Ijtimoiyish

1  Karim ov I.A.  Vatanim iz v a  xalqim izga sadoqat bilan xizm at q ilish  -  o ily  saodatdir. Т.: « 0 ‘zbekiston».

 

2007-yil.

173

---

Ijtim oiy  ish  —  bu  odam larga  insonlar  orasidagi  m unosabatlarni 

hal  q ilish  v a  ja m iy atd ag i  ijtim oiy  o ‘zgarishlarda  k o ‘m aklashishga 

y o ‘n altirilgan,  u larning  hayotiy  farovonligini  oshirish  m aqsadida 

yordam   k o ‘rsatish  v a  q o ‘llab-quvvatlash b o ‘y ich a kasbiy  faoliyatdir

Ijtim oiy  ish  -   bu  quyidagi  ch iziqlar  bilan  xususiyatlanadigan 

kasb:

— ilm iy asoslangan bilim  v a  nazariyalarga tayanadi;

— dalillarga asoslangan am aliyotga tayanadi;

— ax lo q n in g  etik  tam oyillari va  standartlariga am al qiladi;

— m ijo z  va  u n in g   atrofidagi  kishiiar  bilan  o ‘zaro   professional 

harakatda am alg a oshiriladi.

Ijtim oiy  ishning  kasb  sifatida  rivojlanishi  uchun  quyidagilar 

zarur:

-ijtim oiy  ish  b o ‘y ich a  bilim ,  k o 'n ik m a   va  m alakalarni,  o ‘quv 

rejasi  tu zilm asini  (am aliyotni  kiritgan  holda)  va  bu  b ilim lar  ham da 

axborotlam i  ijtim oiy  ishning zam onaviy  nazariyalari  va m odellariga 

m uvofiq  rav ish d a  doim iy  yangilash  jara y o n in i  ifodalovchi  ta ’lim 

standartiga asoslangan  ta ’lim jaray o n in i  rivojlantirish;

-ijtim oiy  so h ad a  rasm an  ishlash  huquqini  beradigan  diplom  

yoki sertifik at k o ‘rinishidagi rasm iy vakolatlarning m avjudligi;

-ta ’lim   ja ra y o n i  va  am aliyotni  n azo rat  qiladigan,  tashkilot- 

lardagi  ijtim oiy  ishchining  axloq  standartlari  va  etik  kodeksini 

k o ‘rib chiquvchi  ham d a rivojlantiruvchi professional assotsiatsiyalar 

va uyu sh m alam in g  m avjudligi.

Ijtim oiy  ishning kasb sifatidagi noy o b  tavsifnom asi:

-ijtim oiy  ish  b a ’z i  kasblar diqqat e ’tib o rin i alohida individium - 

larga  (m asalan.  psixologlar)  yoki  y ax lit  holda ja m iy a tg a   (m asalan, 

sotsiologlar  yoki  politologlar)  qaratgan  bir  paytda  insonni  ijtim oiy 

m uhitda k o ‘rib chiqadi;

-ijtim oiy  ish  ibtidoni  boshqa  fan  va  kasblardan  olgan  nazariya 

v a  u sullam ing  noyob  m ajm uyidan  iborat.  Ijtim oiy  ishning  rivoj- 

lanishidagi  zam o n av iy  tendensiyalar ishning turli  usullari  va yondo- 

shuvlari  u y g ‘unligi.  m ultidarajali  intervensiya  ham da  fanlararo 

yondoshuvning rivojlanishiga y o ‘naltirilgan;

-ijtim oiy  ish  ijtim oiy  ko‘m akka  m uayyan  q a t’iy  y o ‘nalishga 

ega  va  aholining  z a if  qatlam iga  alohida  e ’tib o r qaratadi,  u  ijtim oiy 

ishlarni tashkil etish  va qoMlab quvvatlashga y o ‘naltirilgan;

174

---

-ijtim oiy  ish  m ijozlarning  o ‘z -o ‘zini  aniqlashiga alohida  u rg ‘u 

beradi,  m ijoz  va  ijtim oiy  ishchi  o ‘rtasidagi  m unosabat  ochiqlik  va 

o ‘zaro  d o 'stlik   bilan  xususiyatlanadi,  bu  esa  m uam m oning  m aqbul 

yechim i uchun  im kon beradi.

