Ijtimoiyish

eksklyiuivlarni

 

bartaraf  etish,  aholini  ijtimoiy  himoyalash  va  ijtimoiy  rivojlanti- 

rishning  samarali  yoMlarini  iqtisodiy  islohotlar  kontekstida  emas, 

balki inson hayoti uchun  izlash bilan belgilanadi.

Ijtimoiy  ish  xodimlarining  professional  faoliyatining  turi  va 

shakliari, mazmuni am alga oshirish yoMlari shu  faoliyat xususiyatini 

belgilab 

beruvchi 

muayyan 

tarm oqning 

faqat 

o'ziga 

xos 

xususiyatlarini  aks. ettirib  qolmasdan  balki,  jam iyatning,  konkret 

hudud -  regionning,  aholi  punkitining,  ijtimoiy -  iqtisodiy sohadagi 

vaziyatlam ing xususiyatlarini ham aks ettiradi.

Ijtimoiy  ish  xodim larining  professional  -   etik-axloqiy 

sifatlariga  boMgan  talablar  ijtimoiy  ishning  vazifalarini  bajarish 

sohasiga  va  aholini  ijtimoiy  himoyalash  obyektlarining  xususiyat- 

lariga qarab o'zgaradi.

Qashshoqlik,  uysizlik,  sayoqlik,  bolalar  va  o'sm irlarning 

asotsial  xulq-atvor,  katta  yoshdagilam ing  deviantli  xatti-harakati, 

fohishabozlik,  yetimlik,  ichkilikbozlik,  nogironlik  va  boshqalar 

m utaxassis  faoliyatiga  ta ’sir  etuvchi  va  zaruriy  professional 

sifatlam ing  shakllanishini 

belgilab  beruvchi 

muhim  om illar 

hisoblanadi.

Ijtim oiy ish  bo'yicha m utaxassis va m ijozning ijtim oiy o 'za ro

h arak ati

Ijtimoiy  ishdagi  professionalizm  masalasi  o 'z ig a  ijtimoiy 

xodim i  va  mijozning  o 'zaro   harakati  masalasini  ham   kiritadi. 

Rossiya  Federatsiyasining  12  ta  viloyatida  olib  borilgan  tadqiqotlar 

shuni  ko'rsatadiki,  ijtimoiy  xizmat  qilishning  subyektlari  va 

obyektlari  o'rtasida  ijtimoiy  muloqot  tarixiy jarayonlardan  chetda,

281

---

konkret  ijtimoiy  iqtisodiy  voqelikdan  chetda  boMmagan  v a  boMishi 

ham  mumkin  em as.  Ijtimoiy  anomaliyalarning  o ‘sishi,  hayotning 

mushkul  vaziyatlarining  ko'paygani,  aholi  turli  kategoriyalarining 

dezadaptatsiyalashuvining 

ortgani 

sotsil 

xodim lar 

va 

turli 

kategoriyadagi  m ijozlar  muloqotining  o'zgarishiga  olib  kelmasligi 

mumkin em as.  Ijtimoiy  ish  xodimi va m ijoz muloqoti  ham da o ‘zaro 

harakatining  mohiyatini  axborot  instrumental,  avvalo jonli  m uloqot 

jarayonida  ochiladi.  Ijtim oiy  ish  xodimi  va  mijozning  muloqoti 

tipologiyasi  o ‘ziga  quyidagi  kom ponentlam i  kiritishi  mum kin: 

ijtimoiy  xizm at  sharoitidagi  muloqot,  yashash  joyidagi  muloqot, 

mijozning  uyidagi,  qishloq  yoki  shahar  jam oasidagi,  ishlab 

chiqarishdagi, m ehnat jam oasidagi muloqotlar, m uloqotning shaxsiy 

(avvalo oiladagi) tipi.

