзининг айланиш даражаси: ДА=365:Сотишдан тушган
тушум/Ҳаридорларнинг дебиторлик карзи = 365 : 100000 / 350000=
=365:0,274=365:1/4=91 кун. Демак, ҳаридорларнинг дебиторлик карзини тўлаш
учун 91 кун керак экан.
81
3. Кредиторлик карзи айланиш даражаси: ДК=365:Сотилган маҳсулот
таннархи/Корхонанинг жўнатувчиларга қарзи = 365 : 55000 / 150000 = 365 : 0,333
=365:1/3=122 кун.
Демак, корхонанинг карзини жўнатувчиларга тўлаш учун 122 кун керак экан.
4. Ишлаб чиқаришдаги материал запасларининг айланиши: МЗ=365:Сотилган
маҳсулот таннархи/ Материал запаслари қиймати= =365:55000/55000=365:1=365
кун. Демак, корхонада 365 кунлик ѐки 1 йиллик материал запаслари мавжуд экан.
Do'stlaringiz bilan baham: |
