Ijtimoiy xo‘jalikning shakillari

Mavzu: Iqdisodiyod nazariyasi. Ijtimoiy xo‘jalikning shakillari va modellari.
Reja:
Kirish.
I-bob. Iqdisodiyod nazariyasi. Ijtimoiy xo‘jalikning shakillari va modellari.
1.1 Ijtimoiy xo‘jalikning shakillari
1.2 Ijtimoiy xo‘jalikning modellari.
II-bob. Tovar va pul munosabatlari.
2.1 Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning asosiy belgilari.
2.2 Bozor infratuzilmasi va uning unsurlari.
Hulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati.

Kirish.
Bozor iqtisodiyotiga xos bo’lgan bu tub belgilar sekin-asta shakllanib, pirovard natijada yaxlit iqtisodiy tizim hosil etadi. Insoniyat tajribasi ko’rsatganidek, hozircha faqat shunday munosabatlar zaminidagina iqtisodiy ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirish, ko’plab va sifatli tovarlar yaratish, ularga bo’lgan talabni qondirish, tejamli xo’jalik yuritish to’kinchilik yaratib, xalqni farovon turmush sari yo’llash, halol va samarali mehnatni qadrlash, adolatni o’rnatish mumkin. Bozor munosabatlari tizimida shunday raqobat kuchi jamlanganki, u muttasil iqtisodiy o’sish va sotsial rivojlanishni ta’minlaydi.
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida G’arbiy Yevropa mamlakatlari va boshqa rivojlangan mamlakatlar o’z iqtisodiyotini evalyusion o’zgarishlar qilish orqali klassik bozor iqtisodiyotidan madaniylashgan bozor iqtisodiyotiga o’ta boshladilar. Nazariy jihatdan klassik model bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan mamlakatlar uchun namuna bo’lishi mumkin.
Iqtisodiy tizim bir -biri bilan chambarchas bog'liq bo'lgan iqtisodiy munosabatlarning ajralmas majmuasidir. Uning tuzilishi, holati, xulq -atvori, konturlari va dinamikasi uning ijtimoiy mehnat taqsimotidagi o'rni va rolining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq; iqtisodiy, texnik, institutsional, tashkiliy, gumanitar, axborot va ekologik omillarning harakati.
Iqtisodiy tizimning mavjud bo'lishining sababi, resurslarning nisbiy tanqisligi (kamligi) ning universal qonuni deb ataladi. Ko'p tomonlama, ya'ni. bu qonunning universalligi shundan iboratki, u ishlab chiqarish taraqqiyoti qanchalik katta bo'lmasin, u barcha shakllarda harakat qiladi va doimo harakat qiladi.
Tanqislik qonuni ikkita holatga asoslanadi:
1) inson ehtiyojlarining doimiy o'sishi (qoniqmaslik va insoniy istaklarning o'sishi),
2) cheklash moddiy boyliklar va ularni qondirish uchun zarur bo'lgan xizmatlar.
Hech bir iqtisodiy tizim tanqislik muammosini to'liq hal qila olmaydi. Iqtisodiy tizim odamlar ehtiyojlarini qondirish uchun resurslardan foydalanish muammosini hal qilishning har xil usullarini o'z ichiga oladi. Tizimning mohiyatini tushunib, jamiyatning iqtisodiy hayotining ko'plab qonuniyatlarini tushunish mumkin.
Iqtisodiy tizim - bu iqtisodiyotni tashkil etish shakli, iqtisodiy mexanizm, uning vazifasi cheklangan (kamdan -kam) ishlab chiqarish resurslaridan samarali foydalanish usullari va usullarini topishdir.
Iqtisodiy tizimning rivojlanish omillari sifatida tarixiy sharoitlar, an'analar, aholi sonining ko'payishi, geografik muhit, almashinuv shakllari, din, texnologik taraqqiyot, ilmiy -texnik omillar, yangiliklarni ajratib ko'rsatish mumkin.
