Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Fanlararo  tadqiqot  metodlari 

– 

asosan  fan  sohalari  tutashgan  joyda  amal  qiladigan 

(metodologiyaning turli darajasi elementlarini birlashtirish natijasida yuzaga kelgan) bir qancha 

sintetik  va  integrativ  usullar  majmui. 

Mazkur  metodlar  kompleks  ilmiy  dasturlarni  amalga 

oshirishda keng

 

qo‘llaniladi.  

Falsafa metodlari

. 

Falsafa metodlarining asoslari  bevosita amaliy faoliyat bilan bog‘liq. 

Turli 

konkret  vazifalarni  hal  qilishning  zaruriy  shartlaridan  biri  universal  xususiyatga  ega  bo‘lgan 

umumiy falsafiy metodlarga

 

murojaat qilishdir. Bu metodlar haqiqatni anglashda umumiy yo‘lni 

ko‘rsatadi.

 

Mazkur metodlarga falsafaning qonun va kategoriyalari, kuzatish va tajriba,

 

taqqoslash, 

analiz,  sintez,  induksiya,  deduksiya  va  hokazolar  taalluqli.  Agar

 

maxsus  metodlar  ob’ektning 

qonuniyatlarini  o‘rganishning  xususiy  usullari

 

sifatida  namoyon  bo‘lsa,  falsafiy  metodlar  shu 

ob’ektlarda  namoyon  bo‘ladigan,

 

alohida  xususiyatlardagi  harakat,  taraqqiyotning  eng  umumiy 

qonuniyatlarini

 

o‘rganadi. Aynan shu o‘rinda tajriba hal qiluvchi ahamiyatga ega. Har bir metod

 

ob’ektning alohida tomonini bilishga imkoniyat yaratadi. Falsafaning eng

 

qadimgi keng tarqalgan 

metodlardan  biri  dialektika  bo‘lsa,  ikkinchisi  metafizikadir.  Biroq  falsafa  metodlari  bular  bilan 

cheklanmaydi.  Bugungi  kunda  uning  sofistika,  eklektika,  analitik,  (hozirgi  zamon  analitik 

falsafasi),  intuitiv,  fenomenologik,  sinergetik,  germenevtik  (tushunish)  va  boshqa  turlari  ham 

mavjud. Endilikda turli metodlarni birlashtirish jarayoni ham ro‘y bermoqda (masalan, Gadamer 

germenevtikani ratsional dialektika bilan birlashtirishga harakat qiladi).

 

 

«Dialektika»  (yunon.  «dialektike»  –  «bahs»,  «suhbat»)  tabiat,  jamiyat  va  bilish  taraqqiyoti 

qonuniyatlari hamda ularning asosida shakllanadigan umumiy tafakkur uslubi va amaliy faoliyat 

haqidagi ta’limotdir. 

U grek tilida

 

bahs va suhbatlashish san’ati, degan ma’noni anglatadi. Antik 

dunyo  faylasuflari  uni  haqiqatga  erishish  yo‘li  va  usuli  sifatida  talqin  etganlar.  Hozirgi

 

davrga 

kelib,  dialektika  olamdagi  narsa  va  hodisalar  doimo  o‘zgarishda,  o‘zaro  aloqadorlik  va 

bog‘liqlikda,  taraqqiyot  va  rivojlanishda,  deb  tushunishga  asoslanadi.  Unga  ko‘ra,  olamda  o‘z 

o‘rniga va joyiga, yashash vaqti va harakat yunalishiga ega bo‘lgan barcha narsalar va voqealar 

bir-birlari  bilan  bog‘liq  va  aloqador tarzda,  bir-birlarini  taqozo  etadigan,  doimiy  va  takrorlanib 

turadigan bog‘lanishlar orqali namoyon bo‘ladi.

 

 

Falsafa tarixida dialektika to‘g‘risida xilma-xil qarashlar bo‘lgan. Antik davr dialektikasi sodda va 

stixiyali bo‘lib, asosan, hayotiy tajribaga asoslangan. O‘sha davrda «Dialektika» so‘zini birinchi 

bo‘lib, Suqrot (er.av. 469–399 y.) o‘z falsafiy faoliyatida qo‘llagan. Suqrot dialektikani mayevtika 

(harflarni yaratish san’ati) bilan taqqoslagan. Zotan, mulohaza qilish shunday dialektik usuldirki, 

uning natijasida raqib nutqidagi ichki ziddiyatlar ochiladi yoki fikrlash jarayonida yangi  ixtilofli 

fikr-mulohazalar paydo bo‘ladi. Suqrot boshqalarni haqiqatni izlashga da’vat etar ekan, o‘z onasi 

doya Fenareti ishini davom ettirayapman, deb izohlaydi. «Dialektika» so‘zi paydo bo‘lishiga qadar 

antik  falsafada  mazmuniga  ko‘ra,  dialektik  bo‘lgan  nazariyalar  shakllana  boshlagan.  O‘tmish 

mutafakkirlar  o‘z  vaqtida  dunyoning  yagona  birligi  sokinlik,  bu  bir  butunlik  ichida  doimiy 

uzluksiz o‘zgarishlar, yaratish jarayoni sodir bo‘luvchi koinot haqidagi fikrlarni ilgari surganlar. 

Ular koinotni o‘zgaruvchanlik va barqarorlikning ziddiyati sifatida tasavvur qilganlar. Borliqning 

---