Ijtimoiyish

0 ‘zbekiston Respublikasi ushbu Konventsiyani 1992-yil

9-dekabrda ratifikatsiya qilgan

M UQADDIM A

Ushbu 

Konvensiya  ishtirokchi  —   davlatlari, 

Birlashgan 

M illatlar Tashkiloti  N izom ida e ’lon  qilingan  tam oyillarga  muvofiq, 

jam iyat  barcha  a’z'olarining  o ‘ziga  xos  boMgan  qadr-qimmati,  teng 

v a  ajralm as  huquqiari  y e r  yuzida  erkini ik,  adolat  va  tinchlikni 

ta ’m inlashning asosi ekanligi e ’tiro f etilganini hisobga olib,

Birlashgan  M illatlar Tashkilotining xalqlari N izom da  insonning 

asosiy  huquqlariga,  inson  shaxsining  sha’ni  va  qadr-qim m atiga 

boMgan  o ‘z   ishonchlarini  tasdiqlaganliklari  ham da  ijtimoiy  taraq- 

qiyot v a turm ush  sharoitlarini  yaxshilash  borasida  ko‘maklashishga 

ahd qilganliklarini e ’tiborga olib,

Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Inson  huquqiari  umumjahon 

deklaratsiyasi  v a  inson  huquqiari  to ‘g ‘risidagi  xalqaro  hujjatlarda 

har  bir  inson  m azkur  hujjatlarda  ko‘rsatib  q o ‘yilgan  huquq  ham da 

erkinliklarga  irqi,  tana  rangi,  jinsi,  tili,  dini,  siyosiy  yoki  boshqa 

e ’tiqodlari,  m illiy  yoki  ijtimoiy  kelib  chiqishi,  mulkiy  ahvoli, 

tugMIishi  yoki  boshqa  holatlar  bilan  bogMiq  belgilariga  ko‘ra  har 

qanday  tafovutdan  q at’i  nazar,  ega  boMishini  eMon  qilganligi  va 

rozilik bildirganligini e ’tiro f etib,

Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Inson  huquqiari  um umjahon 

deklaratsiyasiga  bolalar  alohida  g ‘am xo‘rlik  va  yordam  huquqiga 

egadirlar, deb e ’lon qilganligini eslatib,

Jam iyatning  asosiy  tashkiloti  hisoblanm ish  oila  va  tibbiy 

m uhitga  uning  barcha  a ’zolari,  ayniqsa,  bolalar  o ‘sib-ulg‘ayishlari 

v a  farovonlikka  ega  boMishlari 

uchun  jam iy at  doirasidagi 

m ajburiyatlam i  o ‘z   zim m asiga  toMiq  oladigan  boMishiga  erishish 

m aqsadida  zaru r  him oya  va  yordam  bilan  ta ’minlanishi  lozim 

ekanligiga ishonch hosil qilgan holda,

394

---

bolaning  shaxsi  sog‘Iom  v a  har  tom onlam a  uyg‘unlashgan 

holda  kamoloti  uchun  u  oila  g ‘am xo‘rligida,  baxt,  mehr-muhabbat 

va ongli tushunish vaziyatida o ‘sishi zarurligini e ’tiro f etib,

bola  jam iyatda  mustaqil  hayotga  toMa  tayyorlanishi  va 

Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Nizom ida  e ’lon  qilingan  g'oyalar 

ruhida,  ayniqsa,  tinchlik,  qadr-qimmat,  sabr-toqat,  erkinlik,  tenglik 

va birdam lik ruhida tarbiyalanishi lozimligini hisobga olib,

bolani  mana  shunday  alohida  himoya  qilish  zarurligi  1924-yilgi 

Bola  huquqlari  Jeneva  deklaratsiyasida  va  1959-yil  20-noyabrda 

BM Tning  Bosh  Assambleyasi  tomonidan  qabul  qilingan  Bola 

huquqlari  deklaratsiyasida  ko‘zda  tutilganligini  va  Inson  huquqlari 

umumjahon  deklaratsiyasi,  Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar  to‘g‘risida 

xalqaro  paktda  (jumladan,  23  va  24-moddalarda),  Iqtisodiy,  ijtimoiy 

va  madaniy  huquqlar  to ‘g ‘risida  xalqaro  paktda  (jumladan,  10- 

modda),  shuningdek,  ixtisoslashgan  muassasalar  hamda  bolalaming 

farovonligi  masalalari  bilan  shug‘ullanuvchi  xalqaro  tashkilotlaming 

Nizomlari va tegishli hujjatlarida e’tirof etilganligini e ’tiborga olib, 

B ola  huquqlari  deklaratsiyasida  ko‘rsatib  o ‘tilganidek,  «bola, 

agar u jism oniy va aqliy jihatdan  kamolotga yetm agan bo‘lsa,  max- 

sus ravishda muhofaza v a g ‘am xo‘rlikka, binobarin, tug‘ilguncha va 

tug‘ilgandan  keyin  ham  munosib  darajadagi  huquqiy  himoyaga 

m uhtoj» ekanligini e ’tiborga olib,

Ijtim oiy  va  huquqiy  tam oyillar  to ‘g ‘risidagi  deklaratsiyaning 

bolalar himoyasi  va farovonligi, ayniqsa, bolalami  milliy va xalqaro 

darajalarda  tarbiyalashga  berish  hamda  asrab  olish  paytidagi 

him oyasi  v a  farovonligiga  doir  qoidalariga,  Birlashgan  M illatlar 

Tashkilotining  Balog‘atga yetm agan  bolalarga  nisbatan  odil  sudlov 

yuritishga  doir  minimal  standart  qoidalari  («Pekin  qoidalari»)  va 

Favqulodda  holatlarda  va  qurolli  m ojarolar  davrida  ayollar  va 

bolalam i him oya qilish to ‘g ‘risida deklaratsiya qoidalariga tay an ib ,.

jahondagi  barcha  mam lakatlarda  nihoyatda  og‘ir  sharoitlarda 

yashayotgan  bolalar  borligi  ham da  ular  alohida  e ’tiborga  muhtoj 

ekanliklarini e’tiro f etib,

bolaning himoya qilinishi va uyg‘un ravishda rivojlanishi uchun 

har bir xalqning an ’analari va madaniy qadriyatlari muhim ahamiyat 

kasb etishini munosib tarzda hisobga olib,

395

---

har  b ir  m am lakatda, jum ladan,  rivojlanayotgan  mam lakatlarda 

bolalarning  turm ush 

sharoitlarini 

yaxshilash 

uchun 

xalqaro 

ham korlik  qilishning  m uhimligini  e ’tiro f  etib,  quyidagilar  haqida 

kelishib oldilar:

I Q ISM

1-m odda

Ushbu  Konvensiyaning maqsadlari  uchun  18  yoshga toMmagan 

har  bir  inson  zoti,  agar  bolaga  nisbatan  qoMlaniladigan  qonun 

bo'yicha u ertaroq balog‘atga yetmagan  boMsa, bola hisoblanadi.

2-m odda

1 .Ishtirokchi  — davlatlar  ushbu  Konventsiyada  o ‘z   ta’sir  doira­

sida  boMgan  har  bir  bola  uchun  ko‘zda  tutilgan  barcha  huquqlami. 

hech  qanday  kam sitishlarsiz,  irqi,  tana rangi. jin si,  tili,  dini,  siyosiy 

yoki  boshqa  e ’tiqodlari,  milliy,  etnik  yoki  ijtim oiy  kelib  chiqishi, 

mulkiy  ahvoli,  bolaning sogMigM  va tugMIishi,  uning ota-onasi  yoki 

qonuniy  vasiysi  yoki  biror-bir  boshqa  holatlardan  qat’i  nazar, 

hurmat qiladilar ham da shu huquqlam i ta’m inlab beradilar.

2. 

Ishtirokchi-davlatlar  bola,  uning  ota-onasi,  qonuniy  vasiysi 

yoki boshqa oila a ’zolarining qarashlari yoki e ’tiqodida o ‘z ifodasini 

topadigan  m aqom ,  faoliyat  asosida  kam sitish  yoki  jazolashning 

barcha  shakllaridan  bolaning  himoyasini  ta’minlash  uchun  hamma 

zarur choralarni ko‘radilar.

3-m odda

1.  Bolalarga  nisbatan  barcha  xatti-harakatlarda,  ular  ijtimoiy 

ta’m inot m asalalari  bilan shug‘ullanuvchi davlat yoki xususiy muas­

sasalar,  sudlar,  m a’m uriy  yoki  qonun  chiqaruvchi  organlar  tom oni­

dan sodir etiladim i-yo‘qmi, bundan q at’i nazar, bolaning manfaatlari 

yaxshiroq ta ’m inlanishiga birinchi darajali e ’tibor beriladi.

2.  Ishtirokchi-davlatlar o ‘z  zim m asiga  bolani  uning  farovonligi 

uchun  zarur  hisoblangan  himoya  va  g ‘am xo‘rlik  bilan  ta ’minlash, 

■bunda  uning  ota-onasi,  vasiysi  yoki  qonun  bo‘yicha  uning  uchun 

javobgar  sanalm ish  boshqa  shaxslam ing  huquq  v a  majburiyatlarini 

e ’tiborda  tutishni  hisobga oladilar ham da ana shu  m aqsadda  barcha 

qonuniy va m a’m uriy chora-tadbirlam i ko‘radi!ar.

3.  Ishtirokchi-davlatlar  bolalar  haqida  g ‘am xo‘rlik  ko‘rsatish 

yoki  ularni  him oya  qilish  uchun  m as’ul  hisoblangan  organlar, 

m uassasalar va xizm atlar vakolatli  organlar tom onidan belgilab q o ‘-

3%

---

yilgan  m e’yorlarga,  xususan,  xavfsizlik  va  sogMiqni  saqlash  soha­

sida va ulardagi xodim larning soni va  ishga yaroqliligi,  shuningdek, 

vakolatli  nazorat olib borishi nuqtayi nazaridan  belgilangan  m e’yor­

larga javob berishlarini ta ’minlaydilar.

4-modda

Ishtirokchi-davlatlar  ushbu 

Konventsiyada 

e’tiro f  etilgan 

huquqlarni  amalga  oshirish  uchun  barcha  zarur qonuniy,  m a’muriy 

va  boshqa  choralarni  ko‘radilar.  Iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy 

huquqlarga 

nisbatan 

ishtirokchi-davlatlar 

bunday 

choralarni 

o 'zlarida  mavjud  boMgan  imkoniyatlar  doirasida,  mumkin  qadar 

yuqori  darajada  zarurat  tugMlgan  taqdirda  esa  xalqaro  hamkorlik 

doirasida qabul qiladilar.

5-m odda

Ishtirokchi-davlatlar 

ota-onaning 

va 

tegishli 

holatlarda 

kengaytirilgan  oila  a ’zolari  yoki  m ahalliy  urf-odatlarda  ko‘zda 

tutilganidek, jam oaning vasiylar yoki  qonun  bo‘yicha bola tarbiyasi 

uchun 

javobgar 

hisoblangan 

boshqa 

shaxslam ing 

ushbu 

Konventsiyada e ’tiro f etilgan  huquqlarni am alga oshirishda munosib 

darajada bolani  boshqarish  va.unga  rahbarlik  qilish  hamda  bu  ishni 

bolaning  rivojlanib  borayotgan  qobiliyatlariga  muvofiq  holda 

bajarishdagi m as’uliyati, huquq va majburiyatlarini hurmat qiladilar.

6-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  har  bir  bola  yashash  uchun  ajralmas 

huquqqa ega ekanligini e ’tiro f etadilar.

2.  Ishtirokchi-davlatlar  bolaning  omon  yashashi  va  sogMom 

rivojlanishi  uchun mumkin  qadar yuqori darajada  imkoniyat yaratib 

beradilar.

7-m odda

1.  B ola  tugMlgan  zahoti  ro‘yxatga  olinadi  va  tugMlgan  daqiqa- 

sidan  boshlab  ism  bilan  atalish  va  fuqarolikka ega  boMish,  shuning­

dek,  iloji  boricha,  o ‘z   ota-onasini  bilish  va  ularning  g4am xo‘rlik- 

laridan bahramand boMish huquqlarini olishga haqli hisoblanadi.

2.  Ishtirokchi-davlatlar  bunday  huquqlarni  o ‘z   milliy  qonun- 

chiliklariga  muvofiq  am alga  oshirilishini,  ularning  majburiyatlari 

shu  sohaga  tegishli  xalqaro  hujjatlarga  asosan,  xususan,  agar  bola 

boshqa  fuqarolikka  ega  boMmagan  taqdirda  bajarilishini  ta ’min­

laydilar.

397

---

8-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  qonunda  ko‘zda  tutilganidek,  bolaning 

o ‘ziga  xos  xususiyatlarini  jum ladan,  fuqaroligi,  ismi  va  oilaviy 

aloqalarini  saqlab  qolish  huquqini  hurm at  qilish,  qonunga  zid 

ravishda aralashuvga yo‘l qo‘ym aslik majburiyatini oladilar.

2.  A gar  bola  o ‘ziga  xoslik  elem entlarining  bir  yoki  barcha 

qism laridan  g ‘ayriqonuniy  ravishda  m ahrum   etilgan  boMsa, 

ishtirokchi-davlatlar  uning  bu  xususiyatlari  tezroq  tiklanishi  uchun 

zarur yordam  va him oyalashni ta ’minlaydilar.

9-m odda

1. 

Ishtirokchi-davlatlar 

bola 

o ‘z  

ota-onasidan 

ularning 

xohishlariga zid  ravishda  ayrilib  qolm asligini  ta ’m inlaydilar,  vako- 

latli  organlar  sud  qaroriga  binoan  qoMlanilgan  qonun  va  tartib- 

rusum ga  m uvofiq  tarzda  bunday  ayrilish  bolaning  eng  yaxshi 

m anfaatlari  yoMida  zarur  deb  topgan  holatlar  bundan  mustasnodir. 

Bunday  ajrim,  m asalan,  ota-ona  bolaga  shafqatsizlik  bilan 

m unosobatda  boMgan  yoki  uning  haqida  g ‘am xo‘rlik  qilmay 

q o ‘ygan 

yoxud 

ota-ona 

alohida 

yashayotgan 

ham da 

bola 

yashaydigan  joyga  nisbatan  qaror  qabul  qilish  zarurati  paydo 

boMgan u yoki bu aniq holatda zarur boMishi m um kin.

2. Ushbu  m oddaning  I -bandiga m uvofiq  holda ishni har qanday 

sharoitda  ko‘rib  chiqish jarayonida  barcha  m anfaatdor  tom onlarga 

m uhokam ada  qatnashish  v a  o ‘z   nuqtayi  nazarini  bayon  qilish 

imkoniyati beriladi.

3.  Ishtirokchi-davlatlar ota-onasining  bittasi  yoki  har  ikkovidan 

ham   ayrilgan  bolaning  ular  bilan  m untazam   ravishda  shaxsiy 

m unosabatlar va  to ‘g ‘ridan  to ‘g ‘ri  aloqalar  bogMab  turish  huquqini 

hurm at  qiladilar,  bunday  m unosabatlar  bolaning  eng  yaxshi 

m anfaatlariga zid keladigan boMsa bundan m ustasno boMadi.

4.  Ishtirokchi-davlat  tom onidan  qabul  qilingan  biror-bir  qaror, 

m asalan, hibsga olish, qam ash, surgun qilish,  deportatsiya yoki  ota- 

onadan  bittasi yoxud  ikkovining ham  yoki  bolaning oMimi  (ana shu 

shaxs  davlat  ixtiyorida  boMgan  paytda  har  qanday  sababga  ko‘ra 

ro ‘y  bergan  oMim  ham  shunga  kiradi)  tufayli  sodir  boMgan  boMsa, 

ishtirokchi-davlat  ota-onaga,  bolaga  yoki,  agar  zarurat  tugMlsa, 

oilaning  boshqa  a ’zosiga  ularning  iltim osiga  binoan  oilaning 

y o ‘qolgan  a ’zosi  (a ’zolari  yashab  turgan  jo y )  haqida,  zarur

398

---

axborotni  agar  bu  bolaning  farovonligiga  ziyon  keltirmaydigan 

boMsa  yetkazib  beradi.  Ishtirokchi-davlatlar  bunday  iltimosni 

qondirish  o ‘z-o‘zidan  tegishli  shaxs  (shaxslar)  uchun  noxush 

oqibatlarga olib kelmasligini ta ’min etadilar.

10-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlaming  9-moddadagi 

I-band  bo‘yicha 

m ajburiyatiga muvofiq  bola yoki  uning ota-onasi oilani  birlashtirish 

m aqsadida  ishtirokchi-davlatga  kirish  yoxud  undan  chiqish  uchun 

bergan  arizalari  ishtirokchi-davlatlar  tomonidan  ijobiy,  insonpar­

varlik  ruhida  va  tezkorlik bilan  ko‘rib  chiqilishi  lozim.  Ishtirokchi- 

davlatlar  bunday  iltimoslar  arizachilar  va  ularning  oila  a ’zolari 

uchun noxush oqibatlar keltirib chiqarmasligini ta’minlaydilar.

2.  Ota-onasi  turli  davlatlarda  yashayotgan  bola  alohida 

holatlardan tashqari, otasi va onasi bilan muntazam ravishda shaxsiy 

m unosabatlar va  to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri  aloqalar bog1 lab  turish  huquqiga 

egadir.  A na  shu  maqsadda  9-moddaning  2-bandi  bo'yicha 

ishtirokchi-davlatlam ing  m ajburiyatlariga  muvofiq 

ishtirokchi- 

davlatlar  bolaning  va  ota-onasining  har  qanday  m am lakatni  tark 

etish, jum ladan,  o ‘z   mamlakatini  tashlab  ketish  va  unga  qaytib  ke­

lish  huquqini  hurmat  qiladilar.  Har  qanday  mamlakatni  tark  etish 

huquqiga  nisbatan  qonunda  belgilab  qo‘yilgan  va  davlat  xavfsiz- 

ligini, jam oat  tartibini  (ordre  public),  aholining  sog‘lig‘i  va  m a’na­

viyati  hamda  boshqa  shaxslam ing  huquq  va  erkinliklarini  saqlash 

uchun  zarur hisoblangan, ushbu Konvensiyada e ’tiro f etilgan boshqa 

huquqlarga mos tushadigan cheklashlargina am alda boMadi.

11-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  bolalarning  g‘ayriqonuniy  ravishda 

k o ‘chiriIishiga va chet eldan qaytm asligiga qarshi kurash olib borish 

uchun chora-tadbirlar ko'radilar.

2.  Ana shu maqsadda  ishtirokchi-davlatlar ikki tom onlam a yoki 

ko‘p  tom onlam a  bitim lar  tuzilishiga  yoxud  amaldagi  bitimlarga 

qo'shilishga ko‘maklashadilar.

12-m od 

d a

I. 

Ishtirokchi-davlatlar  o‘zining  qarashlarini  shakllantirishga 

qodir  bolaga  ana  shu  qarashlam i  bolaga  taalluqli  barcha  masalalar 

bo‘yicha  erkin  ifoda  etish  huquqini  ta ’minlaydilar,  binobarin.

399

---

bolaning  qarashlariga  uning yoshi  va  yetukligiga  m uvofiq  munosib 

darajada e ’tibor beriladi.

2. 

A na  shu  m aqsadda  bolaga,  jum ladan,  bolaga  taalluqli  har 

qanday  sud  yoki  m a’m uriy  m uhokama  paytida,  bevosita,  vakil 

yoxud  tegishli  organ  orqali  m illiy  qonunchilikning  protsessual 

m e’yorlarida  ko‘zda  tutilgan  tartibda  o ‘zining  fikrlarini  ular 

tom onidan eshitish im koniyati beriladi.

13-modda

1.  Bola o ‘zining  fikrini  erkin  ifodalash  huquqiga ega:  bu  huquq 

har  qanday  turdagi  axborotni,  chegarasidan  q at’i  nazar,  o g ‘zaki, 

yozm a yoki  bosm a  shaklda,  san’a t asari  ko‘rinishida  yoki  bolaning 

tanloviga  k o 'ra  boshqa  vositalar yordam ida  izlash,  olish  va  uzatish 

erkinligini o ‘z  ichiga oladi.

2.  Bunday  huquqning am alga  oshirilishi  ba’zi  bir cheklashlarga 

duch  kelishi  m umkin,  biroq  bunday  cheklashlar  faqat  qonunda 

ko‘zda  tutilgan  cheklashlardan  iborat  boMadi,  bu quyidagilar uchun 

zarur:

a)  boshqa  shaxslam ing  huquqlari  va  obro‘sini  hurm at  qilish 

uchun;

b)  davlat  xavfsizligi  yoki  jam oat  tartibini  (ordre  public), 

aholining sogMigMyoki m a’naviyatini m uhofaza qilish uchun.

14-m odda

1. Ishtirokchi-davlatlar bolaning fikrlash, vijdon v a din erkinligi 

huquqini hurm at qiladilar.

2.  Ishtirokchi-davlatlar  ota-onaning  ham da  tegishli  holatlarda 

qonuniy  vasiylam ing  bolaga  uning  rivojlanayotgan  qobiliyatlariga 

m uvofiq  keladigan  usul  orqali  bola  huquqini  am alga  oshirishda 

rahbarlik qilish huquqi va m ajburiyatlarini hurm at qiladilar.

3.  0 ‘z  dini yoki e ’tiqodini targMb qilish erkinligi  faqat qonunda 

belgilangan  ham da  davlat  xavfsizligini,  jam o at  tartibini,  aholining 

m a’naviyati'va  sogMigMni  saqlash  yoki  boshqa  shaxslam ing  asosiy 

huquq  va  erkinliklarini  him oya  qilish  uchun  zarur  hisoblan- 

gandagina chcklanishi mumkin.

15-m odda

1. 

Ishtirokchi-davlatlar 

bolaning 

assotsiatsiya 

v a 

tinch 

yigMIishlar erkinligi huquqini e ’tiro f etadilar.

400

---

2. 

Bu  huquqning  am alga  osltirilishiga  nisbatan  biror-bir 

cheklashlar  qoMlanilmaydi,  qonunga  muvofiq  qoMlaniladigan  va 

dem okratik  jam iyatda  davlat  xavfsizligi  yoki  jam iyat  xavfsizligi, 

jam oat tartibi  (ordre  public) m anfaatlari  yoMida,  aholining sogMigM 

yoki  m a’naviyatini  saqlash,  boshqa  shaxslam ing  huquq  va 

erkinlikjarini  himoya qilish uchun zarur boMgan cheklashlar bundan 

mustasnodir.

16-modda

1.  Birorta  bola  uning  shaxsiy  hayot,  oilaviy  hayot,  uy-joy 

daxlsizligi  yoki  pochta  orqali  yuboriladigan  narsalarning  maxfiy- 

ligiga  boMgan  huquqi  am alga  oshirilishiga  o ‘zboshim chalik  bilan 

yoki  qonunga  zid  ravishda aralashish  yoxud  uning  sha’ni  va  obro‘- 

siga g ‘ayriqonuniy tajovuz qilish obyekti  boMishi mumkin emas.

2.  B ola  ana  shunday  aralashishlar  yoki  tajovuz  qilishlardan 

qonun yoMi bilan himoyalanish huquqiga egadir.

17-modda

Ishtirokchi-davlatlar  om m aviy  axborot  vositalarining  muhim 

mavqeyini  e ’tiro f etadilar  hamda  bola  turli  xil  milliy  va  xalqaro 

m anbalarning  axborotlari  hamda  materiallari,  ayniqsa,  ijtimoiy, 

m a’naviy  va  axloqiy  farovonlikka,  shuningdek,  bolaning  sogMom* 

jism oniy  va  ruhiy  rivojlanishiga  ko‘maklashishga  qaratilgan 

axborotlardan  bahramand  boMishini  ta’minlaydilar.  Shu  maqsadda 

ishtirokchi-davlatlar:

a) 

om maviy  axborot 

vo'sitalarini 

ijtimoiy 

va  madaniy 

yo‘nalishdagi  hamda 29-m odda ruhidagi  bola uchun foydali axborot 

va m ateriallarni tarqatishga rag‘batlantiradilar;

b)  turli  xil  madaniy,  milliy  va  xalqaro  manbalardan  bunday 

axborot  va  materiallar  tayyorlash,  ayirboshlash  ham da  tarqatish 

sohasidagi xalqaro hamkorlikni rag‘batlantiradilar;

d )  bolalar  adabiyotini  nashr  etish  va  tarqatishni  rag‘batlan- 

tiradilar;

e)  om maviy  axborot  vositalarining  qandaydir ozchilikni  tashkil 

qiluvchi  guruh  yoki  tub  aholiga  mansub  bolaning  til  ehtiyojlariga 

alohida e ’tibor berishni rag‘batlantiradilar;

1)  13  va  18-moddalami  hisobga  olgan  holda  bolaning 

farovonligiga  zarar  yetkazadigan  axborot  va  materiallardan  uni

401

---

him oya 

qilishning 

tegishli 

tam oyillarini 

ishlab 

chiqishni 

rag‘ batlantiradilar.

18-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar bola tarbiyalanishi v a rivojlanishi uchun 

ota-onaning um um iy v a bir xil javobgarligi tam oyili e ’tiro f etilishini 

ta ’m inlashga  qaratilgan  barcha  m um kin  bo‘lgan  kuch-g‘ayratlarni 

safarbar  etadilar.  O ta-ona  yoki  tegishli  holatlarda  qonuniy  vasiylar 

bolaning  tarbiyalanishi  va  rivojlanishi  uchun  asosiy  javobgar 

boMadilar.  Bolaning  eng  yaxshi  m anfaatlari  ular  ko‘rsatadigan 

asosiy g‘am xo‘rIikning predmeti hisoblanadi.

2.

  U shbu  Konvensiyada  bayon  qilingan  huquqlarning  am alga 

oshirilishini  kafolatlash  va  ko‘m aklashish  m aqsadida  ishtirokchi- 

davlatlar  ota-ona  va  qonuniy  vasiylarga  bola  tarbiyasi  bo‘yicha 

m ajburiyatlarini  bajarishlariga  tegishli  yordam   ko‘rsatadilar  hamda 

bolalar muassasalari tarm og‘ining rivojlanishini ta ’minlaydilar.

3.  Ishtirokchi-davlatlar  ota-onasi  ishlaydigan  bolalar  uchun 

moMjallangan  xizm atlar  hamda  bolalar  parvarish  qilinadigan 

m uassasalardan  bolalarning  foydalanish  huquqiga  ega  boMishlarini 

ta’m inlash uchun barcha zarur choralarni ko‘radilar.

19-m od d a

1.  Ishtirokchi-davlatlar  bolani  jism oniy  v a  ruhiy  zo ‘ravonlik- 

n in g ,. haqoratlash  va  suiiste’molliklar,  g ‘am xo‘rlik  ko‘rsatm aslik 

yoki  beparvolik  bilan  muomalada  boMish,  qo‘pol  muom ala  qilish 

yoki  ota-ona,  qonuniy  vasiylar  yoki  bola  haqida  g ‘am xo‘rlik 

qiluvchi  har  qanday  boshqa  shaxs  tom onidan  ekspluatatsiya  qilish, 

jum ladan,  shahvoniy  suiiste’m olliklar  sodir  etishning  har  qanday 

shakllaridan 

himoyalash 

m aqsadida  jam iki 

zarur 

qonuniy, 

m a’m uriy, ijtim oiy va m a’rifiy chora-tadbirlam i ko‘radilar.

2.  Bunday  himoya  choralari,  zarurat  tug‘ilgan  taqdirda,  bola  va 

uning  haqida  g ‘am xo‘rlik  ko‘rsatayotgan  shaxslarni  lozim  darajada 

qoMlab-quvvatlash ■ maqsadidagi  ijtim oiy  dasturlar  ishlab  chiqish 

uchun  sam arali  tartib-rusumlarni,  shuningdek,  bola  bilan  yuqorida 

ko‘rsatilgan 

tarzda 

shafqatsizlarcha 

m uom ala 

qilish 

hollari 

m unosabati  bilan  ogohlantirish,  aniqlash,  xabar  berish,  qarab 

chiqish,  tergov  olib  borish,  davolash  ham da  shundan  keyingi 

choralarni  ko‘rish  zarurati  tugMlgan taqdirda,  sud  ishini  qo‘z g ‘atish 

uchun chora-tadbirlam i ham o ‘z  ichiga oladi.

---

20-m odda

l.O 'zining oila g'am xo'rligidan vaqtincha yoki doim iy mahrum 

boMgan  yoki  o'zining  eng  yaxshi  manfaatlari  yoM ida; bunday 

g'am xo'rlikda 

qola 

olmaydigan 

bola 

davlat 

tomonidan 

ko'rsatiladigan alohida himoya va yordamni olish huquqiga egadir.

2.  Ishtirokchi-davlatlar o 'z  milliy qonunlariga muvofiq  ravishda 

bolani parvarish qilishning almashtirilishini ta ’minlaydilar.

3.  Bolani  bunday  parvarishlash,  jum ladan,  islom  shariati 

bo'yicha  «kafola»ga  tarbiyaga  berishni,  asrab  olishni  yoki,  zariirat 

tugMIgan  taqdirda,  bolalar  boqiladigan  tegishli  muassasalarga 

joylashtirishni  o 'z   ichiga  oladi.  Parvarishni  almashtirish  turlari 

qarab  chiqilayotganda  bola  tarbiyasidagi  vorislikning  maqsadga 

m uvofiqligi  hamda  uning  etnik  kelib  chiqishi,  diniy  va  madaniy 

mansubligi, ona tili yetarli darajada hisobga olinishi  lozim.

21-m odda

Bola  asrab  olish  tizimi  mavjudligini  e’tiro f yoki  hal  qiladigan 

ishtirokchi-davlatlar  bolaning  eng  yaxshi  manfaatlari  birinchi 

navbatda hisobga olinishini ta ’minlaydilar,  ular:

a)  bolani  asrab  olish  faqat  vakolatli  m a’murlar  tomonidan  hal 

etilishini  ta ’minlaydilar,  bunday  m a’m urlar  qo'llaniladigan  qonun 

va  tartib-rusumlarga  muvofiq  ham da  ishga  taalluqli  va  ishonchli 

butun  axborot  asosida  asrab  olishga  ota-ona,  qarindoshtar  va 

qonuniy  vasiylarga  nisbatan  bolaning  maqomiga  qarab,  agar  talab 

etilsa,  m anfaatdor shaxslar zarur b o 'lib   qoladigan  maslahat  asosida 

asrab  olish  uchun  o'zlarining  ongli  roziliklarini  berishlari  bois y o 'l 

qo'yilishini aniqlaydilar;

b)  boshqa  mamlakatda asrab  olish,  agar bolani tarbiyaga  berish 

yoki  uning  tarbiyasini  ta’minlay  oladigan  yoxud  asrab  oladigan 

oilaga  joylashtirish  mumkin  boMmasa,  agar  bola  paydo  boMgan 

m am lakatda uni  munosib ravishda tarbiyalashni ta’minlashning  iloji 

boMmasa,  bola  boqishning  muqobil  usuli  sifatida  qaralishini  e ’tirof 

etadilar;

d)  bola  boshqa  mamlakatda  asrab  olingan  taqdirda  xuddf 

m am lakat  ichkarisida  asrab  olinganida  qo'llaniladigan  kafolat  va 

m e’yorlar qo'llanilishini ta’minlaydilar;

e)  bola  boshqa  mamlakatda  asrab  olingan  taqdirda  uning 

joylashtirilishi  shu  ish  bilan  bogMiq  shaxsga  o'zini  oqlama&an

403

---

moliyaviy  foyda  keltirmasligini  ta ’minlash  uchun  zarur  choralarni 

ko'radilar;

f) 

zarur  holatlarda  ushbu  m oddaning  m aqsadlariga  ikki 

tom onlam a va ko‘p tom onlam a shartlashuvlar yoki  bitim lar tuzilishi 

yoMi  bilan  erishishga  ko‘m aklashadilar  hamda  shu  asosda  bolaning 

boshqa  m am lakatda  joylashuvi  vakolatli  m a’m urlar  va  organlar 

tomonidan am alga oshirilishini ta ’minlashga intiladilar.

22-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  qochoq  maqomini  olishni  istagan  yoki 

qochoq hisoblangan  bolani qoMlaniladigan xalqaro yoki  ichki huquq 

va  tartib-rusum larga  muvofiq 

ravishda,  ham  unga  hamroh 

boMayotgan  va  boMmayotgan  ota-onasi  yoki  tegishli  ravishda 

himoya  qiladigan  v a  insonparvarlik  yordam i  ko‘rsatadigan  har 

qanday  boshqa  shaxsni,  ishtirokchilari  hisoblanadigan  ko‘rsatib 

o ‘tilgan  davlatlar ushbu  Konventsiyada va  inson huquqlari  bo‘yicha 

boshqa  xalqaro  hujjatlarda  yoki  hujjatlarda  bayon  qilingan 

qoMlanishi  m um kin  boMgan  huquqlardan  foydalanishini  ta ’minlash 

uchun zarur choralarni ko'radilar.

2.  A na  shu  m aqsadda  ishtirokchi-davlatlar,  o ‘zlari  zarur  deb 

topgan  holatlarda,  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  v a  boshqa 

vakolatli  hukum atlararo  tashkilotlar  yoki  Birlashgan  M illatlar 

Tashkiloti  bilan  ham korlik  qilayotgan  nodavlat  tashkilotlam ing 

bunday  bolani  him oya  qilish,  unga  yordam  ko‘rsatish  ham da  har 

qanday qochoq  bolaning ota-onasi yoki  oilasining boshqa a ’zolarini 

izlashda,  uning  o ‘z   oilasi  bilan  qo‘shilishi  uchun  zarur  boMgan 

axborotni 

olish 

maqsadidagi 

har  qanday  kuch-g‘ayratlariga 

ko‘maklashadilar.  A gar  ota-onasi  yoki  oilasining  boshqa  a ’zolarini 

topish  iloji  boMmagan  taqdirda  bu  bolaga,  ushbu  Konvensiyada 

ko‘zd a  tutilganidek  biror-bir  sababga  ko‘ra   o ‘zining  oilaviy 

g ‘am xo‘rligidan doim iy yoki  vaqtincha m ahrum   boMgan har qanday 

ko‘rsatiladigan him oya taqdim etiladi.

23-m odda

I. 

Ishtirokchi-davlatlar  aqliy  v a   jism oniy  jihatdan  yaxshi 

rivojlanmagan  bola o ‘zining qadr-qim m atini  ta ’m inlaydigan,  o ‘ziga 

ishonch  tug‘diradigan  v a  uning jam iy at  hayotidagi  faol  ishtirokini 

yengillashtiradigan  sharoitlarda  toMaqonli  ham da  m unosib  tarzda 

yashashi lozimligini e ’tiro f etadilar.

404

---

2.  Ishtirokchi-davlatlar  aqliy  va jism oniy  noto‘kis  bola  o ‘ziga 

nisbatan  alohida  g ‘am xo‘rlik  koMsatilishi  huquqiga  ega  ekanligini 

e ’tiro f etadilar  hamda  buni  rag‘batlantiradilar,  imkoniyatlar mavjud 

boMgan  taqdirda,  yordam  so'rab  iltimos  qilingan  boMsa  va  bunday 

yordam  bolaning  ahvoliga,  uning  ota-onasi  va  bola  haqida 

g ‘am xo‘rlik  ko‘rsatayotgan  boshqa  shaxslam ing  m avqeyiga  mos 

kelsa,  shunga  haqli  bolaga  unga  g ‘am xo‘rlik  qilish  uchun javobgar 

kishilarga ana shunday yordam berilishini ta ’minlaydilar.

3. Aqliy va jism oniy n o to'kis bolaning alohida ehtiyojlari e’tiro f 

etilgan  holda  ushbu  moddaning  2-bandiga  muvofiq  yordam  imkon 

darajasida  bolaning  ota-onasi  va  uning  haqida  g ‘am xo‘rlik 

qilayotgan  boshqa  shaxslam ing  moliyaviy  imkoniyatlari  hisobga 

olinib  bepul  beriladi,  bunday yordam  noto'kis  bola ta’lim,  kasb-kor 

tayyorgarligi,  tibbiyot, 

sogMiqni 

tiklash, 

mehnat 

faoliyatiga 

tayyorgarlik  ko‘rish  sohasidagi  xizmatlaridan  sam arali  ravishda 

bahramand  boMishini  ta’minlashni  ko‘zda  tutadi,  shuningdek,  dam 

olish  vositalariga  yoM  ochadiki,  bunday  vositalar  imkon  darajasida 

bolani  ijtim oiy  hayotga  ja lb   etishga,  shaxsning  rivojlanishi, 

jumladan, m adaniy va m a’naviy kamol topishga olib keladi.

4.  Ishtirokchi-davlatlar  xalqaro  hamkorlik  ruhida  noto‘kis 

bolalam ing  sogMigMni  saqlash  profilaktikasi,  tibbiyot,  ruhiy  va 

funksional 

davolanishi 

sohasidagi 

tegishli 

axborotning 

ayirboshlanishiga  ko'm aklashadilar,  sogMomlashtirish 

usullari, 

um um iy  ta’lim  va  kasb-kor  tayyorgarligi  haqidagi  axborotni 

tarqatish,  shuningdek,  ana  shu  axborot  bilan tanishish  imkoniyatiga 

ega  boMish  ham  shunga  kiradi,  toki  ishtirokchi-davlatlar  bu 

sohadagi  o ‘z   imkoniyatlari  va  bilimlarini  yaxshilashga,  tajribalarini 

kengaytirishga  erishsinlar.  Shu  m unosabat  bilan  rivojlanayotgan 

m am lakatlarning ehtiyojlariga alohida e ’tibor berilishi  lozim.

24-m odda

1. 

Ishtirokchi-davlatlar  bolaning  sogMiqni  saqlash  tizimining 

takomillashgan xizmatlaridan, kasalliklam i davolash v a salomatlikni 

tiklash  vositalaridan 

foydalanish ini  huquqiy  e ’tiro f  etadilar. 

Ishtirokchi-davlatlar  birorta  ham  bola  sogMiqni  saqlash  tizimining 

bunday  xizm atlaridan  bahramand  boMishdan  iborat  o 'z   huquqidan 

mahrum boMib qolmasligini ta ’minlashga harakat qiladilar.

405

---

2. 

Ishtirokchi-davlatlar  bunday  huquqning  to* la  am alga 

oshishiga erishadilar, jum ladan, quyidagi choralarni ko‘radi!ar:

a) chaqaloqlar va bolalar oMimi darajasini pasaytirish;

b)  ham ma  bolalarga  zarur  tibbiy  yordam  ko‘rsatilishi  va 

ularning sog‘lig‘ini saqlashga,  birlamchi tibbiy-sanitariya yordamini 

rivojlantirishga birinchi darajali e ’tibor berilishiga erishish;

d) boshqa usullar qatorida qulay texnologiyani qoMlash va yetarli 

miqdorda  to‘yimli  oziq-ovqat  va  toza  ichimlik  suv  yetkazib  berish 

yo‘li  bilan  hamda  atrof-muhitning  ifloslanish  xavf-xatarini  e'tiborga 

olgan  holda  birlamchi  tibbiy-sanitariya  yordami  ko‘rsatish  doirasida 

kasalliklar va to‘yib ovqatlanmaslikka qarshi kurash olib borish;

e)  onalarga  tug*ish  oldidan  va  tuqqandan  keyingi  davrda  ular­

ning  sog*lig*ini  saqlash  sohasida  tegishli  ravishda  xizmatlarni 

taqdim etish;

0  

jam iy at  barcha  tabaqalarining, jum ladan,  ota-onalar v a  bola- 

lam ing  go‘daklar  sog‘lig‘i  va  ovqatlanishi,  ko‘krak  suti  bilan  bo- 

qishning  afzalliklari,  gigiyena,  bola  yashayotgan  m uhit  sanitariyasi 

va  baxtsiz  hodisalarning  oldini  olish  haqidagi  xabardorligini 

ta ’m inlash,  shuningdek,  ularning  ilm  olishiga  yo*l  ochish  va 

egallagan bilim laridan foydalanishlarini qoMlab-quvvatlash;

g) 

profilaktik  tibbiy  yordam   v a  oila  hajmini  rejalashtirish 

sohasidagi m a’rifiy ishlar va xizm atlarni rivojlantirish.

3.  Ishtirokchi-davlatlar  bolalarning  sog‘lig‘iga  salbiy  ta ’sir 

ko'rsatadigan  an ’anaviy  am aliyotga  barham  berish  m aqsadida  har 

qanday sam arali va zaru r chora-tadbirlam i ko‘radilar.

4.  Ishtirokchi-davlatlar  ushbu  m oddada  e ’tiro f etilgan  huquqlar 

to* la  am alga  oshishiga  asta-sekin  erishish  m aqsadida  xalqaro 

ham korlikni  rag*batlantirish  va  rivojlantirish  majburiyatini  oladilar. 

Shu  m unosabat bilan  rivojlanayotgan  m am lakatlam ing ehtiyojlariga 

alohida e ’tibor berilishi zarur.

25-m odda

Ishtirokchi-davlat  parvarish  qilish,  him oya  ostiga  olish  yoki 

jism oniy yoxud ruhiy davolash,  bolaga taqdim  etiladigan davolashni 

vaqtincha  baholash  ham da  bunday  vasiylik  bilan  bogMiq  bolaga 

tegishli  barcha  boshqa  shart-sharoitni  yaratib  berish  m aqsadida 

vakolatli  organlar  tom onidan  vasiylikka  topshirilgan  bolaning 

huquqlarini e ’tiro f etadilar.

406

---

26-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  har  bir  bolaning  ijtimoiy  ta ’minot 

ne’matlaridan. jum ladan,  ijtimoiy  sug'urtadan  foydalanish  huquqini 

e ’tiro f  etadilar  ham da  ana  shu  huquq  davlatlam ing  m illiy 

qonunchiligiga  muvofiq  tarzda  toMa  am alga  oshishiga  erishish 

uchun zarur chora-tadbirlam i ko'radilar.

2.  Bu  n e’m atlar zaruratga  qarab  bolaning  hamda  bolani  boqish 

m as’uliyatini  zim m asiga  olgan  shaxslam ing,  bola  tom onidan  yoki 

uning  nomidan  ne’matlarni  olish  bilan  bogMiq  har  qanday  fikr- 

mulohaza nazarda tutilgan  holda taqdim etiladi.

27-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  har  bir  bolaning  jism oniy,  aqliy, 

ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy kamol topish uchun zarur hisoblangan 

turmush darajasiga ega boMish huquqini e ’tiro f etadilar.

2.  O ta-ona  yoki  bolani  tarbiyalayotgan  boshqa  shaxslar  o ‘z  

qobiliyatlari  v a moliyaviy  imkoniyatlari  doirasida bolaning  rivojla­

nishi  uchun  zarur  boMgan  turmush  sharoitini  ta ’minlashga  asosiy 

javobgardir.

3.  Ishtirokchi-davlatlar milliy  shart-sharoitlarga muvofiq  va o ‘z 

imkoniyatlari  doirasida  ana  shu  huquqning  am alga  oshishida  ota- 

ona  va bolani  tarbiyalayotgan  boshqa  shaxslarga yordam  ko‘rsatish 

yuzasidan  zarur  chora-tadbirlami  ko‘radilar,  zarurat  tugMlgan  hol- 

larda m oddiy yordam  beradilar ayniqsa oziq-ovqat, kiyim-kechak va 

uy-joy bilan ta’minlash borasidagi dasturni qoMlab-quvvatlaydilar.

4.  Ishtirokchi-davlatlar  ota-ona  yoki  bola  uchun  moliyaviy 

javobgar  hisoblangan  boshqa  shaxslar  tomonidan  bolani  boqish 

ishtirokchi-davlat  ichida  ham,  xorijda  ham  tiklanishini  ta ’minlash 

uchun  barcha  zarur  chora-tadbirlarni  ko'radilar.  Xususan,  bola 

uchun  m oliyaviy  javobgar  shaxs  va  bola  turli  davlatlarda 

yashayotgan 

boMsa, 

ishtirokchi-davlatlar 

xalqaro 

bitimlarga 

qo‘shilishga  yoki  shunday  bitim lar  tuzilishiga,  shuningdek,  boshqa 

tegishli kelishuvlarga erishishga ko'm aklashadilar.

28-m odda

1. 

Ishtirokchi-davlatlar  bolaning  ilm  olish  huquqini  e ’tiro f 

etadilar  hamda  ana  shu  huquq  teng  imkoniyatlar  asosida  am alga 

oshishiga asta-sekin erishish m aqsadida ular, jum ladan:

a) bepul va majburiy boshlangMch ta’limni jo riy  etadilar;

407

---

b) 

ham  um um iy,  ham  kasb-hunar h o 'y ich a o ‘rta ta’lim ning turli 

shakllari  rivojlanishini  rag‘batlantiradilar,  bunday ta ’limdan  hamma 

bolalar  bahram and  bo‘lishlarini  ta ’m inlaydilar  ham da  bepul  ta’lim 

jo riy  etish va zarurat tug'ilgan hollarda m oliyaviy yordam ko‘rsatish 

singari zarur chora-tadbirlam i ko‘radi!ar;

d)  barcha  zarur  vositalar yordam ida  har  bir  bolaning  qobiliyati 

asosida oliy ta ’lim dan bahramand bo‘lishini ta ’minlaydilar;

e)  barcha  bolalar  uchun  ta’lim  va  kasb-hunar  tayyorgarligi 

sohasida  axborot  ham da  m ateriallar  bilan  tanishish  imkoniyatlarini 

yaratib beradilar;

f)  bolalarning  maktabga  muntazam  borishlariga  ko‘maklashish 

ham da  m aktabni  tashlab  ketadigan  o ‘quvchilar  sonining  kam ayishi 

uchun chora-tadbirlar ko‘radilar.

2.  Ishtirokchi-davlatlar  maktab  intizomi  bolaning  insoniylik 

qadr-qim m atini  hurm atlash  o ‘z   ifodasini  topgan  usullar  yordam ida 

ham da  ushbu  Konvensiyaga  m uvofiq  bog‘lab  olib  borilishi  uchun 

barcha zarur chora-tadbirlam i ko‘radilar.

3.  Ishtirokchi-davlatlar  ta ’lim ga  taalluqli  m asalalar  bo'yicha, 

jum ladan,  butun  dunyoda  johillik  va  savodsizlikni  tugatishga 

yordam   beradigan  ham da  ilmiy-texnikaviy  bilim lar  v a  o ‘qitishning 

zam onaviy usullariga yo‘l ochishni yengillashtiradigan  maqsadlarga 

qaratilgan  xalqaro  hamkorlikni  rag'batlantiradilar  va  rivojlantira- 

dilar.  Shu  m unosabat  bilan  rivojlanayotgan  m am lakatlarning 

ehtiyojlariga alohida e ’tibor berilishi zarur.

2 9 -m o d d a

I. 

Ishtirokchi-davlatlar 

bolaga 

ta ’lim 

berish 

quyidagi 

yo'nalishlarda olib borilishi lozim ligiga rozilik bildiradilar:

a) bolaning shaxsi,  iste’dodi, aqliy va jism o n iy  qobiliyatlari eng 

to ‘!a hajm da rivojlanishi;

b)  inson  huquqlari  va asosiy erkinliklariga, B irlashgan M illatlar 

Tashkiloti 

N izom ida 

e ’lon 

qilingan  •  tam oyillarga 

hurmatni 

tarbiyalash;

d) 

bolaning  ota-onaga,  uning  m adaniy  o ‘ziga  xosligi,  tili  va 

qadriyatlariga,  bola  yashayotgan  m am lakatning,  u  dunyoga  kelgan 

m am lakatning  m illiy  qadriyatlariga,  o 'zinikidan  farq  qiladigan 

m adaniy taraqqiyot darajasiga hurm at bilan qarashni tarbiyalash;

408

---

e)  bolani  erkin jam iyatda,  tinchlik,  sabr-toqatli  bo‘lish, erkaklar 

va ayollarning tengligi  hamda  barcha  xalqlar,  etnik,  milliy  va diniy 

guruhlar,  shuningdek,  tub  aholi  orasidan  boMgan  shaxslar  o‘rtasida 

do‘stlik ruhida tayyorlash;

f) a tro f - tabiatga hurmatni tarbiyalash.

2. 

Ushbu  m oddaning  yoki  28-moddaning  hech  qaysi  bandi 

alohida  shaxslar  va  organlam ing  o ‘quv  yurtlarini  ochish  hamda 

ularga  ushbu  m oddaning  I  —  bandida  bayon  etilgan  tamoyillarga 

rioya qilgan  holda rahbarlikni  am alga oshirish hamda bunday o ‘quv 

yurtlarida  beriladigan  taMim  davlat  tomonidan  o ‘m atilgan  minimal 

m e’yorlarga  javob  berishi  kerak,  degan  talabning  bajarilishidagi 

erkinligini cheklash sifatida talqin qilinmaydi.

30-m odda

Etnik,  diniy  yoki  til jihatdan  ozchilikni  tashqil  qiluvchi  yoxud 

tub  aholiga  mansub  shaxslar  yashaydigan  davlatlarda  ana  shunday 

ozchilik  yoki  tub  aholiga  mansub  bolaning  mazkur  guruh  boshqa 

a’zolari  bilan  birgalikda  o ‘z   madaniyatidan  foydalanish,  o ‘z  diniga 

e ’tiqod  qilish  va  uning  rasm-rusumlarini  bajarish,  shuningdek,  ona 

tilidan foydalanish huquqi rad etilmasligi  lozim.

31-m odda

I.  Ishtirokchi-davlatlar  bolaning  dam  olish  va  bo‘sh  vaqtini 

oMkazish  huquqini,  o ‘zining  yoshiga  m os  keladigan  o 'yinlar  va 

ko‘ngilochar  tadbirlarda  ishtirok  etish,  madaniy  hayotda  erkin 

qatnashish, san ’at bilan shug‘ullanish huquqini e’tiro f etadilar.

2.Ishtirokchi-davlatlar  bolaning  madaniy  va  ijodiy  hayotda  har 

tomonlama  qatnashish  huquqini  hurm at qiladilar,  rag‘batlantiradilar 

hamda  m adaniy  va  ijodiy  faoliyat,  bo‘sh  vaqtni  oMkazish  va  dam 

olish  uchun  tegishli  teng  imkoniyatlar  yaratib  berilishiga  ko'm ak- 

lashadilar.

32-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  bolaning  iqtisodiy  ekspluatatsiyadan 

hamda  uning sogMigM  uchun  xavf-xatar yetkazishi  mumkin  boMgan 

yoki  ta ’lim  olishiga  to ‘sqinlik  qiladigan  yoxud  sogMigM, jism oniy, 

aqliy, m a’naviy, axloqiy va ijtimoiy rivojlanishiga zarar keltiradigan 

har qanday ishlardan himoya qilinish huquqini e ’tiro f etadilar.

2.  Ishtirokchi-davlatlar  ushbu  moddaning  amalga  oshirilishini 

ta’m inlash uchun qonuniy, m a’muriy va ijtimoiy, shuningdek, ta ’Iim

---

sohasidagi  chora-tadbirlam i  ko‘radilar.  A na  shu  maqsadlarda, 

boshqa xalqaro  hujjatlarning tegishli  qoidalariga amal  qilgan  holda, 

ishtirokchi-davlatlar, jum ladan:

a)  ishga  qabul  qilish  uchun  eng  kichik  yosh  yoki  eng  kichik 

yoshlam i belgilab qo'yadilar;

b)  kundalik vaqtdagi  ishning muddati  va m ehnat sharoitiga doir 

zarur talablarni aniqlaydilar;

d)  ushbu  m oddaning  samarali  am alga  oshirilishini  ta ’minlash 

uchun  jazoning  tegishli  turlari  yoki  boshqa  sanksiyalarni  ko‘zda 

tutadilar.

33-m odda

Ishtirokchi-davlatlar  tegishli  xalqaro  shartnom alarda  belgilab 

qo'yilganidek,  bolalam i  giyohvandlik  va  psixotrop  moddalarini 

g'ayriqonuniy  ravishda  iste’mol  qilishdan  him oya  etish  m aqsadida 

zarur  barcha  chora-tadbirlam i,  jum ladan,  qonuniy,  m a’m uriy  va 

ijtimoiy,  shuningdek  ta ’lim  sohasidagi  choralarni  ham da  ana 

shunday  m oddalarni  g ‘ayriqonuniy  ravishda  ishlab  chiqarishda  va 

ulami sotishda bolalardan foydalanishga y o ‘l qo‘ym aslik choralarini 

ko‘radilar.

34-m odda

Ishtirokchi-davlatlar bolani  shahvoniy  m aqsadlarda  foydalanish 

v a  shahvoniy  buzishning  barcha  shakllaridan  him oya  qilish 

m ajburiyatini  o ‘z   zim m alariga  oladilar.  A na  shu  m aqsadlarda 

ishtirokchi-davlatlar,  jum ladan,  milliy,  ikki  tom onlam a  va  ko‘p 

tom onlam a  darajada  quyidagi  holatlam ing  oldini  olish  uchun 

hamma zarur chora-tadbirlam i ko‘radilar:

a)  bolani  har  qanday  g'ayriqonuniy  ravishdagi  shahvoniy 

faoliyatga tortish va majburlash;

b) bolalardan  fohishabozlik yoki g'ayriqonuniy ravishdagi  bosh­

qa shahvoniy m aqsadlarda foydalanish;

d) 

bolalardan  pom ografiya  va  pom ografiya  m ateriallari 

tayyorlash m aqsadlarida foydalanish.

35-m odda

1. 

Ishtirokchi-davlatlar  bolalam i  o ‘g ‘irlash,  sotish  yoki  ulam i 

har  qanday  m aqsadlarda  v a  har  qanday  shakllarda  kontrabanda 

qilishning  oldini  olish  uchun  m illiy,  ikki  tom onlam a  v a  k o ‘p 

tom onlam a darajada barcha zarur chora-tadbirlam i ko‘radilar.

410

---

36-m odda

Ishtirokchi-davlatlar bolani  uning  farovonligiga  oid  har qanday 

jihatdan  zarar  yetkazadigan  foydalanishning  barcha  boshqa  shakl- 

laridan him oya qiladilar.

37-m odda

Ishtirokchi-davlatlar quyidagilam i ta ’minlaydilar:

a)  birorta  ham  bola  qiynoqlarga  yoki  boshqa  shafqatsizlarcha, 

g ‘ayriinsoniy  yoxud  qadr-qimmatni  oyoq  osti  qiladigan  muomala 

yoki  jazoga  duchor  etilmasligini,  na  o ‘lim  jazosi,  na  ozodlikka 

chiqarish  imkoniyatini  ko‘zda  tutmagan  umrbod  qamoq  jazosi  18- 

yoshdan  kichik  boMgan  shaxslar tomonidan  sodir  etilgan jinoyatlar 

uchun belgilanmaydi;

b)  birorta  ham  bola  g‘ayriqonuniy  ravishda  yoki  o‘zboshim- 

chalik  bilan  ozodlikdan  mahrum  etilm asligini.  Bolani  hibsga  olish, 

ushlab  turish  yoki  qamoqqa  solish.  qonunga  m uvofiq  am alga 

oshiriladi  ham da  faqat  noiloj  chora  sifatida  va  mumkin  qadar 

tegishli qisqa vaqt mobaynida ishlatiladi;

d)  ozodlikdan  mahrum  etilgan  har  bir  bola  uning  yoshidagi 

shaxs  ehtiyojlari  hisobga  olingan  holda  insoniy  muom ala  va 

shaxsining  ajralm as  qismi  boMgan  qadr-qimmatini  hurmatlashdan 

foydalanishini.  Xususan,  ozodlikdan  mahrum  etilgan  har  bir  bola, 

agar bolaning  eng  yaxshi  manfaatlari  yoMida  shunday  qilish  kerak, 

deb  hisoblanmasa,  kattalardan  ajratib  saqlanadi  hamda  alohida 

holatlam i  istisno  qilganda,  o ‘z   oilasi  bilan  xat  yozish  va  diydor 

ko‘rishish orqali aloqa bogMab turish huquqiga egadir;

e)  ozodlikdan  mahrum  etilgan  har  bir  bola  huquqiy  va  boshqa 

tegishli  yordam dan  zudlik  bilan  bahramand  boMish  huquqidan, 

shuningdek,  sud  yoki  boshqa  vakolatli,  mustaqil  va  xolis  organ 

oidida  o ‘zining  ozodlikdan  mahrum  etilishining  qonuniyligiga 

e ’tiroz  bildirish  huquqidan  ham da  ana  shunday  har  qanday 

protsessual xatti-harakatga nisbatan ular tomonidan kechiktirmasdan 

qaror qabul qilinishi huquqidan foydalanadi.

38-m odda

1) 

Ishtirokchi-davlatlar  xalqaro  insonparvarlik  huquqining 

qurolli 

m ojarolar 

ro‘y  

bergan 

holatda 

ularga 

nisbatan 

qoMlaniladigan  v a  bolalarga  taalluqli  m e’yorlarini  hurm at  qilishni, 

ularga rioya etilishini ta ’minlashni o ‘z zim m alariga oladilar.

411

---

2.  Ishtirokchi-davlatlar  15  yoshga  toMmagan  shaxslar  harbiy 

harakatlarda  bevosita  ishtirok  etm asiiklarini  ta ’minlash  uchun 

imkoni boMgan barcha chora-tadbirlarni ko‘radilar.

3. Ishtirokchi-davlatlar  15 yoshga toMmagan har qanday shaxsni 

o ‘z  qurolli  kuchlari  safiga  xizm atga chaqirishga yoM  qo'ym aydilar. 

15  yoshga  yetgan  biroq  18  yoshga  toMmagan  shaxslar  orasidan 

arm iyaga  ja lb   etilayotganda  ishtirokchi-davlatlar  yoshi  kattaroq 

shaxslam i m a’qul  ko‘rishga harakat qiladilar.

4.  Qurolli  mojarolar  paytida  harbiy  boMmagan  aholini  himoya 

qilish  bilan  bogMiq  xalqaro  insonparvarlik  huquqi  bo‘yicha 

m ajburiyatlariga muvofiq  ishtirokchi-davlatlar qurolli mojarolarning 

ta’siridan  bolalam i  himoyalash  ham da  parvarishlashni  ta ’minlash 

uchun  imkoni  boMgan  barcha  zarur  chora-tadbirlam i  ko'rish 

m ajburiyatini o ‘z  zim m alariga oladilar.

39-m odda

Ishtirokchi-davlatlar beparvolik,  ishlatish yoki  suiiste’m olliklar, 

qiynashning  har  qanday  ko‘rinishlari  yoki  shafqatsizlik,  noinsoniy 

yoxud  qadr-qim m atni  oyoqosti  qiladigan  boshqa  har  qanday 

m uom ala, jazolash  yoki  qurolli  m ojarolar qurboni  boMgan  bolaning 

jism o niy  v a  ruhiy  tiklanishi  ham da  ijtimoiy jihatdan  o ‘zini  o ‘nglab 

olishiga  ko‘maklashish  uchun  barcha  zarur  chora-tadbirlami 

ko‘radilar.  Bunday  tiklanish  v a  o 'z in i  o ‘nglab  olish  bolaning 

sogMigM, o ‘zini  o ‘zi  hurmatlashi  v a  qadr-qimm atini  ta ’minlaydigan 

sharoitlarda am alga oshirilishi lozim.

40-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  jin o iy   qonunchilikni  buzgan  deb 

topilgan,  qonunni  buzishda  ayblanayotgan  yoki  aybdor  deb 

topilayotgan  har  bir  bolaning  unda  qadr-qim m at  v a  ahamiyatga 

m oliklik his-tuyg‘usini tarbiyalaydigan, bolada inson huquqlariga va 

boshqalarning  asosiy  erkinliklariga  hurmatni  m ustahkamlaydigan 

ham da  bunda  bolaning  yoshi  v a  o ‘zini  o ‘ng!ab  olishi,  jam iyatda 

foydali  o ‘rin  tutishiga  ko‘mak!ashish  istagi  hisobga  olinadigan 

huquqini e ’tiro f etadilar.

2.  A na  shu  maqsadlarda  v a  xalqaro  hujjatlam ing  tegishli 

qoidalarini 

e ’tiborga 

olib, 

ishtirokchi-davlatlar, 

jum ladan, 

quyidagilarni ta’minlaydilar:

412

---

a)  birorta  bola  xatti-harakat  sodir  etilgan  vaqtda  m illiy  yoki 

xalqaro  huquqda  man  etilm agan  harakat  yoki  harakatsizlik  sababli 

jinoiy  qonunchiiikni  buzgan  deb  topilmasligi,  ayblanmasligi  va 

aybdor deb topilmasligini;

b)  jinoiy  qonunchiiikni  buzgan  deb  hisoblanayotgan  yoki  uni 

buzishda  ayblanayotgan  har  bir  bola  kamida  quyidagi  kafolatlarga 

ega boMishi zarur:

I)  uning  aybi  qonunga  m uvofiq  isbotlanguncha  aybsizlik 

prezumpsiyasi;

II)  unga  qarshi  qo'yilayotgan  ayblar  haqida  o ‘ziga,  zarurat 

tugMlgan  taqdirda,  uning  ota-onasi  yoki  qonuniy  vasiysi  orqali 

kechiktirmasdan  va  bevosita  m a’lum  qilish  ham da  o ‘zining 

himoyasini  tayyorlash  va  am alga  oshirishda  huquqiy  va  boshqa  xil 

yordam olishi;

III)  ko‘rib  chiqilayotgan  m asala  yuzasidan  vakolatli,  mustaqil 

va  xolis  organ  yoki  sud  organi  tomonidan  ishni  adolatli  tarzda 

ko'rish  davomida qonunga muvofiq  ravishda advokat yoxud  boshqa 

tegishli shaxs ishtirokida, agar bu bolaning eng yaxshi m anfaatlariga 

zid  keladi  deb  hisoblanmasa,  xususan,  uning  yoshi  yoki  ota-onasi 

yoxud  qonuniy  vasiylarining  mavqeyi  hisobga  olingan  holda  hech 

kechiktirmasdan qaror qabul qilinishi;

IV)  guvohlik  ko‘rsatmasi  berish  yoki  aybga  iqror  boMishga 

majburlashdan  erkinlik;  ayblash  bo‘yicha  guvohlam ing  ko‘rsatma- 

larini  yoxud  mustaqil  ravishda  yoxud  boshqa  shaxslar  yordamida 

o ‘rganib  chiqish  hamda  himoya  guvohlarining  teng  ravishdagi 

ishtiroki va ularning ko‘rsatmalarini o ‘rganishni ta ’minlash;

V) agar bola jinoiy qonunchiiikni buzgan deb hisoblansa, yuqori 

turuvchi  vakolatli,  mustaqil  va  xolis  organ  yoki  sud  tomonidan 

tegishli  qarom i  va  u  bilan  bogMiq  holda qabul  qilingan  har  qanday 

choralarni qonunga muvofiq ravishda takroran ko‘rib chiqish;

VI)  agar  bola  foydalanilayotgan tilni  tushunmasa  yoki  b u  tilda 

gapira olmasa, tarjimonning bepul yordam berishi;

VII)  ishni  ko‘rib  chiqishning  barcha  bosqichlarida  uning 

shaxsiy hayotini to 'la hurmat qilish.

3. 

Ishtirokchi-davlatlar  jinoiy  qonunchiiikni 

buzgan 

deb 

hisoblanayotgan,  qonunbuzarlikda  ayblanayotgan  yoki  aybdor  deb

---

topilgan bolalarga bevosita taalluqli qonunlar, tartib-qoidalar, organlar 

va m uassasalam i aniqlashda ko'maklashishga intiladilar, jumladan:

a)  jin o iy   qonunchilikni  buzishga  qodir  boMmagan  eng  kichik 

yoshni belgilashga;

b)  zarurat tu g ‘ilgan  taqdirda va  istak  boMganda,  bunday bolalar 

bilan m uom ala qilish bo‘yicha inson huquqi v a huquqiy kafolatlarga 

to*la rioya etilgan holda sud  muhokamasidan  foydalanm aslik chora- 

tadbirlarini ko‘rishga.

4. 

Bolaning  farovonligi,  holati  va  jinoyatning  xususiyatiga 

m uvofiq  keladigan,  m uassasalardagi  parvarishning  o ‘rnini  bosadi- 

gan  m uom ala  qilishni  ta ’m inlash  m aqsadida  parvarish,  vasiylik  va 

nazorat  haqida  qoida,  m aslahat  xizm atlari,  sinov  muddatini  belgi- 

lash,  o ‘quv  v a  kasb-hunarga  tayyorlash  dasturlari  va  parvarishning 

boshqa shakliari m avjud boMishi zarurdir.

41-m odda

Ushbu  Konvensiyadagi  hech  bir  narsa  bola  huquqlarini  amalga 

oshirishga ko‘p  darajada yordam  beradigan har qanday vaziyatga daxl 

qilmaydi  hamda  bunday  qoidalar  quyidagilarda  o‘z   ifodasini  topishi 

mumkin:

a) ishtirokchi-davlat qonunchiligida;

b)  m azkur  davlatga  nisbatan  amal  qilayotgan  xalqaro  huquq 

m e’yorlarida.

H Q ISM

42-m odda

Ishtirokchi-davlatlar tegishli va ta ’sirli vositalardan foydalangan 

holda  K onven\siyaning  tam oyillari  va  qoidalari  haqida  katta 

yoshdagilarni  ham,  bolalam i  ham  keng  xabardor  qilish  m ajbu­

riyatini o ‘z  zim m asiga oladilar.

43-m odda

1. 

Ishtirokchi-davlatlar 

tom onidan 

ushbu 

Konvensiyaga 

m uvofiq  qabul  qilingan  m ajburiyatlar  bo‘yiga  erishilgan  taraq- 

qiyotni  ko‘rib  chiqish m aqsadida  quyida  ko‘zda tutilgan  vazifalam i 

ado etadigan B ola huquqi bo‘yicha qo‘m ita ta ’sis qilinadi.

2.  Q o 'm ita  o ‘zining  yuksak  m a’naviy  fazilatlari  ham da  ushbu 

Konvensiyada qam rab olingan sohalarda vakolatli deb e ’tiro f etilgan 

o ‘n nafar ekspertdan iboratdir. Q o ‘mita a ’zolari  ishtirokchi-davlatlar

414

---

tomonidan  o ‘z   fuqarolari  ichidan  saylanadilar  ham da  ular  shaxsan 

ishtirok  etadilar,  binobarin,  adolatli  ravishda  ju g ‘rofiy  taqsim- 

lanishga, shuningdek, bosh huquqiy tizim larga e ’tibor beriladi.

3.  Q o‘m ita a’zolari  ishtirokchi-davlatlar tom onidan  ko'rsatilgan 

shaxslar  ro‘yxatiga  kiritilganlar  orasidan  yopiq  ovoz  berish  yo‘li 

bilan  saylanadilar.  Har bir ishtirokchi-davlat o ‘z fuqarolari  orasidan 

bitta shaxsni ko‘rsatishi mumkin.

4. Q o‘m itaga dastlabki  saylov ushbu Konvensiya kuchga kirgan 

kundan e ’tiboran olti oydan kechikmasidan, keyin esa har ikki yilda 

bir  m arta o ‘tkaziladi.  Har bir saylov  kunidan  kamida  to ‘rt oy oldin 

Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Bosh  kotibi  ishirokchi-davlatlarga 

ikki  oy  m obaynida  o ‘z   nomzodlarini  taqdim  etish  taklifi  bilan  xat 

orqali  m urojaat  qiladi.  So‘ngra  Bosh  kotib  ko‘rsatilgan  barcha 

nom zodlar  ro‘yxatini  alifbo  tartibida  ishtirokchi-davlatlar  nomini 

qayd  etgan  holda  tuzib  chiqadi  ham da  bu  ro‘yxatni  ushbu 

Konventsiya ishtirokchi-davlatlariga taqdim etadi.

5.  Saylovlar  Bosh  kotib  tomonidan  chaqiriladigan  Birlashgan 

M illatlar  Tashkilotining  M arkaziy  m uassasalarida  ishtirokchi- 

davlatlar kengashlarida o ‘tkaziladi. Ishtirokchi-davlatlam ing uchdan 

ikki qism i  kvorumni tashkil  etadigan ana shu kengashlarda Q o‘mita 

tarkibiga  saylangan  deb  eng  ko‘p  ovoz  olgan  ham da  ishtirokchi- 

davlatlam ing  kengashida  ishtirok  etayotgan  va  ovoz  berishda 

qatnashayotgan  vakillarining  mutlaq  ko‘pchilik  ovozini  to‘plagan 

nom zodlar hisoblanadilar.

6.  Q o‘m ita  a ’zolari  to ‘rt  yillik  muddatga  saylanadilar.  U lar 

nomzodlari  takroran ko‘rsatilgan  taqdirda qayta saylanish huquqiga 

egadirlar.  Birinchi  saylovlarda  saylangan  besh  a ’zoning  vakolat 

muddati  ikki yillik davr oxirida tugaydi, birinchi saylovdan keyinoq 

zudlik  bilan  aynan  shu  besh  a ’zo  kengash  Raisi  tom onidan  qur’a 

tashlash orqali aniqlanadi.

7.  Q o‘m ita  a ’zolaridan  birortasi  vafot  etgan  yoki  iste’foga 

chiqqan  yoxud  u  qandaydir  sababga  ko‘ra  Q o ‘mita  a ’zosi 

vazifalarini  bundan  keyin  bajara  olm ay  qolgan  taqdirda  o ‘sha 

Q o ‘m ita  a ’zosini  ko‘rsatgan  ishtirokchi-davlat  Q o‘m ita  qo'llab- 

q u w atlash i  sharti  bilan  qolgan  m uddatga  o ‘z   fuqarolari  orasidan 

boshqa ekspert tayinlaydi.

8. Q o ‘m ita o ‘zining tartib-qoidalarini o ‘matadi.

415

---

9. Q o ‘m ita ikki-yillik m uddatga o ‘zining m ansabdor shaxslarini 

saylaydi.

10.  Q o ‘m ita  sessiyalari,  odatda,  Birlashgan  M illatlar Tashkilo- 

tining  m arkaziy  m uassasalarida  yoki  Q o ‘m ita  tanlagan  boshqa  har 

qanday  qulay  jo y d a  oMkaziladi.  Q o‘m ita  o ‘z  sessiyalarini,  odatda 

har  yili  o ‘tkazadi.  Q o ‘m ita  sessiyasining  davom  etishi  Bosh 

A ssam bleya  qoMlab-quvvatlashi  sharti  bilan  ushbu  Konvensiya 

ishtirokchi-davlatlarining kengashida  aniqlab  qo‘yiladi  va zaruratga 

qarab qayta k o 'rib  chiqiladi.

11.  Q o‘m ita o ‘zining vazifalarini  ushbu  Konvensiyaga muvofiq 

samarali  bajarishi  uchun  uni  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Bosh 

kotibi zarur xodim lar va m oddiy m ablag‘  bilan ta ’minlaydi.

12.  Ushbu  Konvensiyaga  binoan  ta ’sis  etilgan  Q o ‘m ita  a ’zolari 

Bosh  A ssam bleya tom onidan  belgilab q o ‘yilgan  tartib  va  shartlarda 

Birlashgan 

M illatlar  Tashkiloti 

m ablag‘iari 

hisobidan 

Bosh 

A ssam bleya tasdiqlagan rag‘batlantirishlami oladilar.

44-m odda

1.  Ishtirokchi-davlatlar  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Bosh 

kotibi  orqali  Q o 'm itaga  Konvensiyada  e ’tiro f  etilgan  huquqlam i 

m ustahkam lash  yuzasidan  qabul  qilingan  chora-tadbirlar  haqida 

ham da  ana  shu  huquqlarini  am alga  oshirishda  erishilgan  taraqqiyot 

haqida m a’ruzalar taqdim etish m ajburiyatini oladilar:

a)  Konvensiya  kuchga  kirganidan  keyin  ikki  yil  m obaynida 

tegishli  ishtirokchi-davlat uchun;

b) keyinchalik har besh yilda.

2.  Ushbu  m oddaga  muvofiq  taqdim  etiladigan  m a’ruzalarda 

m azkur Konvensiya bo'yicha m ajburiyatlam ing bajarilish darajasiga 

ta ’sir  etuvchi  om il  v a  qiyinchiliklar,  agar  ular  mavjud  boMsa, 

ko‘rsatib o ‘tiladi. Shuningdek, m a’ruzalarda yetarli axborot ham  o ‘z 

ifodasini  topadi,  toki  m azkur  m am lakatda  Konvensiyaning  amal 

qilishi borasida Q o ‘m ita to‘la tasaw u rg a ega boMsin.

3. Q o 'm itaga har tom onlam a dastlabki mufassal m a’ruza taqdim 

etgan  ishtirokchi-davlat  ushbu  m oddaning  lb-bandiga  binoan 

taqdim etiladigan  keyingi  m a’ruzalarda ilgari  bayon qilingan  asosiy 

axborotni takrorlashiga zarurat boMmaydi.

---

4.  Q o 'm ita  ishtirokchi-davlatlardan  ushbu  Konvensiyaning 

bajarilishiga  taalluqli  boMgan  qo'shim cha  axborot  so‘rab  olishi 

mumkin.

5. Q o'm ita faoliyati to‘g ‘risidagi  m a’ruzalar ikki yilda bir marta 

Bosh  Assam bleyaga  Iqtisodiy  va  Ijtimoiy  Kengash  vositachiligida 

taqdim etiladi.

6.  Ishtirokchi-davlatlar  m a’ruzalarini  o ‘z  mam lakatlarida  keng 

oshkora bo'lishini ta ’minlaydilar.

45-m odda

Konvensiyaning samarali am alga oshirilishiga ko'm aklashish va 

ushbu  Konvensiyada  qamrab  olingan  sohalardagi  xalqaro  hamkor- 

likni rag‘batlantirish maqsadida:

a)  Birlashgan  M illatlar  Tashkilotining  ixtisoslashgan  m uassa­

salari,  Bolalar jam g‘armasi  hamda  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti 

boshqa  organlari  ushbu  Konvensiyaning  ular  vakolati  doirasiga 

kiradigan  qoidalarini  amalga  oshirishga  doir  masalalar  muhokama 

qilinayotgan  paytda  vakil  yuborish  huquqiga  egadirlar.  Q o ‘mita 

Birlashgan  M illatlar  Tashkilotining  ixtisoslashgan  muassasalari, 

Bolalar jam g'arm asi va boshqa vakolatli organlariga agar maqsadga 

muvofiq  deb  topsa,  ularning  tegishli  vakolat  doirasiga  kiradigan 

m asalalarda  Konvensiyaning  am alga  oshirilishiga  doir  ekspertlar 

xulosasini  taqdim qilishni tak lif etishi  mumkin. Q o'm ita Birlashgan 

M illatlar  Tashkilotining 

ixtisoslashgan 

muassasalari, 

Bolalar 

jam g'arm asi  ham da  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Boshqa 

organlariga  o 'z   faoliyat  doirasiga  kiradigan  sohalarda  Konvensiya­

ning  am alga  oshirilishi  haqida  m a’ruzalar  taqdim  qilishni  taklif 

etishi mumkin;

b)  Q o'm ita  Birlashgan  M illatlar  Tashkilotining  ixtisoslashgan 

m uassasalari,  Bolalar jam g'arm asi  va  boshqa  vakolatli  organlariga, 

agar  m aqsadga  m uvofiq  deb  topsa,  ishtirokchi-davlatlaming  texnik 

m aslahat  yoki  yordam  so'ralgan  yoxud  shunga  ehtiyoj  ko'rsatib 

o 'tilg an   har  qanday  m a’ruzalarini,  shuningdek,  Q o'm itaning  ana 

shunday  iltimos  v a  yoki  ko'rsatm alarga  doir  fikr-m ulohaza  va 

takliflarini, agar ular mavjud bo'lsa, qayta yo'llaydi;

d) 

Q o'm ita Bosh Assam bleyaga o 'z  nomidan Bosh kotibga bola 

huquqlariga  taalluqli  alohida  m asalalar  yuzasidan  tadqiqotlar 

o'tkazishni ta k lif etishni tavsiya qilishi mumkin;

417

---

e) 

Q o ‘m ita  ushbu  Konvensiyaning  44  va  45-m oddalariga 

m uvofiq  olinadigan  axborotga  asoslangan  umumiy  aham iyatga 

m olik  tak lif  va  tavsiyalar  kiritishi  mumkin.  Umumiy  ahamiyatga 

m olik  bunday  tak lif  va  tavsiyalar  m anfaatdor  har  qanday  ishti- 

rokchi-davlatga oldindan yo'Ilanadi  ham da ishtirokchi-davlatlam ing 

fikr-mulohazalari  bilan  birgalikda,  agar  mavjud  bo‘lsa,  Bosh 

A ssam bleyaga m a'lum  qilinadi.

i i i q i s m

46-m odda

Ushbu  Konvensiya  barcha  davlatlar  tomonidan  imzolanishi 

uchun ochiqdir.

47-m odda

Ushbu  Konvensiya  ratifikatsiya  qilinishi  zarur.  Ratifikatsiya 

yorliqlari saqlab qo‘yish uchun Birlashgan M illatlar Tashkiloti  Bosh 

kotibiga topshiriladi.

48-m odda

Ushbu  Konvensiya  unga  har  qanday  davlatning  qo‘shilishi 

uchun  ochiqdir.  Q o‘shilish  to ‘g ‘risidagi  hujjatlar  saqlab  qo‘yish 

uchun Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibiga topshiriladi.

49-m odda

1.  Ushbu  Konvensiya  yigirm anchi  ratifikatsiya  yorlig‘i  yoki 

qo‘shilish  to‘g ‘risidagi  hujjat  saqlab  qo‘yish  uchun  Birlashgan 

M illatlar  Tashkiloti  Bosh  kotibiga  topshirilgan  sanadan  e ’tiboran 

o'ttizinchi kun 

0

‘tgandan keyin kuchga kiradi.

2.  Ushbu  Konvensiyani  ratifikatsiya  qiladigan  yoki  unga 

qo‘shiladigan  har bir davlat uchun yigirm anchi ratifikatsiya yorlig‘i 

yoxud  qo‘shilish  to ‘g ‘risidagi  hujjat  saqlab  q o ‘yishga  topshirilgan 

sanadan 

e ’tiboran  mazkur 

Konvensiya 

bunday  davlat 

uni 

ratifikatsiya  qilish  yoki  qo‘shilish  to ‘g ‘risidagi  hujjatni  saqlab 

qo‘yishga  topshirilgandan  keyingi'  o ‘ttizinchi  kundan  boshlab 

kuchga kiradi.

50-m odda

1. 

H ar  qanday  ishtirokchi-davlat  Konvensiyaga  tuzatish  tak lif 

qilishi  va  uni  Birlashgan M illatlar Tashkiloti  Bosh  kotibiga taqdim 

etishi  m umkin.  Shundan  so‘ng  B osh  kotib  ta k lif etilgan  tuzatishni 

ishtirokchi-davlatlarga mana  shu  takliflarni  ko‘rib  chiqish  v a ulam i

418

---

ovozga  qo 'y ish   m aqsadida  ishtirokchi-davlatlaming  konfcrensi- 

yasini  chaqirish  tarafdorimi,  degan  so‘rov  bilan  qayta  yo'llaydi. 

A gar  m ana  shunday  xabar  yetkazilgan  sanadan  boshlab  to 'rt  oy 

m obaynida  ishtirokchi-davlatlaming  kamida  uchdan  bir  qismi 

shunday  konferensiyani  chaqirishni  yoqlab  chiqsa,  Bosh  kotib 

bunday konferensiyani  Birlashgan M illatlar Tashkiloti  belgisi ostida 

chaqiradi.  Bu  konferensiyada  ishtirok  etayotgan  va  ovoz  berishda 

qatnashayotgan  ishtirokchi-davlatlaming  ko‘pchilik  ovozi  bilan 

qabul  qilingan  har  qanday  tuzatish  tasdiqlash  uchun  Bosh 

A ssam bleyaga taqdim etiladi.

2. U shbu m oddaning  1-bandiga muvofiq  qabul qilingan  tuzatish 

uni 

Birlashgan 

M illatlar 

Tashkiloti 

Bosh 

Assambleyasi 

tasdiqlagandan  keyin  hamda  ishtirokchi-davlatlam ing  uchdan  ikki 

aksariyat qismi qabul qilgan taqdirda kuchga kiradi.

3. Tuzatish kuchga kirgandan keyin u mana shu tuzatishni qabul 

qilgan  ishtirokchi-davlatlar  uchun  majburiy  b o 'lib   qoladi,  boshqa 

davlatlar  uchun  esa  ushbu  Konvensiya  qoidalari  ham da  ular  qabul 

qiladigan keyingi har qanday tuzatishlar majburiy hisoblanadi.

51-m odda

1.  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Bosh  kotibi  davlatlar 

tom onidan  ratifikatsiya  yoki  qo‘shilish  paytida  bildirilgan  e ’tiroz 

m atnini qabul qilib oladi ham da barcha davlatlarga yuboradi.

2.  Ushbu  Konvensiyaning  maqsad  v a  vazifalariga  mos 

tushmaydigan e ’tirozga yo‘l berilmaydi.

3.  E ’tiroz  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Bosh  kotibiga 

yuborilgan  tegishli  bildirishnoma  yo‘li  bilan  istalgan  paytda  olib 

tashlanishi mumkin, so‘ngra Bosh kotib bu haqda barcha davlatlarga 

xabar yetkazadi.  Bunday bildirishnoma uni Bosh  kotib qo‘lga olgan 

kundan boshlab kuchga kiradi.

52-m odda

H ar  qanday  ishtirokchi-davlatlar  ushbu  Konvensiyani  Birlash­

gan 

M illatlar  Tashkiloti 

Bosh 

kotibiga 

yozm a 

ravishdagi 

bildirishnom a  yuborish  asosida  bir  tom onlam a  bekor  qilishi,  Bosh 

kotib bildirishnomani olganidan keyin bir yil o ‘tgach, kuchga kiradi.

53-m odda

Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Bosh  kotibi  ushbu  Konven­

siyaning saqlovchisi etib tayinlanadi.

419

---

54-m odda

Ushbu  Konvensiyaning  inglizcha,  arabcha,  ispancha,  xitoycha, 

ruscha  v a  fransuzcha  asl  nusxasi  m atnlari  teng  bir  xillikka  ega 

bo‘lib,  saqlab  qo‘yish  uchun  Birlashgan  M illatlar  Tashkiloti  Bosh 

kotibiga topshiriladi.

Shuni  tasdiqlash  uchun  quyida  imzo  chekkan  vakolatli  vakillar 

o ‘zlarining  tegishli  hukumatlari  tom onidan  shunga  yetarli  darajada 

vakil qilingan bo‘lib. m azkur Konvensiyani  imzoladilar.

---

A Y O LLA R G A  NISBATAN K A M SITISH LA R G A  BARHAM 

B E R ISH  T O ‘G ‘RISIDA DEKLA RATSIY A