Bunday  tipologiyaning  asosi  kishilarning  psixologik  kontakti 

(aloqasi)dir.  Ijtimoiy  ish  xodimi  va  mijozning  ijtim oiy  o ‘zaro 

harakati  mijozning  psixologik  kontakt  (aloqa)larini  hisobga  olgan 

holda  vujudga  keladi.  Biroq  bu  ijtimoiy  ishda  hisobga  olinadigan 

yagona  talab  emas.  A gar  ijtim oiy  ish  -   bu  professsional  harakat 

ekan,  unda  biz  ijtim oiy  o‘zaro  harakat  bir  qator  m ijozlar  va 

xodim lam ing,  m ijozlar  va  uning  oila  a ’zolarining  intilishlarini, 

mijozning  o ‘zini  va  ijtim oiy  xizm at  yoki  ijtimoiy  him oya  qilish 

organlarining,  kommunal  harakat  organlari  va  boshqalam ing 

intilishlarini,  harakatlarini  birlashtirishni  nazarda  tutuvchi  m uloqot­

ning  funksional  —  boshqaruvli  tipini  hisobga  olish  asosida  tashkil 

etilishi va qurilishi m um kin deb taxm in qilishga haqlimiz.

Shunga  ko‘ra,  ijtim oiy  ish  xodim i  va  mijozning  muloqotida 

hamda  o ‘zaro  harakatida 

muloqotning  shaxsiy, 

em otsional, 

psixologik, funksional boshqaruvli tipi hisobga olinadi.

Ijtimoiy  ishda  bu  tipologiyani  yoki  m uloqot  turlari  tasnifini 

aniqlab  olish,  ularning  m ijozga  ijtimoiy  xizm at  ko‘rsatish  va 

yordam  berish  jarayonidagi  rolini  tushunish  ju d a   m uhim dir,  lekin 

asosiysi  em as.  M uhim i,  insonlar  m uloqotlarida  strukturaviy  — 

tasnifiy  jihatlardan  foydalangan  holda  ijtim oiy  ishda  individual 

muloqotni  ham,  kishiiar  guruhlari  bilan  m uloqotda  ham  rasm iy  va 

norasmiy o ‘zaro harakatni qoMlash kerak.  Ijtimoiy ish xodim i m ijoz 

kategoriyasi  v a  uning  muammolarini  aniqlab,  u  bilan  m uloqotga 

kirishish strategiyasi va taktikasini ishlab chiqadi.

4

282

---

Xodim  va m ijoz ijtimoiy o 'zaro  harakatining sotsiologik tahlili 

bu  jarayonda  bir  tomondan,  m oddiy  va  ma’naviy  boyliklar  bilan 

almashinuv  ro 'y   berishini,  ikkinchi  tomondan,  mijozning  ichki 

kuchlari  ro'yobga chiqishini tushunishga imkon beradi.  Professional 

ijtimoiy  ish  xodimi  bu  ikki  komponentni  birlashtiradi, jonlantiradi 

va  shunday  qilib,  mijozga  uning  uchun  asosiy  boMgan  vazifani 

bajarishda  (masalan,  uning  oila  a ’zolari  bilan  yoki jam iyat  a ’zolari 

bilan  munosabatlarini  uyg'unlashtiradi)  yordam  beradi.  Ijtimoiy  ish 

xizmatning  m uloqot  tipi,  qoida  bo'yicha  xayoliy  em as,  balki 

ijtimoiy  eksklyuziyalar  va  konkret  vaziyatlarda  o 'z   muammolari 

bilan  tushib  qolgan  real  mijozining  ijtimoiy  refleksiyasining  aksi 

boMib gavdalanadi.

Ijtimoiy  ish  xodimi  va  mijoz  o 'zaro   harakatining  xususiyati 

ko'p  jihatdan  mutaxassisning  ijtim oiy  ish  metodlari  va  texno- 

logiyalarni qay darajada chuqur egallaganligi  bilan  ham belgilanadi. 

Professional  ijtimoiy  ish  xodimi  noprofessionaldan  farq  qilgan 

holda  doim   ijtimoiy  diagnostika,  ijtimoiy  profilaktika  yoki  ijtimoiy 

reabilitatsiya,  ijtimoiy  patronaj  yoki  ijtimoiy  terapiya  sohasidagi 

mutaxassislar  tavsiyalariga  binoan  mijoz  bilan  o'zaro  harakatda 

boMadi. Professional har qanday vaziyatda o 'z  mijozi xususiyatlarini 

hisobga olgan holda ijtimoiy ishning metodlarini qoMlaydi1.