Ijtim oiy  ishchining  professional  faoliyati  ijtim oiy  o 'zg a rish - 

larga,  insoniy  o ‘zaro  m unosabatlar  m uam m olarini  hal  qilishga 

ko‘m aklashadi; jam iyatda  funksional  m avjud  boMish  qobiliyatining 

m ustahkam lanishi  va  odam larning  farovonlik  darajasini  oshirish 

m aqsadida  ozod  qilishga  yordam   beradi.  Inson  axloqi  va ja m o a t­

chilik  tizim i  nazariyasidan  foydalangancha  ijtim oiy  ish  odam larga 

ularning  atrofidagi  kishilar  bilan  o ‘zaro   harakatda  ko‘m aklashadi. 

Inson  huquqlarining  tam oyillari  va  ijtim oiy haqqoniylik  ijtim oiy  ish 

negizi  hisoblanadi.

Ijtim oiy  ish  o ‘zining  turli  shakllarida  o d am lar  va  ularning 

atrofidagi  kishilar  o ‘rtasidagi  k o 'p   sonli,  m urakkab  aloqalar  bilan 

shug‘ullanadi.  Ijtim oiy  ish  faoliyatining m aqsadi:  barcha odam larga 

o ‘z   im koniyatlarini  toMa  rivojlantirish,  o ‘z   hayotini  boyitish  va 

disfunksiyani  b artaraf etish  im koniyatini  taqdim   etadi.  Professional 

ijtim oiy  ish  m uam m olarni  hal  qilish  va  o 'zg arish larg a  erishishga 

y o ‘naltirilgan. 

Ijtim oiy  ishchilar  jam iyatdagi 

va  o ‘zlari 

ish 

qilayotgan  individium ,  oilalar  va  ham jam iyat  hayotidagi  o ‘zgarish 

agentlari  hisoblanadilar.  Ijtim oiy  ish  o ‘zida  qadriyatlar,  nazariya  va 

am aliyotning o ‘zaro bogMiq tizim ini  aks ettiradi.

Ijtim oiy  ish  o ‘z   sarchashm asini  insonparvarlik  ruhi  bilan  su g ‘o- 

rilgan va dem okratik  ideallarda oladi,  uning qadriyatlari  tenglik.  har 

bir shaxsning qadriyati  va  har  bir odam ning qadr-qim m atini  hurm at 

qilishga asoslanadi. K asbning paydo boMishidan  boshlab, deyarli  bir 

yarim   a sr  avval  ijtim oiy  ish  am aliyotining  diqqat  e’tibori  um um in­

soniy ehtiyojlar va  inson  im koniyatining rivojlanishini  ta ’m inlashga 

qaratilgan.  Inson  huquqlarini  ta ’m inlash  va  ijtim oiy  haqqoniylik 

ijtim oiy  ishchilar  faoliyatr  uchun  m otivatsiya  va  sabab  boMib  ish 

qiladi,  «zaif»  ijtim oiy  qatlam ga  ham fikrlik  tufayli  kasb  faqirlikni 

yengillatish,  him oyaga  m uhtoj  va  ruhan  ezilgan  odam lam i  jam iy at 

a ’zosi  sifatida  faoliyat  yuritishlarini  faollashtirish  uchun  ozod 

qilishga  intiladi. 

Ijtim oiy  ish  qadriyatlari  professional  m illiy  va 

xalqaro etik  kodekslarda m ujassam dir.

175

---

Ijtim oiy  ish  m etodologiyasi  m uayyan  k o ntekstlar  uchun  xos 

b o 'lg an   iokal  bilim larni  kiritgan  holda am aliy  faoliyatni  baholash va 

tadqiqot  oMkazish  y o ‘li  bilan  olingan  isbotli  asoslangan  bilim lar 

tizim iga  suyanadi. 

Ijtim oiy  ish  nazariyasi  od am lar  va  ularning 

atrofidagi  kishiiar  orasidagi  o ‘zaro  harakatning  m urakkabligini 

inobatga oladi  va o dam larning ta 'sirg a   duch  kelganiday  ularg a bio- 

psixoijtim oiy  om ilni  kiritgan  holda  k o ‘p  sonli  o m illar  ta ’sirining 

o ‘zgarishini  ham   tan  oladi.  Professional  ijtim oiy  ish  inson axloqi  va 

rivojlanishi,  m ajm uaviy  vaziyatlari  tahlili  uchun  ijtim oiy  tizim lam i 

ham,  individual,  tashkiliy,  ijtim oiy  va  m a ’daniy  o ‘zgarishlarga 

ko‘m aklashish nazariyasini  ham o ‘zlashtirib oladi.

