Ijtimoiy pedagog va uning kasbiy sifati

MEHRIBONLIK (MILOSERDIYE) – (mehr-sahovat) (raxm-shavqat, marhamat, rahmdillik) – rahmdillik, odamiylik, insonparvarlik yuzasidan kimgadir yordam ko‘rsatish, yoki kimnidir kechirish, avf etish.
"Kasbiy majburiyatlar" -Bolalarni ijtimoiy himoya, qo‘llab-quvvatlash, hamda bu borada xizmat ko‘rsatuvchi muassasalar to‘g‘risida zarur axborotlar bilan ta’minlanadi.
-Inson va bola xuquqini himoya qilishga qaratilgan, turli toifadagi bolalarning haq-huquqlarini ta’minlashga, bolalarni huquqiy jihatdan tarbiyalashga yo‘naltirilgan ijtimoiy-huquqiy yordamni ko‘rsatish.
-Ruhiy va emotsional yordamga maqsad bolalarga ijtimoiy-reabilitatsion yordam ko‘rsatish.
-Kam ta’minlangan oilalarda yashovchi bolalarning maishiy hayotini yaxlitlash maqsadida ularga ijtimoiy yordam ko‘rsatish.
-Bemor bolalarga zarur tibbiy—ijtimoiy yordamni ko‘rsatish. Alkogolizm, giyohvandlik bilan shug‘ullanuvchi voyaga yetmaganlarni davolash. Ijtimoiy pedagogdan quyidagicha kasbiy bilimlar talab etiladi :
-O‘z faoliyatining me’yoriy—huquqiy asosini (qonunlar, farmonlar, karorlar va yuriknomalar), ijtimoiy pedagogika nazariyasi va tarixini, turli muhitlarda turli toifa bolalari bilan ishlashning mstodikasini va tsxnologiyasini, bola shaxsini, uning jismoniy, ma’naviy va ijtimoiy shakllanishini o‘rganuvchi psixologiya’ni; odamlarning uyushma va guruhlari (Oila, maktab va mehnat kollektivi)ni o‘rganuvchi sotsiologiya’ni; o‘z kasbiy tadqiqot faoliyatini ijtimoiy boshqarish va rejalashtirish metodini bilish. va quyidagi kasbiy malakalar talab etiladi: Taqlid qila olish qobiliyati. Bolaning shakllanishida unga muhitning salbiy va ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi harakatlarini aniqlab tahlil qila bilish;
Bashoratchilik qobiliyati: faoliyat olib borish usullarini belgilab olib uni aniq. maqsad tomon yo‘naltirish, duch kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni oldindan ko‘ra bilish va hisobga olib, vaktni to‘g‘ri taksimlash; Loyihalashtira bilish—faoliyatni aniq bir loyixa asosida, tarbiyalanuvchining shart—sharoitlari va mavjud muhit talablarini hisobga olib, aniq bir tartibda olib borish, o‘z faoliyatining har bir bosqichida ijobiy va salbiy natijalarini to‘g‘ri tahlil qila olish; kirishuvchanlik, ya’ni bolani eshitish va tinglay olish, bola bilan muloqot jarayonini osonlashtirish, bola muammosini to‘g‘ri tushunish uchun zarur axborot va ma’lumotlarni to‘plash.
Ijtimoiy pedagog faoliyati sohalari ijtimoiy pedagog lavozimi bugungi kunda ikkita idorada — ta’lim muassalarida va yoshlar ishi buyicha muassalarda joriy etilgan. Yoshlar ishi bo‘yicha idoralarda mazkur lavozim 8 xil muassasada ro‘yxatga kiritilgan. Bular: bolalar klublari, bolalar ijodi markazlari, yoshlar yotokxonasi, o‘smirlar dam olish maskanlari, yoshlar ta’lim markazlari, kasbiy yo‘naltirish markazlari, bandlik markazlari, bolalar va yoshlar mehnat birjalaridir. Ta’lim sohasida esa pedagog 6 xil muassasa ruyxatiga kiritilgan. Bular: maktabgacha tarbiya tashqilotlari, umumta’lim muassalari, umumta’lim internatlari, boquvchisini yo‘qotgan bolalar uchun umumta’lim idoralari, maxsus ta’lim muassalari, boshlang‘ich kasbiy ta’lim muassalaridir. Ijtimoiy pedagog lavozimi mazkur ikki idorada joriy etilgan bo‘lsada, aslida ularga bo‘lgan talab yana ham kengrok. Bunday lavozim deyarli barcha ijtimoiy sohalarda joriy etilgan. Ular sog‘likni saqlash muassalarida (ruhiy nosog‘lom, giyohvand bolalar uchun), aholini ijtimoiy himoyalash muassasalarida (imkoniyati cheklangan o‘smirlar reabilitatsiya markazlarida, voyaga yetmaganlar reabilitatsiya markazlarida), ichki ishlar organlari tarmog‘idagi muassalarda ko‘rish mumkin.