Ijtimoiy  aloqa  -   bu  ijtimoiy  ish  xodimlarining,  mijozlarning, 

turli  tipdagi  boshqa  fuqarolar  yoki  oilalar,  jam oalar,  ijtimoiy 

guruhlarning  ular  ijtimoiy  manfaatlari  va  ehtiyojlarini  ro'yobga 

chiqarish  jarayonida  bir-biriga  ta ’sir  etish  jarayoni.  Ijtimoiy  ish 

xodimi  va  mijoz  ijtimoiy  o'zaro  aloqasining  texnologiyasi  mijoz­

ning  qiyinchiliklarini  o 'z   vaqtida  hal  etishga,  ijtimoiy  munosabat- 

larni  uyg'unlashtirish  maqsadida  ro 'y   beruvchi  ijtimoiy  qarama- 

qarshiliklarni  bartaraf  etishga,  ijtimoiy  keskinlikni  yumshatishga, 

shaxsiy  va  ijtimoiy  muammolarni  muvofiqlashtirshga  (korreksiya- 

lash) d a’v at etilgan.

O 'zaro   aloqa  qoidaga  ko'ra,  xodimlarning  professionalizmi  va 

axloqiy  sifatlariga,  aholini  ijtimoiy  himoyalash  tizimining  imkoni- 

yatlariga,  davlat  va  mahalliy  boshqaruv  organlarining  ijtimoiy  - 

iqtisodiy imkoniyatlariga bogMiq.

Ijtim oiy xodim  ijtimoiy  fanlam ing turli  sohalaridagi zamonaviy 

bilim larnigina egallab qolmasdan, balki ijtimoiy ishning mustahkam

283

---

ko'nikm alariga  ham  ega  boMishi  kerak.  U  mijozning  muainniolilll 

mohiyatini  anglab  yetishishi,  unga  quloq  sola  olishi,  bu  muammo> 

lam i  toMiq  hal  etgunga  qadar  o ‘zaro  ta’sir  aloqalam i  yaratish  vn 

qoM lab-quwatlash, hayotning mushkul vaziyatlarini  bartaraf ctish|i,ii 

qaratilgan ijtim oiy harakatlam ing faol jarayoniga ja lb  etish,  huquqiy 

axborot va boshqa yechim lam i topish. qonun tom onidan belgilangfln 

ijtim oiy xizm atlam i  ko'rsatishi zarur.

Ijtim oiy  aloqa  am aldagi  qonun  asosida  tuziladi;  ko‘p  jihatdan 

uning  xususiyati  professional  faoliyatning  axloqiy-etik  asoslari  vu 

m e’yorlari bilan belgilanadi.

Shunga kokra professional  ijtimoiy  ishning shakllanishida  1994- 

yil  oktabrida  ijtim oiy  xodim larning  Xalqaro  federatsiyasida  qabul 

qilingan  hujjatlar katta ahamiyatga ega,  bular:  «Ijtimoiy ish  axloqiy- 

etik  asoslarining  X alqaro  deklaratsiyasi» 

v a  «Ijtimoiy 

ish 

xodim larining 

Xalqaro 

axloqiy-etik 

standartlari»dir. 

Rossiya 

Federatsiyasida  1995-yildan  buyon  qoMlanayotgan  ijtimoiy  xodim ­

larning m illiy kodeksi qabul qilingan.

Ijtim o iy  ishdagi professional x av f (risk) la r

Ijtimoiy  ishdagi  professional  xavflar avvalgidek dolzarb v a kam 

o ‘rganilgandir. Ijtimoiy xodim m ijoz bilan m urakkab ijtimoiy o ‘zaro 

m unosabat jarayonida duch  keladigan  doim iy stress vaziyatlari,  mi­

jozning ijtim oiy m uam m olarining doim tubiga kirib borishi, shaxsiy 

him oyasizligi  v a  boshqa  m a’naviy-psixologik  omillar,  o ‘ziga  xos 

em otsional donor hisoblanadigan  ijtim oiy ish xodim ining sogMigiga 

salbiy ta ’sir etadi. Bu salbiy ta’sirning belgilari quyidagilar:

-  em otsional horishni his etish;

-  m ijozlarga nisbatan adovat m avjudligini sezish;

-  psixosom atik kasallikning mavjudligi;

-  ishtahaning buzilishi,

-  o ‘ziga-o‘zi salbiy baho berish;

- y o s h ig a  bogMiq qo'pollik v a aybdorlik hissi va boshqalar1.