Ijtim oiy  ish  ja m iy a td a   m avjud  boMgan  to ‘siq!ar,  tengsizlik  va 

nohaqlik  bilan  kurashga  y o ‘naltirilgan.  Ijtim oiy  ish  krizis  va  kritik 

holatga,  shuningdek,  kundalik  shaxsiy  va  ijtim oiy  m uam m olarga 

reaksiya  qiladi.  Ijtim oiy  ish  shaxs  va  uning  atrofidagi  kishilarga 

m ajm uaviy  va  y ax lit  yondoshuvga  m oslashtirilgan  m alakalar, 

usullar  va  ta ’sirlarning  turli  tum anligidan  foydalanadi.  Ijtim oiy  ish 

harakatining spektri  psixoijtim oiy jarayonlarning  individual  shaxsiy 

darajadagi  m ashg‘ulotlardan  tortib,  ijtim oiy  siyosatda  ishtirok 

etishni,  shuningdek,  ijtim oiy  loyihalash  va  rivojlanishni  qabul 

qilishgacha  yoyiladi.  A m aliy  faoliyat  m aslahat  berish,  klin ik  

ijtim oiy  ish,  guruhlar  o lib   borish,  ijtim oiy  pedagogik  ish,  oilaviy 

terapiya,  shuningdek,  odam larga  jam iy atd a  m avjud  boMgan  ish  va 

im koniyatlarga  erishishga  yordam lashishga 

urinishdan 

iborat. 

B undan  tashqari,  am aliy  faoliyat  ja m o a  tashkilotlari,  agentliklarini 

boshqarish  va  ijtim oiy  siyosat  ham da  iqtisodiy  rivojlanishga  ta ’sir 

k o ‘rsatish  m aqsadida  ja m o a tch ilik   va  siyosiy  faoliyat  m ash g ‘u- 

lotlarini  o ‘z   ichiga  oladi.  Ijtim oiy  ish  am aliyotining  ustuvorligi 

davlatdan  davlatga  oMishi  va  vaq t  davom ida  m adaniy,  tarixiy  va 

ijtim oiy-iqtisodiy  sharoitlarga  bogMiq  ravishda  o‘zgarib  tursada, 

ijtim oiy  ishning m ajm u av iy  yaxlit yondoshuvi  universaldir.

Inson  huquqlarini  m uhofaza  qilish  sohasida  turli  d av lat  v a  

tashkilotlam ing  faoliyatini  belgilovchi  xalqaro 

dekiarasiya  va 

konvensiyalar  ijtim oiy  ishchining  ushbu  professional  ham da  etik 

kodeksi  asosida turadi.

Ijtim oiy  ish  m ohiyatini  odam larning  farovonligini  ularning 

ashxsiy  iinkoniyatlari  v a   ijtim oiy  yaqin  odam lari  im koniyatlaridan

176

---

eng  yuqori  darajada  foydalanish  ham da  ularga  im koniyat  berish 

orqali  yaxshilash  m aqsadidagi  am aliy  faoliyat  sifatid a  tushunish 

ijtim oiy  ishning  etik   tam oyillarini  quyidagi  xalqaro  shartnom alar 

asosida qurishni k o ‘zda tutadi:

-  Inson huquqlarining U m um iy  D eklaratsiyasi,  1948-yiI.

-  fiiqarolik va siyosiy huquqlar haqidagi Xalqaro pakt,  1966-yiI;

-   irqiy  kam sitishning  barcha  shakllarini  tugatish  to ‘g ‘risidagi 

X alqaro  konvensiya,  1965-yil;

-   ayollarga  nisbatan  kam sitishning  barcha  shakllarini  tugatish 

to‘g ‘risidagi X alqaro  konvensiya,  1976-yil;

-  bola huquqiari  haqidagi  K onvensiya,  1989-yil;

-  nogironligi  boMgan  odam lar huquqiari to ‘g ‘risidagi  K onven­

siya, 2006-yil.

Ijtim oiy  ishchining  professional  va  etik   kodeksining  ijtim oiy 

ishning  qadriyatlari  va  tam oyillariga  bagMshlangan  ushbu  qism i 

2004-yil  oktabrida A delaida (A vstraliya) d a  qabul qilingan  Ijtim oiy 

ish  b o ‘yicha  m aktablar xalqaro  assotsiatsiyasi  va  Ijtim oiy  ishchilar 

xalqaro 

federasiyasining 

«Ijtim oiy 

ish 

etikasi: 

tam oyillar 

D eklaratsiyasi»  um um iy  hujjati  asosida ishlab  chiqildi.  Bu hujjatda 

ijtim oiy  ishchilam ing  o ‘z   faoliyatlarini  etik  tom onlari  haqida 

xabardor  boMishi  professional  am aliyotning  m uhim   qism i,  inson 

huquqiari  va  ijtim oiy  adolatga  am al  qilish  tam oyillari  esa  ijtim oiy 

ish  faoliyati uchun belgilovchi hisoblanishi ta ’kidlanadi.

Ijtim oiy  ishning  m ohiyati  v a   vazifasi  uning  noyob  va  o ‘ziga 

xosligini  belgilovchi  asosiy  qadriyatlarida  aks  etgan.  Ijtim oiy  ish 

quyidagi qadriyatlarga asosan ish tutadi:

— Inson huquqiari v a  insoniy qadr-qim m atni hurm at qilish;

— Ijtim oiy haqqoniylik v a   gum anizm ;

-  S odiqlik va vijdonlilik;

-  Professional vakolatlilik.

In so n   h u q u q ia ri  v a   insoniy  q a d r-q im m a tn i  h u rm a t  qilish. 

Ijtim oiy  ishchining  faoliyati  inson  huquqiari  v a   erkinligini,  uning 

ob ro ‘si  v a   qadriyatlari  ham da  o ‘z   im koniyatlarini  m unosib  hayot 

sharoiti v a  farovonlikni  am alga oshirish  qobiliyatini tan olish ham da 

hurm at  q ilishga  asoslangan.  Shu  qadriyatlar  bilan  bogMiq  ravishda 

tam oyillar quyidagilam i anglatadi:

177

---

—  Ijtim o iy   ishchi  etikasining  ushbu  kodeksi  asoslanadigan 

X alqaro  shartnom alarda  e ’lon qilingan  insonning aso siy  huquqlarini 

hurm at qilish.

— Insonning m ustaqil  tanlov  va o ‘z -o ‘zini  aniqlashi  huquqini tan 

olish.  Ijtim oiy  ishchilar  odam ga  ijtim oiy  ko‘m aklashgancha  uning 

o ‘zi  q aro r  qabul  qobiliyatini  rivojlantirishga  v a   boshqa  o d am lar 

m anfaatiga  x a v f  y o ‘qligi  sharoitida  o ‘z   hayotini  m ustaqil  ravishda 

belgilashiga yordam lashadi.

—  Ijtim oiy  ishchining  aholini  turli  konfessional  va  etn ik   guruh- 

lariga m unosabati  bo‘y ich a  insonparvarligini k o ‘z d a tutuvchi  poliet- 

nik ja m iy a t k ontekstida insonning ijtim oiy - m adaniy xususiyatlarini 

hurm at  q ilad i.  Ijtim oiy  ish  m ijozlari  turli  tum an  xislatlarga  ega 

boMgan  alo h id a  o d am lar  yoki  shaxslar,  guruh  boMishi  m um kin. 

Inson  yoki  sh ax slar  guruhining  barcha  xususiyatlari  yordam  

k o ‘rsatish va q aro r qabul q ilishda inobatga olinishi darkor.

—  K am sitishga  qarshi  am aliyot  va  insonni  uning  kelib  chiqishi 

belgilari,  yoshi,  irqiy  va  ijtim oiy  m ansubligi,  jin si,  diniy  e ’tiqodi, 

ideologiyasi,  m illati,  sogMigining  holati  yoki  boshqa  har  qanday 

tafovutlaridan  qatM  n azar  qanday  boMsa  shundayligicha  qabul 

qilishni am alg a oshiradi.

—  Ijtim oiy  ishchilar  odam lam i  ularning  hayotini  o ‘zgartirishga, 

inson,  guruhlar,  ja m o a la rn in g   kuchli  tom onlari  va  im koniyatlariga 

tayangancha  im koniyat berishga  y o ‘naltirilgan q arorlar qabul qilish 

ja ra y o n ig a  ja lb  etishga ko‘m aklashadi.

—  O d am lar  q ad r  qim m atini  him oyalash,  ularning  xavfsizligini 

ta ’m inlash, u larning shaxsiy  farovonlikka erishishida yordam lashish 

ijtim oiy  ishchi  tom onidan  insonni  uning  individual,  oilaviy, 

ja m o atch ilik   xususiyatlari  bilan  bir  butunlikda  tushunishi,  uning 

m anfaatlari  v a   ehtiyojlarini  hurm atlashidan  kelib  chiqib  am alga 

oshiriladi.

Ijtim oiy  haqqoniylik  va  insonparvarlik  ijtim oiy  ishning  asos 

soluvchi  tam oyillari va qadriyatlari hisoblanadi. Bu  qadriyatlar bilan 

bogMiq  ravishdagi tam oyillar quyidagilam i anglatadi:

—  Ijtim oiy  ishchining  insonning  asosiy  ehtiyojlarini  qondirish 

m aqsadida  ten g   huquqlar  ham da  im koniyatlar  va  vositalam i 

haq q o n iy   ham d a  te n g   huquqli  taqsim lashni  ta ’m inlash  bo‘y ich a 

faoliyati, 

davlat 

va  ja m o atch ilik   tashkilotlari 

im koniyatidan

178

---

foydalanishning teng kafolatlangan im konini  yaratish va am al qilish 

ho'yicha  faoliyati.

-   Ijtim oiy  ishchilar  ijtim oiy  nohush  ahvoldagi  odam lar 

chaqiradigan  ijtim oiy  sharoitlar  va  qiyinchiliklam i  aniqlashga 

ko'm aklashadi,  ijtim oiy  siyosatning  shakllanishi  ham da  uni  am alga 

oshirish m exanizm larini yaxshilashga ta ’sir ko‘rsatadi.

-   Ijtim oiy  ishchilar  kam sitishning  har  qanday, ju m lad an , jin s, 

yosh,  u  yoki  bu  m adaniyatga  m ansublik,  oilaviy  holat,  ijtim oiy- 

iqtisodiy  m aqom ,  irqiy  va  diniy  m ansublik  belgilari,  jism oniy 

tavsifnom a  va  jin siy   y o ‘nalishni  kam sitish  kabi  turlari  bilan 

kurashishlari  zarur.

-   Ijtim oiy  ishchilar  o‘z   faoliyatida  ijtim oiy  haqqoniylik 

tam oyiliga  am al  qilgancha  odam lar  orasidagi  ijtim oiy  -  m adaniy 

farqlarni  inobatga oladi, tan oladi va hurm at qiladi.

-   Ijtim oiy  ishchilar  faoliyati  inson  stigm atizatsiyasi,  ajralib 

qolishini  uyg'otadigan  va  uni  ijtim oiylashuv ja ra y o n ig a  ja lb   etadi- 

gan  ijtim oiy  sharoitlarni  tenglashtirishga  y o ‘naltirilishi  darkor.  Ijti­

m oiy  ishchining  am aliy  faoliyati  ijtim oiy  haqqoniylik  tam oyillariga 

am al  q ilish m aqsadida  ijtim oiy  farovonlikni yaxshilash va o ‘z -o ‘zini 

aniqlash, o ‘z-o‘zini  ijobiy ro ‘yobga chiqarishga k o ‘m aklashadi.

S o d iq lik   v a   v ijd o n lilik .  O dam larga  ish  qilish  va  vijdonlilik 

ja m iy a t  e ’tiborini  ijtim oiy  m uam m olarga  ja lb   qiladigan,  ochiq 

ham da  o‘z ig a  xos  ishonch  uyg‘otadigan  tarzda  odam larga  yordam  

k o ‘rsatishni  nazarda  tutadi.  Shu  qadriyatlar  bilan  b o g ‘liq  ravishda 

tam oyillar quyidagilam i  anglatadi:

-   Ijtim oiy  ishchilam ing 

boshqa  odam lar  m anfaatlari  va 

ja m o atch ilik   farovonligiga  erishish  bo‘yicha  faoliyati  shaxsiy, 

m oddiy yoki  m oliyaviy  foydani  kutm aydi.

-   M ijoz  va  uning  ijtim oiy atrofidagilar  m anfaatlari,  m ijozning 

qiziqishlari  va  ijtim oiy  ishchining  shaxsiy  qiziqishlari;  umuman 

olganda,  ijtim oiy  ishchining  vijdonliligi  vositasida  m ijo z -m anfaat­

lari,  professional  ham jam iyat  va jam iy at  m anfaatlari  m uvozanatini 

ta ’m inlash.  B irlarining  m anfaatlari  boshqalarining  m anfaatlaridan 

yuqori q o ‘yi!m asligi, qay birigadir zarar yetkazilm asligi  lozim.

-   Ijtim oiy  ishchilar  tom onidan  ijtim oiy 

ish  vazifasiga 

professional  faoliyat,  uning  qadriyatlari  va  axloqning  etik  standart- 

lari sifatid a rioya qilishi.

179

---

-   Ijtim o iy  

ishchilar  tom onidan 

m ijoz 

bilan 

ishlashda 

m axfiylikka 

am al 

qilinishi, 

uni 

ta ’m inlash 

uchun 

choralar 

qoMIanishi  darkor.  Ijtim oiy  ishchi  m ijozni  u  y o k i  bu  axborot  uning 

ruxsati  bilan  q aro r  qabul  qilish  uchun  b oshqa  tashkilot,  ijtim oiy 

ishga  berilishi  m um kinligi  haqida  o ‘z   v aq tid a  xabardor  qilisha 

lozim .  M ax fiy lik   m ijoz  yoki  boshqa  sh ax slar  hayoti  uchun  xavfli 

boMgan sh aro itd a buzilgan  boMadi.

-   Ijtim oiy  ishchi  yordam   uchun  m urojaat  qilgan  m ijoz 

m uam m oni  hal  qilish  uchun  u n in g   m anfaatida  qoM lanadigan 

h arakatlar haqida toMiq va ochiq  x ab ard o r qiladi.

-   Ijtim oiy  ishchining  etik  tam oyillarni  qoMIab  quvvatlash 

uchun  sharoitni  vijdonan  va  m as’u liy at  bilan  yaratish  ham da 

ko‘m ak lash ish  faoliyati.

Ijtim oiy  ishchining  professional  vakolatliligi  ishtim oiy  ishning 

qadriyati  hisoblanadi  va  ularning  o ‘z   m ajburiyatlarini  doim iy 

professional rivojlanish v a  professional  o ‘sishning etik  tam oyillariga 

asoslangancha,  sam arali  bajarishni  o ‘z   ichiga  oladi.  Bu  quyidagi- 

larni anglatadi:

-   P rofessional  m ajburiyatlam i  sifatli  bajarishga  y o ‘naltirilgan 

ijtim oiy ishchining m unosib va m as’uliyatli axloqi.

-  Professional  m ajburiyatlam i  bajarishda  ijtim oiy  ishchilam ing 

beg‘a raz axloqi, professional  tam oyil va standartlarga zid  boMmagan 

axloq.

-   M ijozlar,  tadqiqot  ishtirokchilari,  talabalar,  ham kasblar  bilan 

m u loqotda  x a ta r  va  ekspluatasiyani  kam aytirish  va  ularning  oldini 

olish uchun an iq   professional chegara o 'rn atish .

-   Ijtim oiy  ishchilam ing  professional  chegarani  buzadigan 

harakatlar,  sh u   ju m lad an ,  katta  v ak o latg a  eg a  boMgan  m ijozlar, 

tad q iq o t  ishtirokchilari,  talabalar,  ham kasblari  bilan  y aqin  yoki 

jin siy  xususiyatdagi m unosabatdan q o chishlari zarur.

-  Ijtim oiy  ishchining  o ‘z  am aliy  faoliyatida  bilim i, m alakasi v a  

m ahoratidan sam arali foydalana bit ish i.

-   Ijtim oiy  n ohushlik  om illari  v a   ijtim oiy  m uam m olarni  hal 

q ilish  yoM larini  aniqlash  uchun  tad q iq o t  faoliyatida  ishtirok  etish, 

o lingan  ilm iy  n atijalam i  o ‘z   ham kasblari  o rasid a  tarqatish, 

bilim lam i om m av iy  axborot aloqalari orq ali om m alashtirish.

180

---

-  

0 ‘z   bilim lari  chegarasini  tan   olish  va  o ‘zlarining  ish 

beruvchilarini  ishga  boshqa  professionallam i ja lb   q ilish  zaruriyati 

to ‘g ‘risida xabardor qilish.