Iqtisodiy tizimning asosiy elementlari ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlaridir. har bir iqtisodiy tizimda vujudga kelgan iqtisodiy resurslarga egalik shakllari va natijalariga asoslangan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar iqtisodiy faoliyat; iqtisodiy faoliyatning tashkiliy shakllari; iqtisodiy mexanizm, ya'ni. iqtisodiy faoliyatni makroiqtisodiy darajada tartibga solish usuli; tadbirkorlik sub'ektlari o'rtasida aniq iqtisodiy aloqalar.
Iqtisodiy tizimning faol elementi - bu shaxs. Iqtisodiy tizimda uning funktsional maqsadi xilma -xil: u, bir tomondan, sub'ektiv ishlab chiqarish omili, ikkinchi tomondan, ixtiyoriy qarorlar qabul qiladi, aniq harakatlarni amalga oshiradi.
Iqtisodiy tizim mulkchilik kabi iqtisodiy institutlar yordamida ishlaydi. pul tizimi, ishchilar tashkilotlari, davlat organlari, korporatsiyalar, soliqlar, pul, daromad, kasaba uyushmasi, rejalashtirish, foyda olish. Shunday qilib, iqtisodiy tizim har qanday tizimda taxminan bir xil bo'lgan iqtisodiy institutlar majmuasi sifatida talqin etiladi.
Iqtisodiy tizimni aniq ajralmas shakllanish sifatida ko'rib chiqish kerak, uning ichida uni tashkil etuvchi qismlar o'zaro ta'sirida uning xususiyatlarini belgilaydigan elementlar o'zaro ta'sir qiladi. Iqtisodiy tizim quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
1) uning birligi va yaxlitligi tarkibiy qismlar... Tizim barqaror va uning o'zaro ta'siri tizimning rivojlanishini ta'minlaydigan qismlarning mosligi bilan samarali ishlaydi. Tizimning asosiy elementining yo'q qilinishi, asosiy elementlarning emas, balki eski tizimning yo'q qilinishiga olib keladi - bosqichma -bosqich o'zgarishga;
2) strategik va taktik o'zgarishlarni amalga oshirish, munosabatlar va institutlarni qayta tashkil etish, texnologiya va tashkilotni takomillashtirish, paradigmalarni, qadriyatlar tizimini va boshqalarni o'zgartirish qobiliyati;
3) iqtisodiy tizimga kiruvchi elementlarning o'zaro bog'liqligi, bo'ysunishi. Iqtisodiy tizimning o'zaro bog'liq elementlarining ichki tuzilishi uning maqsadga muvofiqligi, ma'lum maqsadga erishish istagiga bo'ysunadi;
4) inertiya - tizim va uning elementlarining unga nisbatan tashqi kuch ularni to'xtatmaguncha harakat va holatning asosiy xususiyatlarini saqlab qolish qobiliyati;
5) iqtisodiy faollikni rag'batlantirish uchun tizimning maksimal salohiyatini oldindan belgilaydigan tenglik, ularning kengayishi qo'shimcha resurslarni jalb qilishni talab qiladi;
6) tizim ma'lum bir egiluvchanlikka ega bo'lishi kerakligini ko'rsatadigan ko'p o'zgaruvchanlik, u holda u amalga oshiriladigan vaziyatlarning potentsialidan yuqori bo'lgan faoliyatni amalga oshirish imkoniyatlaridan oshib ketadi. Ko'p o'zgaruvchanlik rivojlanish omillari va shart -sharoitlarining xilma -xilligidan kelib chiqadi, shuning uchun amalda rivojlanish jarayonlari bir xilda emas, balki bir qator mumkin bo'lgan holatlarda namoyon bo'ladi, shu bilan birga ma'lum bir rivojlanish jarayonida faqat bitta variant amalga oshiriladi;
7) tizimning tartibsiz, tartibsiz holatidan tartibli holatga va aksincha o'tishiga imkon beradigan o'z-o'zini tashkil qilish qobiliyati;
8) strukturaning murakkabligi (har bir tizimda murakkab quyi tizimlar mavjud). Masalan, zamonaviy ishlab chiqarish ikkita quyi tizimga ega: moddiy ishlab chiqarish va moddiy bo'lmagan ishlab chiqarish sohasi.