Bundan jam oatchilikning,  hokim iyat organlarining v a  ijtimoiy 

xodim larning 

o ‘zini 

professional 

kasalliklam i 

oldini 

olish, 

ogohlantirish,  ijtimoiy  xodim lam i  reabilitatsiyalashga  e ’tiborni jalb  

etish  zarurligi  ko'rinib  turibdi.  Ijtim oiy  xodim lar  professional 

xavflarni, ularning  ijtimoiy - psixologik va biologik tabiatini yaqqol 

tasavvur  etishi,  bunday  kasalliklam ing  oldini  olish,  ogohlantirish

284

---

usullari  haqida  m a’lumotga ega  boMishi  zarur.  Ijtimoiy  xodim  o 'z  

laoliyatini  u  yoki  bu  bosqichida  psixologik  tanazzulning  turli 

ko'rinishlarining  paydo  boMishi  haqida  tasaw u rg a  ega  boMishi 

kerak.  Ijtimoiy  xodimlami  tayyorlovchi  va  qayta  tayyorlovchi 

ijtimoiy  xizm atlar  va  o ‘quv  markazlariga  qarashli  boshqarish 

organlarining  muhim  vazifasi  -   ulam ing  faqat  professional  kamol 

topishi va xizm at pog‘onasidan yuqori koMarilishigagina emas, balki 

ijtimoiy  ish  xodim lariga  sogMiqlarini  saqlashda  yordam  berish, 

ulnming  professional  kasalliklam ing  oldini  olish,  ijtimoiy  ishdagi 

professional  xavflar  to ‘g ‘risida  konsultatsiyalar  ham  oMkazishdir. 

Ijtimoiy  ish  xodimlarining  psixologik madaniyatini  oshirish  va  ular 

bilan  psixologik  treninglar,  konsultatsiyalar  oMkazish  ham  ju d a 

muhimdir.  Ijtimoiy  ish  xodim larining professional  imkoniyatlari  va 

chcklanmalami  yaxshi  tasavvur  qilishlari,  o ‘z   psixofiziologik  va 

mehnat potentsiallarini doim hisobga olishlari zarur2.

Ijtimoiy  ish  xodimlari  sogMigi  monitoringini  tashkil  etish  -  

ijtimoiy  xodim lar  uchun  v a  umuman  ijtimoiy  xodim lar  harakat 

qilish tizimi faoliyatining muhim yo‘nalishidir.

Ko‘pgina  funksiyalarning  asta-sekin  davlatdan  jam oatchilik 

tashkilotlari  qoMiga  o 'tish   sharoitida  bu  ijtimoiy  xizm at  xodimlari 

Assotsiatsiyasi  ijtimoiy  pedagoglar  va  ijtimoiy  ish  xodimlari 

Assotsiatsiyasi,  ijtimoiy  xodim lar  Assotsiatsiyasi  tashkilotlarining 

professional  ijtimoiy  ishning  shakllanishida,  ijtimoiy  xizm atlam ing 

barcha xodimlari  ijtimoiy sogMigMni saqlashdagi rolini  faollashtirish 

ravishda muhimdir.

Assotsiatsiyalar mamlakatda  ijtimoiy  ish  xodimlarini tayyorlash 

tiz.imlarini  yaratishga  faol  yordam  beradi.  Bu  tizim  o'ziga  ijtimoiy 

xizmatlar  uchun  m utaxassislar  tayyorlash  va  qayta  tayyorlashni; 

ijtimoiy  ish  muammolari  bo‘yicha  ilmiy  va  o ‘quv-metodik 

ndabiyotlarni  nashr  etishni;  ijtimoiy  ish  bo‘yicha  oliy-professional 

ta'lim ning  davlat  standartlarini  ishlab  chiqish  va  qabul  qilishni; 

yangi  tipdagi  ijtimoiy  xizmatlarni  (kompleks,  ko‘p  tarmoqli, 

ixtisoslashgan);  shakllantirishni;  ijtimoiy  ishning  xorij  tajribasidan 

foydalanish  va  ijtimoiy  ish  sohasidagi  xalqaro  hamkorlikni 

i ivojlantirishni kiritadi.

