Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Olamning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi. 

Notirik tabiat o‘z shakllari va holatlarining sonsanoqsizligi 

va  rang-barangligi  bilan  aqlni  lol  qoldiradi.  U turli  jismlar,  predmetlar,  zarralar,  gazlar,  maydonlar, 

xossalar, hodisalar ko‘rinishida amal qilar ekan, muttasil harakat va o‘zgarishlar jarayonini boshdan 

kechiradi. Dunyoning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi haqidagi hozirgi ilmiy tasavvurlar so‘nggi 400 

yil  ichida  vujudga  keldi,  galaktikalar  va  ularning  to‘dalari,  makro  va  mikrodunyoning  hayratomuz 

rang-barangligi haqida odamlar XX asrdagina xabar topdilar. Olamning cheksiz bo‘shlig‘i qarshisida 

bizning dunyo haqidagi tasavvurlarimiz hozir ham dengizdan bir tomchi bo‘lib tuyuladi. Lekin, shunga 

qaramay,  bugungi  kunda  biz  bilgan  va  tushungan  narsalar  butun  Olam  va  uning  ayrim  qismlari 

evolyusiyasi  va  muttasil  o‘zgaruvchanligi  haqida  ancha  asosli  xulosa  chiqarish  imkonini  beradi. 

Boshqacha aytganda, dunyo u yoki bu bosqichda ma’lum narsalar vujudga kelib, o‘z borlig‘ini kasb 

etadigan  va  qachondir  yo‘q  bo‘ladigan,  ya’ni  o‘zining  avvalgi  borlig‘ini  yo‘qotib,  modda  va 

energiyaning  saqlanish  qonuniga  binoan  boshqa  narsaga  aylanadigan  muttasil  davom  etuvchi 

jarayondir. Notirik tabiatning hozirda mavjud bo‘lgan butun rang-barangligi o‘z asosiga ega, ya’ni u 

qachondir  vujudga  kelgan.  Bu  fikrni  kengayib  borayotgan  Olam  haqidagi  hozirgi  ilmiy  tasavvurlar 

ham tasdiqlaydi. Biroq, olimlar fikriga ko‘ra, biz yashayotgan Olam tarixi boshlanishiga asos bo‘lgan 

«Katta portlash» nazariyasi dunyoning mohiyati va uning tuzilishi xususida yangi va yangi masalalarni 

kun tartibiga qo‘ymoqda. Tabiiy fanlarning ma’lumotlari taxminan 15 milliard yil muqaddam 

ayrim 

osmon jismlari mavjud bo‘lmagani, bizning

 

Olam deyarli bir jinsli kengayib borayotgan plazmadan 

tashkil  topganidan

 

dalolat  beradi

.  Endilikda  bir-biridan  uzoqlashayotgan  galaktikalar  tarkibiga 

kiruvchi  yulduzlar,  sayyoralar,  asteroidlar  va  boshqa  ko‘plab  kosmik  jismlar  mavjud  bo‘lib,  bu 

galaktikalarning to‘dalarida vaqti-vaqti bilan fanga ma’lum bo‘lmagan sabablarga ko‘ra ulkan tadrijiy 

va inqilobiy o‘zgarishlar yuz beradi.  

Yer tarixi. 

Ilmiy tasavvurlarga ko‘ra, biz yashayotgan sayyora taxminan 4,5 milliard yil muqaddam 

Quyosh tizimida sochilib yotgan gazsimon-changsimon moddadan paydo bo‘lgan, muayyan moddiy 

jism sifatida o‘z borlig‘ini kasb etgan,oradan yana bir milliard yilcha vaqt o‘tgach, Erning geologik 

tarixi boshlangan. Hozirgi zamon fani aniqlagan eng qadimgi tog‘ jinslarining yoshi shundan dalolat 

beradi. Shunday qilib, Yer jonsiz tabiatining moddiy dunyosi o‘zining aniq geologik yil hisobiga ega 

va uning borlig‘i sayyoramizning umumiy evolyusion jarayonlari bilan bog‘liq. Erning tabiiy kosmik 

---