Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Somirliklar

  erishgan  ilmiy  badiiy,  axloqiy  daraja,  huquqqa  oid  yutuqlap  bobilliklar  axloqiy 

qarashlari uchun asos bo‘ldi. Bobilonda somirliklarnikiga nisbagan badiiy yuksak va mukammal 

“Gilgamesh” eposi vujudga keldi. Adolat va haqiqatning himoyasini asosiy  maqsad qilib olgan 

Bobilon podshosi Xammurapining mashxur Qonunlar majmui esa qadimgi Somir qonunlarining 

tadrijiy  rivoji  edi.  Bu  majmuada  zaiflarni,  etim-esir  va  kam6ag‘allarni  adolat  tamoyili  asosida 

himoya  qilish  asosiy  maqsad  qi.lib  quyilran;  Xammurapi  unda  o‘zining  kambag‘alparvarligi  va 

adolatparvarligi bilan faxrlanadi.  

Qadimgi Misrda esa odob-axloq masalalari o‘ziga xos pandnomalarda ifoda topgan. Ular orasida 

“Pxatotep o‘gitlari bizgacha etib kelgan eng qadimiy pandnoma xisoblanadi. Bundan deyarli ikki 

yarim  ming  yil  avval  beshinchi  sulola  fir’avni  Jadkara  Isesidan  vazir  Pxatotep  qariligi  tufayli 

o‘rniga o‘z o‘g‘lini tayinlashni iltimos qiladi va o‘g‘liga atab o‘ttiz etti nashatdan iborat mazkur 

pandnomani yozadi. Unda o‘sha davr axloqiy qonun-qoidalari, o‘zni tutish, muomala odobi singari 

muammolar  ko‘tariladi,  axloqiy  fazilatlar  esa  xikmatlar  va  nasihatlar  tarzida  targ‘ib  qilinadi. 

Undagilar  yuksak  badiiyati  bilangina  emas,  balki  kuldorlik  davri  talablarini  chetlab  o‘ta  olgan 

umuminsoniy  demokratik  fikrlar  tarzida,  donishmandlik  va  insonparvarlik  namunasi  sifatida 

hanuzgacha kishini  xayratga soladi:  “Qimmatbahotoshdek  yashirindir oqilona so‘z, xolbuki uni 

don  tuyayotgan  cho‘ridan  topish  mumkin”.Agar  nafaqat  qadimri  Misrda,  balki  undan  bir 

nechaming  yil  keyingi  qadimgi  YUnonistonda  xam  qul  ezgulikka,  donishmandlikka  xos 

bo‘lmagan jonzot sanalganini va odam o‘rnida ko‘rganini xisobga oladigan bo‘lsak, Pxatotepning 

mazkur  fikri  insoniyat  axloqiy  tafakkur  taraqqiyotida  naqadar  katta  ahamiyatga  ega  ekanini 

anglash mumkin.  

---