285

---

Professiogram m a  —  bu  m utaxassisning  kasbiy  faoliyatigu  vn 

sifatlariga  jam iyatning  um umlashgan  talablarini  o ‘zida  mujas.sum 

etgan hujjatdir.

Shuni  alohida  ta’kidlash  zarurki,  professiogram m a  avvalo 

kasbning m utaxassisga nisbatan talabni  o ‘zida aks ettirgani  bois  uni 

hisobga  olm asdan  turib  uni  kasbiy  tayyorlash,  qayta  tayyorlash  vn 

m alakasini  oshirishning  yakuniy  maqsadlarini  aniqlab  boMmaydi 

Kasbiy  o ‘qitishning  maqsadi  esa  kasbiy  m alakalilikni  shakllantirish 

hisoblanadi.  Kasbiy  malakalilik  esa  o ‘z   navbatida 

ijtimoiy  ish 

xodim ining  m a’lum  darajadagi  kasbiy  vazifalarni  bajarishgn 

tayyorligi va qobiliyatidir.

Umum an  olganda,  professiogram m a  o ‘z  xususiyatiga  ko‘r;i 

m e’yoriy  b o iib ,  kasbiy  m alakalilik  professiogram m a  asosida, 

m utaxassis  imkoniyatlari  va tajribasiga  monand  tarzda shakllanadi. 

Kasbiy  m alakalilik  yo‘nalishiga  ko‘ra  integral,  y a’ni  jam lanm a 

sifatdir. Bu um um iy ko‘rinishda quyidagi holatda aks etadi.

Ushbu  chizm aga  muvofiq,  kasbiy  ta ’limda  professiogramma 

dastlabki  nuqta  yo‘nalishi  boMsa,  m utaxassis  tayyorlash  va  modeli 

uning  vositasi,  kasbiy  m alakalilik  esa  maqsadi,  natijasi  v a  yakuni 

hisoblanadi.

O 5z-o‘zidan  m a’lumki,  ijtimoiy  ish  xodim i  m ijoz  vaziyatini 

o ‘rganishi,  qarorlar qabul  qilishi,  ularning  oqibatlarini  ko‘ra bilishi, 

ularni  am alga  oshirishning  noan’anaviy  uslublarini  va  maqbul 

sharoitlarini  topa  bilishi,  jam iyatda  m avjud  huquqiy  va  iqtisodiy 

m e’yorlar tizim ida yo‘l topa bilish va h.k. zarur.

M a’lumki, ijtimoiy ish  kasbiy faoliyatning alohida turi bo‘lib, ijti­

m oiy jarayonlarning boshqaruvchanligini ta’minlashga qaratilgan.

Bugungi  kunda  m amlakatimizda  inson  om ili  birinchi  navbatda 

e ’tibor  qaratilayotgan  davrda  ijtim oiy  ish  sharafli  soha  boMib 

qolm oqda,  zero  uning  m arkazida  inson  m anfaatlariga  qaratilgan 

kasbiy faoliyat yotadi. Ijtim oiy ish xodim i professiogram m asida ana 

shu kasbiy faoliyatning umumiy xususiyatlari o 'z  ifodasini topadi.

M am lakatim izda  qabul 

qilingan 

ijtimoiy 

ish 

xodimlari 

professiogram m asida  ijtimoiy  ish  xodim lari  uchun  qo‘yiladigan 

nam unaviy  talablam i  yuqori  darajada  anglasa,  o ‘z   qobiliyatlari, 

im koniyatlari va tajribasiga m os tushadigan o ‘z  kasbiy malakasining 

ma’lum bir variantini shakillantirib borish imkoniyatiga ega boMadi.

286

---

P ro fe s s io g ra m m a n in g  k a s b iy  t a ’lim d a g i  ro li

1-chizma.

