Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

8-MAVZU. FALSAFIY ANTROPOLOGIYA (INSON FALSAFASI) 

 

  

121  

  

N.O.Losskiy  kabi  vakillariga  ko‘proq  xosdir.  Shunday  qilib,  insonni  falsafiy  tushunish  uchun 

yagona asos mavjud emas.

 

 

Biologizatorlik  konsepsiyalari. 

Biologizatorlik  konsepsiyalarining  tarafdorlari,  insonni  uning 

tabiiy,  biologik  asosidan  kelib  chiqib  tushuntirishga  harakat  qiladi

.  XVIII  asr  oxirida  jamiyat 

hayotiga ayrim odamlarning o‘z mavjudligi uchun kurash maydoni sifatida qarashni taklif qilgan 

T.Maltus  nazariyasini  bunday  tushuntirishga  bo‘lgan  birinchi  jiddiy  urinish,  deb  hisoblash 

mumkin.  Maltus  fikricha,  bu  kurashda  kuchlilar  g‘olib  chiqadi,  kuchsizlar  esa  halok  bo‘lishga 

mahkumdir.  Mazkur  kurashga  tabiiy  omillar  turtki  beradi.  Xususan,  aholi  soni  geometrik 

progressiya bo‘yicha ko‘payib boradi, tirikchilik vositalari taklifi esa, faqat arifmetik progressiya 

bo‘yicha o‘sadi,  bu esa  muqarrar tarzda ocharchilik, epidemiyalar, urushlar  va  boshqa  ijtimoiy 

tangliklarga  olib  keladi.  Mazkur  omillarga  Maltus  kuchlilarning  yashab  qolishini  ta’minlovchi 

ijtimoiy  munosabatlarning  «tabiiy»,  muqarrar  va  hatto  zarur  tartibga  solish  vositalari  sifatida 

qaraydi.  

Biologizatorlik yondashuvlari XIX va XX asrlar chegarasida Darvinning tabiiy tanlanish haqidagi 

ta’limotini  mutlaqlashtirib,  nafaqat  insonning  kelib  chiqishi,  balki  uning  mohiyatini,  pirovard 

natijada  esa  –  butun  ijtimoiy  munosabatlar  tabiatini  tushuntirishga  harakat  qilgan  sotsial-

darvinistlarga ham xosdir. Hozirgi vaqtda bu yo‘nalishni odamlarga ham, hayvonlarga ham teng 

darajada xos bo‘lgan irsiyatga urg‘u beruvchi sotsiobiologiya davom ettirmoqda. Sotsiobiologlar 

fikriga ko‘ra, inson  xulq-atvori ham, hayvon xulq-atvori  ham  irsiy omillar bilan belgilanadi  va 

hech kim o‘z irsiyati ta’sirini – u xoh yaxshi bo‘lsin, xoh yomon – engishga qodir emas.