Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Sinergetika. 

Hozirgi  zamon  fanida  sinergetika  metodi  keng  qo‘llanilmokda.Sinergetika  so‘zi 

yunoncha  («sinergena»)  bo‘lib,  kelishuv,  hamkorlik,  o‘zaro  ta’sir  kabi  ma’nolarni  anglatadi. 

German  Xakenning  fikricha,  sinergetika  ko‘p  qismlardan  iborat  bo‘lgan,  o‘zaro  murakkab 

aloqadorlikdagi  komponentlar  tizimini  o‘rganadi.  Xaken  fikricha, 

sinergetika  hamkorliqdagi 

harakat bo‘lib, butunning tizim sifatida aks etuvchi qismlarining kelishilgan faoliyati

 

ma’nosida 

talqin qilinadi

. Xullas, sinergetika – olamning o‘z-o‘zini tashkil etishi, makon va vaqtda narsa va 

voqealarning  azaliy  ketma-ketligi,  o‘zaro  aloqadorligi,  ularning  muayyan  tizimlardan  iborat 

sababiy bog‘lanishlar asosida mavjudligini e’tirof etishga asoslangan ilmiy qarashlar majmuidir. 

Bu  ta’limotni  dialektika  asosida  shakllangan  va  uni  to‘ldiradigan  ilmiy  qarashlar  majmuasi, 

deydiganlar  ham  bor.  Ularga  qarshi  o‘laroq,  dialektika  endi  kerak  emas,  uni  sinergetika  bilan 

almashtirish lozim, deb hisoblovchilar ham yo‘q emas. 

Sinergetikada bifurkatsiya, fluktuatsiya, 

tartibsizlik, dissipatsiya, g‘alatiat traktorlar, chiziqsizlik singari tushunchalar mashhur

. Ulardan 

tizimlar barcha turlarining, jumladan, old organizmik, organizmik,  ijtimoiy, etnik, ma’naviy  va 

boshqa tizimlarning xulq-atvorini tushuntirish uchun foydalaniladi.  

Bifurkatsiya 

ikkilanish  nuqtalarining  mavjudligini  hamda  rivojlanish  davomining  har  xilligini 

nazarda  tutadi

.  (Masalan,  bitta  oila  negizida  yangi  oila  paydo  bo‘ladi  va  yangi  oila  o‘zining 

rivojlanish tamoyillariga

 

ega bo‘ladi). Ularning faoliyati natijalarini oldindan bashorat qilish qiyin.

 

I.Prigojinning fikriga ko‘ra, bifurkatsiya jarayonlari tizimning murakkablashuvidan dalolat beradi. 

N.Moiseevning fikricha, «ijtimoiy tizimning har

 

bir holati bifurkatsiya holatidir».  

Kumatoid  – 

suzayotgan ob’ektni anglatadi va ob’ektlarning tizimli xususiyatini aks ettiradi. U 

vujudga kelishi, hosil bo‘lishi, shuningdek, yo‘qolishi,parchalanishi mumkin. 

U o‘zining barcha 

elementlarini  birvarakay  emas,  balki

 

o‘ziga  xos  «hissiy-o‘ta  hissiy»  tarzda  namoyon  etadi. 

Masalan,  tizimli  ob’ekt  –o‘zbek  xalqini  ma’lum  vaqt,  makon  bo‘lagida  ifoda  etish  va 

mahalliylashtirish

 

mumkin  emas.  Boshqacha  qilib  aytganda,  ob’ektni  yaxlit  ifoda  etish  uchun 

o‘zbek

 

xalqining barcha vakillarini yig‘ish mumkin emas. Shu bilan birga, mazkur ob’ekt soxta 

emas,  realdir.  Uni  kuzatish,  o‘rganish  mumkin.  U  butun  sivilizatsion  tarixiy  jarayonning 

yo‘nalishini  ko‘p  jihatdan  belgilab  beradi.  Yana  bir

 

misol  –  talabalar  guruhi.  U  dam  paydo 

bo‘ladigan, dam ko‘zdan yo‘qoladigan suzuvchi ob’ekt sifatida o‘zaro aloqalarning deyarli barcha 

tizimlarida  namoyon  bo‘ladi.  Masalan,  o‘quv  mashg‘ulotlari  tugaganidan  keyin  guruh  yaxlit 

---