Ijtimoiy ish xodimi 

kasbiy faoliyati 

modeli 

(professiogrammasi)

M utaxassis

tayyorlash

modeli

Muvaffaqiyatli 

mutaxassisning 

kasbiy faoliyati 

xususiyatlari

Muvaffaqiyat­

li  mutaxassis 

shaxsi  sifatla- 

rining  xususi­

yatlari

0 ‘qitish maqsadi, 

mazmuni,  o‘quv 

dasturlari,  rejala- 

ri, uslublari, o‘quv 

shakliari  va nazo­

rat

Kasbiy 

malakalilikning 

integral ko‘r- 

satkich sifatidagi 

modeli (bilimlar, 

malakalar, 

kasbiy faoliyat 

egasining 

sifatlari bilan 

birga)

Aynan  m ana  shu  narsa  ijtimoiy  ish  xodimining  o ‘z   kasbiy 

mnlakasini  vujudga  keltirishning  faol  subyektiga  aylantiradi.  Shun­

dan  kelib  chiqib,  u  o ‘zini  o ‘zi  boshqarish  va  tartibga solish,  kasbiy 

O'sish uchun m otivatsiyaga ega boMishi, prefessionalizmning yuqori 

darajalariga intilishi  kabi sifatlarini shakllantiradi. Umuman olganda 

ijiimoiy  ish xodimi  faqatgina  yangi  kasbiy bilim lar egasi  boMibgina 

qolmay, kasbiy shakllanish jarayonining subyektiga aylanadi.

«Ijtim oiy ishning xalqaro axloqiy andozaIari»da 5 guruh

k o ‘rsatiigan:

-   axloqiy xulq-atvor andozalari;

-   m ijozlar bilan o ‘zaro munosabatlar;

-   agentliklar va tashkilotlar bilan o ‘zaro munosabatlar;

-   hamkasblari bilan o ‘zaro munosabatlar;

-   kasbga munosabat.

Axloqiy xulq-atvor andozalari:

-   har bir inson betakror ekani;

-  inson  xulq-atvorini  v a  unga  ko‘rsatiladigan  yordam  xususi- 

yntini  belgiiaydigan sharoitlar betakror ekanini tushunishga intiling;

287

---

-   kasbiy qadriyatlam i tatbiq qiling, bilim va ko‘nikm alaringizni 

takom illashtiring;

-   kasbingiz obro‘sini tushiradigan xatti-harakatlar qiimang;

-   shaxsiy va kasbiy imkoniyatlaringizga ortiqcha baho bermang;

-   har doim  paydo boMayotgan muam m olam i hal qilishda bilim- 

laringiz, ko'nikm alaringiz v a ilmiy bilish m etodlaridan foydalaning;

-  jam iy at  hayotining  sifatini  yaxshilashga  xizmat  qiladigan 

siyosatning  asosiy  y o ‘nalishlarini  va  ijtimoiy  dasturlam i  ishlab 

chiqishda kasbiy tajribangizdan foydalaning;

-   ijtimoiy ehtiyojlar, shaxsiy, guruh va jam oa, m illiy va xalqaro 

ijtimoiy  m uam m olam ing  m ohiyati  va  xususiyatini  aniqlang  va 

ulami tushuntiring;

-  

0

‘zingizning  shaxs  sifatida  ham,  kasbiy  uyushm a,  agentlik 

yoki  tashkilot  vakili  sifatida  ham  bajarayotgan  harakatlaringiz  va 

m aqsadlaringizni tushunarli shaklda aniq va ravon  izohlang.

M ijo zlar b ilan o‘z a ro  m unosabatlar:

-   m ijozlarga  nisbatan  majburiyatlaringizni  birinchi  o ‘ringa 

qo'ying,  biroq  boshqa  odam larning  axloqiy  m aqsadlarini  ham 

hurmat qiling;

-   m ijozning  o ‘zaro  ishonch,  sir  va  konfidensiallikka,  axborot- 

dan m as’uliyatli foydalanishga boMgan huquqlarini him oya qiling;

