Ijtimoiy psixologiya

Diskriminatsiya  (Discrimination) 
—  m aium   bir  odamlarga 
nisbatan,  ularning qandaydir guruhga tegishliligi  tufayli  namoyon 
qilinadigan  fe’l-atvor  xususiyatlaridir.  Biroq  diskriminatsivaning 
ba’zi  ko‘rinishlari  alohida  odamlar  tomonidan  ernas,  balki  ijti­
moiy  institutlar  tomonidan  ham  namoyon  etiladi  va  u  institut­
sional  diskriminatsiya  deb  aytiladi. 
Institutsional  diskriminatsiya 
(institutionalized  discrimination)  —
  m a’lum  bir  madaniyatning 
huquqiy,  siyosiy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  institutlari  tarkibiga  kira- 
digan  diskriminatsiyadir  (Feagin  &  Feagin,  1999).  U  to‘g‘ridan 
to‘g‘ri  dushmanlik  kayfiyatida  boiishi  mumkin,  masalan,  rasmiy 
qonunchilik  ma’lum  bir  guruhlarga  biror  joyda  yashashni  yoki 
m a’lum bir sohada  ishlashni taqiqlashi shunday diskriminatsiyaga 
misol  boiadi.  Masalan,  XVI—XVIII  asrlarda  Buxoro  xonligida 
yahudiylarga  davlat  mansablarida  ishlash  taqiqlangan,  bellariga 
qizil  tasma  taqib  yurishlari  shart  qilib  qo‘yilgan,  faqat  yakshanba 
kunlarigina  bozorga  chiqishlari  mumkin  bo‘lgan.  Boshqa  bir  m i­
sol,  0 ‘rta  Osiyoda  XIX  asrda  ayollar  davlat  mansablariga  yaqin- 
lashtirilmagan  va  madrasalarda  o‘qishi  taqiqlangan.  Jahon  tarix- 
ida  ham  bunday  misollarni  ko‘plab  keltirish  mumkin.  AQSHda

---

quldorlikni  qo‘llab-quvvatlovchi  yoki  ayollarning  kamsitilishiga 
yo‘l  qo‘yuvchi  qonunlarning  mavjud bo‘lganligi  bunga yaqqol mi- 
soldir.  Hozirda  bunday  ochiqdan  ochiq  diskriminatsiyalar  xalqa- 
ro  huquq  me’yorlariga  ko‘ra  taqiqlansa-da,  lining  ba’zi  shakllari 
saqlanib  qolmoqda.  Lekin  jamiyatda  shunday  me’yorlar  ham 
borki,  ular  diskriminatsiyani  odatiy  holga  aylantiradi.  Masaian, 
ayollarni  ehtiyot  qilish,  ularni  asrash  kerakligi  nafaqat  bizning 
jamiyatimizda,  balki  butun  dunyoda  me’yor  hisoblanadi,  ayni 
shu  me’yor  ruda  konlari  direktorlarining  ayollarni  kon  ishlariga 
olmasliklariga  sabab  bo'ladi.  Lekin  ayollarga  nisbatan  ba’zi  chek- 
lovlarning  mavjudligi  ularning  diskriminatsiyalanishi  emas,  balki 
ularning  manfaatini  ko'zlab  amalga  oshirilayotganligini  hisobga 
olinsa,  bunday  holatlarni  diskriminatsiya  deb  atab  bo‘lmaydi. 
Bunday  munosabatlarni  tushunish  uchun  ijtimoiy  psixologiya 
sohalaridan  biri  sifatida  gender  munosabatlarni  o‘rganish  lozim 
bo‘ladi.