Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

1-MAVZU: FALSAFA FANINING PREDMETI, MAZMUNI VA JAMIYATDAGI ROLI 

 

 

 

  

  

  

  

10 

 

 

 

ta’sir ko‘rsatish mumkinligiga bo‘lgan ishonch yotadi. Dinning ushbu qadimgi shakllari keyingi 

diniy  e’tiqodlar  negizini  tashkil  etdi  va  politeizm  (ko‘pxudolik)da  ham,  monoteizm 

(yakkaxudolik)da  ham  u  yoki  bu  darajada  o‘z  aksini  topdi.  Ular  hozirda  ham  qisman  mustaqil 

holda mavjuddir.  

Miloddan avvalgi VII–VI asrlarga kelib, asosan, mif va din ta’sirida odamlar dunyoqarashi nafaqat 

kengaydi, balki ancha murakkablashdi. U mavhum nazariy fikrlash qobiliyati va  

(to‘plangan  bilimlar  ko‘rinishida)  real  asoslarga  ega  bo‘lishi  natijasida  o‘z  rivojlanishining 

butunlay  yangi  darajasiga  ko‘tarildi.  Bunga,  hech  shubhasiz,  mehnat  taqsimotiga  olib  kelgan 

rivojlangan  ijtimoiy-iqtisodiy  munosabatlar,  ma’lum  miqdorda  ortiqcha  mavjudlik  vositalari, 

bo‘sh  vaqtning  paydo  bo‘lishi  ham  imkoniyat  yaratdi.  Bularning  barchasi  muayyan  shaxslar 

doirasiga intellektual faoliyat bilan professional darajada shug‘ullanish imkonini berdi. Shunday 

qilib, taxminan 2500 ming yil muqaddam dunyoqarashning uchinchi  

shak  li  –  falsafa  paydo  bo‘lishi  uchun  zarur  shart-sharoit Evropa  va  Osiyoda  deyarli  bir  vaqtda 

yuzaga keldi. 

Dunyoqarashning avvalgi shakllari – mif va dindan

 

farqli o‘laroq, falsafa dunyoni 

e’tiqod va tuyg‘ularga tayanib emas, balki aql

 

va bilimlarga tayangan holda tushuntiradi

.  

Falsafa Hindiston, Xitoy, Markaziy Osiyo va Qadimgi Yunonistonda taxminan bir vaqtda, avvalo, 

dunyoni oqilona anglash usuli sifatida vujudga keldi. Bu vaqtga kelib mif va din o‘zlarining tayyor 

va uzil-kesil javoblari bilan insonning bilimga nisbatan tinimsiz kuchayib borayotgan qiziqishini 

qondira  olmadi.  SHuningdek,  ular  sezilarli  darajada  o‘sgan  va  murakkablashgan  tajriba  va 

bilimlarni  umumlashtirish,  tizimga  solish  va  avlodlarga  qoldirish  vazifasining  ham  uddasidan 

chiqolmay  qoldi  Yuz  bergan  o‘zgarishlarning  yana  bir  sababi  shundaki,  mifologiya 

olish,rivojlantirish  va  tushuntirish  uchun  navbatdagi  miflar  emas,  balki  tabiiy  qonuniyatlar  va 

tabiiy-sababiy bog‘lanishlarga murojaat qilish talab etilgan ilmiy bilim kurtaklari bilan to‘qnashdi. 

Pirovardida odamlar dunyoqarashida nisbatan qisqa vaqt ichida tub o‘zgarishlar yuz berdi; unda 

bilim,  tafakkur,  tahliliy  fikrlash  tobora  muhimroq  rol  o‘ynay  boshladi,  ular  sirtdan  olingan 

axborotni sezgilar va emotsiyalar darajasida idrok etishga asoslangan har xil e’tiqodlarni chetga 

chiqarib qo‘ydi.   

Diniy dunyoqarashni teologiya deb ataladigan  falsafiy  fan o‘rganadi. 

Teologiya

  olam  va  odam 

munosabati, umrning mazmuni, hayot va o‘lim muammosi kabi masalalarni ilohiyot, diniy e’tiqod 

tushunchalari bilan boQlab tahlil qilish hamda o‘ziga xos mukammal tizimini yaratgan. Bugungi 

kunda diniy dunyoqarashning bir talay asosiy vazifalari orasida, uning hayot ziddiyatlarini bartaraf 

qilish bilan borliq regulyativ faoliyati nihoyatda muhimdir. Umuman, dinning barkamol avlodni 

tarbiyalashdagi o‘rni va ahamiyati benihoyat ulkan va u tobora ortib bormoqda.