Ijtimoiy pedagogik ishlar faol g‘oyaviy – axloqiy imkoniyatlarga ega, u shaxs xulkida paydo bo‘lgan salbiy elementlarga qarshi kurashda muhim omilga aylanadi. U ijtimoiy fikrni shakllantirish yo‘li bilan jamoada sog‘lom ma’naviy – axloqiy muhit hosil qilishga ta’sir ko‘rsatadi, ilg‘or ijtimoiy qadriyatlarni mustahkamlaydi, shaxs qadr – qimmatini ta’mindaydi, qonunni xurmat qilishga o‘rgatadi. Bu ayniqsa bugungi kunda, jamiyat ma’naviy yangilanish jarayonini boshidan kechirayotgan bir davrda muhim ahamiyatga ega. Tarbiyaviy faoliyatning muhim rezervlaridan yana biri – ommaviy targ‘ibot bilan bog‘liq bo‘lib, g‘oyaviy – tarbiyaviy ishlarning barcha shakllarida gayrat va tashabbus talab etildi. Bunda davlat va jamoat tashqilotlari tomonidan ommaviy – tashqiliy tadbirlar o‘tkazish, kechalar, bayramlar, rasm – rusmlar, urf – odatlar, jumladan «Navro‘z», «xotira va qadrlash kuni» va boshqa tadbirlar muhim ahamiyatga ega. Ommaviy ishlarda ijtimoiy – tarbiyaviy muvaffaqiyatlarga ommaning ijtimoiy – madaniy faoliyat yo‘nalishini chuqur anglagan holdagina erishish mumkin. Bu birinchi navbatda. Pedagogik tamoyillar asosida ma’rifiy muassasa ishlarini tashqil etishda va metodikasida o‘z ifodasini topadi. Tadbirlarni faqat g‘oyaviy yunalishini emas, ayni choqda ijtimoiy – pedagogik, ijtimoiy – psixologik mohiyatini anglash, tashqiliy ishlarda uning mexanizmlarga taya’nish zarur. Ijtimoiy pedagogik va ijtimoiy xodimlar faoliyati astasekin kengayib, biri ikkinchisini tuldira bordi. Ijtimoiy – pedagogik boshqaruv va ijtimoiy jarayonlarni nazorat qilish obyekti sifatida yoshlar jinoyatchiligining oldini olish maktab, ichki ishlar bo‘limi, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligiga qarshi ko‘rash organlarining birgalikdagi tadbirlari tizimi doirasida amalga oshirilishi kerak. Shundan kelib chiqib dastlabki talablar olg‘a suriladi: mazkur faoliyat samaradorligi uchun xizmat qiladigan obyektiv jarayonlar va hodisalarni hisobga olib borish; tarbiya’ning noqulay sharoitiga va shaxsni noto‘g‘ri yo‘lga kirishning boshlanishiga o‘z vaktida e’tibor berish maqsadida ijtimoiy – pedagogik istikbol metodlaridan foydalanish; o‘smir shaxsning individual – psixologik va ijtimoiy sifatlarini hisobga olish. O‘zbekiston Respublikasi ichki ishlar vazirligining 1994 yil 29 dekabrdagi 332 – sonli buyrugining ilovasida keltirilgan metodik tavsiyalar mazkur ishlarni amalga oshirishda muayyan yordam beradi. Tarbiyaviy faoliyatning muhim rezervlaridan yana biri – ommaviy targ‘ibot bilan bog‘liq bo‘lib, g‘oyaviy – tarbiyaviy ishlarning barcha shakllarida gayrat va tashabbus talab etildi. Bunda davlat va jamoat tashqilotlari tomonidan ommaviy – tashqiliy tadbirlar o‘tkazish, kechalar, bayramlar, rasm – rusmlar, urf – odatlar, jumladan «Navro‘z », «xotira va kadrlash kuni» va boshqa tadbirlar muhim ahamiyatga ega. Ommaviy ishlarda ijtimoiy – tarbiyaviy muvaffakiyatlarga ommaning ijtimoiy – madaniy faoliyat yunalishini chuko‘r anglagan xoldagina erishish mumkin. Bu, birinchi navbatda. Pedagogik tamoyillar asosida ma’rifiy muassasa ishlarini tashqil etishda va metodikasida o‘z ifodasini topadi. Tadbirlarni faqat g‘oyaviy yunalishini emas, ayni chog‘da ijtimoiy – pedagogik, ijtimoiy – psixologik mohiyatini anglash, tashqiliy ishlarda uning mexanizmlarga taya’nish zarur. