Ijtimoiyish

X III bob.

  IJT IM O IY  IS H  X O D IM L A R I BRITANIYA 

A SSO TSIA TSIY A SI A X L O Q  K O D EK SI

R eja:

13.1  B uyuk  B ritaniyada  ijtim oiy  ish  sohasining  m azm un- 

m ohiyati.

13.2  Ijtim oiy  ishning  asosiy  q a d riy a tla ri.  Inson  q a d r- 

q im m ati va qadriy at.

13.3 Ijtim oiy adolat. In so n p a rv arlik k a  xizm at qilish.

13.4 Inson h u q u q lari. K o m petcntlik tushunchasi.

B uyuk Britaniyadagi  ijtim oiy  ishni  rivojlantirish bilan  bog'liq 

to ‘plangan  tajribani  o'rg an ish ,  uni  anglash  va  undan  foydalanish 

ulkan aham iyat kasb etadi.

B uyuk  Britaniyada  ijtimoiy  yordam ning  tarixiy  rivojlanish 

bosqichlari  xristian  dini  tarqalishi  bilan  ijtim oiy  m asalalarga  doir 

m e’yoriy-hujjatlar 

qabul 

qilinishidan 

boshlangan. 

347-yilda 

Sardukiy  bosh  cherkovida  (G ‘arbiy  v a  Sharq iy  Rim  imperiyasi 

chegarasida)  faqirlar,  yetim lar,  bevalar  v a  m usofirlarga  yordam 

ko‘rsatish  bo‘yicha  o ‘n  ikkita  qoida  qabul  qilindi.  Shu  bilan  birga 

ushbu  qoidalarda  xayr-ehson  tarqatishda,  faqirlam i  ovqat  bilan 

ta ’m inlashda o ‘z  aksini topgan  boshpana va oziq-ovqat berish tizimi 

ustuvor  o ‘rin  egallaydi.  G ‘arbiy  Yevropa  m am lakatlarida  X V I-

X V II  asrlarda  ijtimoiy  yordam  davlat  tizimi  rasmiylashtirilishi 

davlat  rolinmg;  oshishi  va  ayni  bir  vaqtda  xristian  cherkovi 

faolligining pasayishi bilan izohlanadi.

A ngliyada  1531-yilda  nochorlarga  yordam   berish  to ‘g ‘risida 

qonun qabul qilinadi,  1572-yida faqiriarga yordam  ko‘rsatish uchun 

um um m illiy soliq jo riy  etiladi.  1601 -yilda A ngliyada qabul qilingan 

Kam bag‘allik to ‘g'risidagi  qonunda  m uhtojlarga  m oliyaviy yordam 

berishga  urg‘u  berildi.  Bu  qonun  m azkur  sohada  qonunchilikni 

rivojlantirish  uchun  asos  bo'Iib  xizm at  qildi  v a  hukumatning  inson 

ehtiyojlari uchun javobgarligi shakllanishida burilish yasadi.

338

---

XVIII  asr  oxiri  —  X IX   asr  boshida  G ‘arbiy  Yevropa 

mamlakatlari sanoatida tub burilish davri boshlanib, ishlab chiqarish 

lexniк jihatdan  takom illashibgina qolmay,  balki  ijtimoiy  m uam m o- 

lurning  keskinlashishiga,  ijtimoiy  tabaqalashuvning  kuchayishiga, 

jinoyatchilik  va  ishsizlikning  o ‘sishiga  olib  keldi.  Ushbu  davrda 

Buyuk  Britaniyada  qashshoqlik  bo‘yicha  qoMlanma  jo riy   etiladi, 

1834-yilda nochorlarga yordam   ko‘rsatish tartibga  solingan  maxsus 

qonunchilik (Poor Law s) qabul qilinadi.

XVIII  asr  oxiri  —  X IX   asr  boshida  G ‘arbiy  Yevropa  m am la­

katlari sanoatida tub burilish davri boshlanib, ishlab chiqarish texnik 

jihatdan  takomillashibgina  qolm ay,  balki  ijtimoiy  m uam m olam ing 

keskinlashishiga,  ijtimoiy  tabaqalashuvning  kuchayishiga,  jinoyat­

chilik  v a  ishsizlikning  o ‘sishiga  olib  keldi.  Ushbu  davrda  Buyuk 

Britaniyada qashshoqlik bo'yicha qoMlanma jo riy  etiladi,  1834-yilda 

nochorlarga yordam  ko‘rsatish tartibga solingan m axsus qonunchilik 

(Poor Law s) qabul qilinadi.

Buyuk Britaniyada  ijtimoiy  ishni kasb  sifatida paydo boMishiga 

ijtimoiy  m uam m olam ing  keskinlashishi  qashshoqlar  muammosi 

kelib  chiqishi  m a’lum  darajada  sabab  boMdi.  Ushbu  m uam m olar 

jam oatchilik  tomonidan  haqli  ravishda  barqarorlikka  v a  tartibga 

tahdid  sifatida  qabul  qilindi.  Bu  holat  nafaqat  G ‘arbiy  Yevropa 

mamlakatlarida  ijtim oiy sohadagi  munosabatlarni  tartibga soladigan 

ijtimoiy  qonunchilikning  paydo  boMishiga,  balki  aholining  turli 

guruhlarini  em pirik  o ‘rganishga  olib  keldi.  X IX   a sr  boshida  aholi 

ro'yxatga  olina  boshlandi,  turli  ijtimoiy  m uam m olar  tekshirildi, 

tahliliy  ifodalab berildi.  Biroq X IX  asr oxiridagina  ijtimoiy  islohot- 

chilar  v a  xayriya  tashkilotlari  yetakchilari  nochorlarga  yordam 

ko‘rsatadigan  odam lar  m axsus  tayyorgarlikdan  oMishi  kerak  degan 

xulosaga  keldi.  1869-yilda  Londonda  ko‘rsatilayotgan  yordamni 

muvofiqlashtiruvchi  X ayriya  jam iyati  tashkii  etildi  (The  Charity 

Organization  Society).  Shu  bilan  bir  vaqtda  faoliyatning  yangi 

turlari  (The  settlement  house  movem ent)  Angliyadagi  muhojirlar 

uchun m anzilgohlar tashkii etilgan