Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Miya 

o‘lishi

 bilan bosh miya faoliyati butunlay to‘xtaydi, organizmning turli funksiyalarini boshqarish 

barham topadi. Bu jarayon 

fiziologik o‘lim 

bilan yakunlanadi. Bunda insonning uni tirik organizm 

sifatida tavsiflovchi barcha funksiyalari uzil-kesil to‘xtaydi.  

Suitsid

 (lot. sui caedere  –  o‘zini o‘ldirish)  –  maqsadli ravishda o‘zini  hayotdan  mahrum qilish, 

odatda, ixtiyoriy va mustaqil ravishda o‘z joniga qasd qilish. Suitsidga mukammal ta’rifni fransuz 

sotsiologi Emil Dyurkgeym bergan. Uning talqini bo‘yicha, shaxs tomonidan o‘zini kutayotgan 

natija  haqida  bila  turib,  sodir  qilingan  salbiy  xatti-harakatning  bevosita  yoki  bilvosita  natijasi 

bo‘lmish har bir o‘lim holati o‘z joniga qasd qilishdir. (Emil Dyurkgeymning 1897 yilda nashr 

etilgan “Suiqasd” asari suitsidga oid adabiyotning klassik namunasidir. Ushbu asarda olim mavjud 

statistik  ma’lumotlarga tayanib suiqasd nafaqat psixologik  muammo, balki  ijtimoiy  ildizga ega 

xatar ekanligini isbotlagan.). O‘z joniga qasd qilish jamiyatda, odamlar orasidagi munosabatlarda 

inson o‘zi echa olmagan  yoki odatiy, hammaga  ma’qul bo‘lgan  yo‘l orqali echishni  istamagan 

muammolar  borligidan,  shaxsiy  musibat,  umidsizlik  va  tushkunlik  bilan  bog‘liq  tashvish 

mavjudligidan darak beradi. O‘z  joniga qasd qilishga ko‘pincha uzoq davom etadigan kasallik, 

ba’zan  esa  nogironlik  ham  sabab  bo‘lishi  mumkin.  Adabiyotlarda  uchraydigan  suitsidal 

harakatning 3 turini ko‘rib chiqamiz:  

▘

 Namoyishkorana (demonstrativ)   

▘

 Affektli   

▘

 Haqiqiy  

Demonstrativ hatti – harakatlar – bu boshqalar uni qutqarishni ko‘zlab, o‘z joniga qasd qilishning 

bir  ko‘rinishidir.  Bunda  o‘zgalarning  diqqatini  o‘ziga  jalb  qilish,  o‘ziga  nisbatan  boshqalarda 

qiziqish uyg‘otish, boshqalarning rahmli bo‘lish hissini keltirish, tarafdor (hayrihoh bo‘lish), og‘ir 

gunohni  (aybni)  qilib,  jazodan  qochish,  ranjiganlik  uchun  o‘ch  olish,  adolatsizlik  atrofdagilar 

ranjiganni  ayblash  holatlari  uchraydi.  SHuningdek,  16  yoshli  bir  qiz  bir  nechta  aspirin  va 

paratsetamol  tabletkalarini  qabul  qilgan.  Uning  ta’kidlashiga  bunga  sabab  onasi  bir  yigit  bilan 

do‘stlashishiga qarshi  bo‘lganligi  va uni tushunishni  xohlamaslik  bo‘lsa, u qizning  bu tarzdagi 

hatti-harakatlari og‘ir jarohatlanish natijasida o‘z sog‘lig‘iga suiqasd qilib kasalxonamakasalxona 

yurishi hayoliga kelmaganida.   

Affektiv suitsidial hatti – harakat – yuqori affekt holatida ruy berishi bilan xarakterlanadigan xulq–

atvor  tipi.  Affekt  holatidagi  suitsidial  harakatlar  saxnalashtirilgan  (spektakl)  shaklida  bo‘lishi 

mumkin,  ammo  yanada  haqiqiy  niyatlar  ham  bo‘lishi  mumkin,  hattoki  o‘zoq  yillar  o‘tsa  ham. 

                                                

37

 Годфруа Ж. Что такое психология. Т. 2. –М.: 1996 г. с. 11.

 

 

---