-   axborot  to*plash  va  uni  boshqa  shaxslarga  berish  faqatgina 

m ijozning  m anfaatlari  yoMida  am alga  oshiriladigan  kasbiy  faoliyat 

doirasida  yuz  berishi  mumkin,  bu  harakatlam ing  zarurligi  haqida 

m ijoz  oldindan  ogohlantirilishi  lozim.  Hech  bir  axborot  mijozni 

oldindan  xabardor  qilm ay  turib  va  uning  roziligisiz  boshqalarga 

berilmaydi,  bundan  m ijoz  o ‘z  xatti-harakatlari  uchun  m as’ul  boMa 

olmaydigan  va  bu  harakatlar  boshqa  shaxslar  uchun  jid d iy   x av f 

tug‘diradigan  holatlar  m ustasno.  M ijoz  o ‘zi  haqida  ijtim oiy  xiz- 

matchida  mavjud  boMgan  har  qanday  axborot  bilan  tanishish 

huquqiga ega;

-   m ijozning shaxsiy  intilishlari, tashabbuslari va xususiyatlarini 

qadrlang va hurm at qiling;

-   agentlik  va  ijtim oiy  m uhit  doirasida  ijtim oiy  xizm atchi  m i­

jozga  o 'z   xatti-harakatlari  uchun  m as’uliyatli  boMishda  ko‘mak- 

lashadi.  B iror  sababga  ko‘ra  mana  shu  darajada  kasbiy  yordam

288

---

ko'rsatilishining  imkoni  bo‘lmasa,  bu  haqda  m ijozga xabar  beriladi 

vn u o‘z bilganicha harakat qiladi;

-   mijozga (alohida odamga, guruhga, jam oaga, jam iyatga) o ‘zi- 

iii  namoyon qilishi va shaxsiy salohiyatini maksimal rivojlantirishda 

yordam  bering,  shu  bilan  birga  boshqa  odam larning  ham  huquq- 

Inrini m azkur darajada saqlang;

-   m ijozga  xizm at  ko‘rsatish  asosida  uning  mutaxassis  bilan 

muloqotlaridan  o ‘zining  qonuniy  istaklari  va  foydasiga  erishish 

uchun foydalanish zarurligini tushuntirish yotadi.

A gentliklar va tash k ilo tlar bilan o 'z a ro  m unosabatlar:

-   ijtimoiy siyosatlari, metodlari  va amaliyoti  mijozlarga sifatli 

yordam  ko‘rsatish  va  kasbiy  ijtimoiy  ishni  qoMlab-quvvatlashga 

qaratilgan  agentliklar  va  tashkilotlar  bilan  mustahkam  hamkorlikda 

ishlang;

-   agentlik  yoki  tashkilotning  nizomdagi  m aqsadlari  va 

vazifalariga toMa m as’uliyat bilan m unosabatda boMing;

-   ijtimoiy  ishning  eng  yuksak  andozalariga  erishish  maqsa­

dida  am alga  oshirilayotgan  ijtimoiy  siyosatni,  uning  uslubiyoti  va 

amaliyotini ishlab chiqishga o ‘z  hissangizni qo‘shing;

-   m ijoz taqdiriga to* la m as’uliyat bilan munosabatda bo‘ling;

-   ijtimoiy  siyosatga,  uning  uslubiyoti  va  amaliyotiga  zarur 

o'zgarishlam i tegishli agentliklar va tashkilotlar orqali kiriting;

barcha  imkoniyatlardan  foydalansangiz-u,  biroq  o ‘zgarti- 

rishlami  kiritishning  imkoni  boMmasa,  unda  yuqori  tashkilotlarga 

yoki m anfaatdor keng jam oatchilikka murojaat qiling;

-   m ijozga 

yoki 

jam oaga 

ijtimoiy 

ish 

samaradorligi 

to‘g‘risidagi  hisobotni  mijozlar,  agentlik  va  tashkilotlar  oidida 

vujudga  keladigan  muammolarni  davriy  tahlil  qilish,  shuningdek, 

shaxsiy faoliyatingizni tahlil qilish shaklidagi kasbiy hisobot sifatida 

taqdim qiling;

-   ijtimoiy  ish   axloqiy  tamoyillari  harakati,  tartibi  va  amali­

yotiga zid boMgan harakatlami qilmang.