Ikkinchi taktda

Dvigatelining o‘t oldirish tizimiga TXK va ta’mirlash. 
Avtomobillardan foydalanish davrida elektr jihozlarida uchraydigan 
nosozliklarni bartaraf etish TXK va JT ish hajmlarining 11
…
17% ni 
tashkil qiladi, shuningdek statistika ma’lumotlariga ko‘ra karburatorli 
dvigatellarda 40% atrofidagi nosozliklar va buzilishlar batareyali o‘t 
oldirish tizimiga to‘g‘ri keladi. Bular o‘z navbatida, ko‘pincha, yonilg‘i 
sarfining 5
…
6% ga ko‘payishiga olib keladi.
O‘t oldirish tizimi asosiy nosozliklari.
O‘t oldirish tizimidagi 
elementlar bo‘yicha nosozliklarning sodir bo‘lishini har biri bo‘yicha 
alohida ko‘rib chiqamiz. Yuqori kuchlanishli g‘altakning nosozliklariga 
g‘altak qopqog‘ining darz ketishi va kuyishi, birlamchi va ikkilamchi 
chulg‘amlar himoya qobiqlarining kuyishi oqibatida o‘ramlar orasidagi 
qisqa tutashuv, chulg‘amlarning ulangan joyidan uzilib qolishi, 
qo‘shimcha rezistorning uzilib qolishi yoki birlashgan qismlarning 
bo‘shashib qolishlari kiradi. 
Uzgich-taqsimlagichning nosozliklariga kontaktlarga moy tegishi 
yoki kuyishi, uzgich kontaktlari orasidagi tirqishning yetarli emasligi 
yoki juda kattaligi, kondensatorning shikastlanishi yoki kuyishi, rotor va 
qopqoqning ifloslanishi, qopqoqning darz ketishi, richag prujinasi 
tarangligining pasayishi, yetaklovchi valcha vtulkasi, uzgich richagi 
vtulkasi yoki turtkichi, podshipnikning yeyilishi, markazdan qochma 
rostgich prujinasining kuchsizlanishi va yukchalarning qadalib qolishi, 
vakuumli rostlagich diafragmasining teshilishi, uzgich mushtchasi, 
markazdan qochma rostlagich yukchalari teshiklari va o‘qlarining 
yeyilishi, himoya qobig‘i yoki «massa» simlarining uzilishi, 
taksimlagich qopqog‘i ichki yuzasidagi elektrodlarning kuyishi yoki 
oksidlanib qolishi, yuqori kuchlanishli simlar himoya qoplamlarining 
kuyishi kabilar kiradi. 

---

 69
O‘t oldirish shamilarning asosiy nosozliklari: korpus va markaziy 
elektrod bo‘yicha jichlikning yetarli emasligi, yon va markaziy 
elektrodlarning yeyilishi, himoya qoplami etagining yemirilishi, 
chaqmoqning ichki yuzalarida elektrodlar orasidagi havo tirqishi 
qisqarishiga olib keluvchi qurum qoplamini paydo bo‘lishi. 
Agar dvigatelda karburator va o‘t oldirish tizimi to‘g‘ri sozlangan 
bo‘lsa va me’yoriy ishlasa, shuningdek, ishlatilayotgan yonilg‘i sifatli 
bo‘lsa, u holda dvigateldan yechib olingan chaqmoqning rangi zang yoki 
jigarrang ko‘rinishida bo‘ladi. Ishlash davomiyligiga qarab korpus yupqa 
qurum qatlami bilan qoplanadi. Markaziy elektrod kulrang tusda bo‘ladi. 
Bunday chaqmoqlarni temir shchetka yoki qumqog‘oz bilan tozalab, 
tirqishini rostlagandan so‘ng yana dvigatelga o‘rnatish mumkin. 
Agar o‘t oldirish shamining yonish kamerasiga kirib turuvchi qismi 
mayda qurum zarrachalari bilan qoplangan bo‘lsa, buning asosiy 
sabablari aralashmani o‘ta boyligi, havo tozalagichning kirlanishi, 
uchqunning kuchsizligi, dvigatel ko‘p vaqt davomida salt ishlashi va 
klapanlardagi issiqlik tirqishining noto‘g‘i rostlanganligidir. 
O‘t oldirish shamining moy bilan qoplanishi porshen halqalarining 
yeyilganligi, klapan moytutqichi teshigining kengayib ketganligi, 
dvigateldagi moy sathining yuqoriligi, moy filtrining ifloslanishi, 
karburatordagi aralashmaning boyligi, o‘t oldirish tizimining nosozligi 
tufayli sodir bo‘ladi. 
O‘t oldirish shamini kulrang-jigarrangdan to kulrang-ko‘k ranggacha 
qurum bosganligiga o‘t oldirish shami belgilangan me’yoridan ortiq 
haroratlarda ishlatilayotganligi (kalil soni pastligi), karburatordagi 
aralashmaning kambag‘al bo‘lishi, yondirish onining ertaligi, porshen 
tubi va silindr kallagining qurum bilan qoplanishi, dvigatel silindriga 
qo‘shimcha havoning so‘rilishi, chaqmoqda zichlash halqasining yo‘qligi 
sabab bo‘ladi. 
Yuqori kuchlanishli simlarning asosiy nosozliklariga himoya 
qoplamining yorilishi va teshilishi, uchlarining kuchsiz qisilishi tufayli 
kuchsiz kontaktda bo‘lishi, sinishlar, uzilishlar va qarshilikning ortib 
ketishi kiradi. 
Eng ko‘p tarqalgan o‘t oldirish tizimi batareyali bo‘lib, u uzgich-
taqsimlagich, o‘t oldirish g‘altagi, chaqmoqlar, yuqori va past 
kuchlanishli simlardan tashkil topgan. 

---

 70
3-bob. TRANSMISSIYA
Transmissiya dvigateldan yetaklovchi g‘ildiraklarga burovchi 
momentni yo‘nalishini, qiymatini o‘zgartirib, uzatish va yetakchi 
g‘ildiraklarga bo‘lib berish uchun xizmat qiladi.
43-rasm. Orqa yetakchi bo‘lgan(klassik) avtomobilning transmissiyasi
.
I-digatel; II-ilashish muftasi; III-Uzatmalar quttisi; IV-kardanli uzatma:1-elastik 
mufta; 2-shlitsali birikma; 3-oldingi kardanli val; 4-tayanch podshipnik; 5-oldingi 
kardan sharniri; 6-orqa kardan val; 7-orqa kardan sharniri; V-orqa ko‘prik,asosiy 
uzatma va differensial: 8-yarimo‘q; 9-yetaklovchi(orqa) g‘ildirak. 
Transmissiya dvigatel bilan yetakchi g‘ildiraklar orasidagi bog‘la-
nishga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi: 
¾
mexanik; 
¾
gidrohajmli;
¾
elektr; 
¾
kombinatsiyalashgan (gidromexanik va elektromexanik). 
Orqa yetaklovchi 
bo‘lgan avtomobillar transmissiyasi quyidagilarni 
o‘z ichiga oladi (43-rasm): 
¾
ilashish muftasi, 
¾
uzatmalar qutisi, 
¾
kardanli uzatma, 
¾
asosiy uzatma, 
¾
differensial, 
¾
yarim o‘qlar. 
Old yetaklovchi 
bo‘lgan avtomobil transmissiyasi quyidagilarni o‘z 
ichiga oladi (44-rasm): 
¾
ilashish muftasi, 
¾
uzatmalar qutisi,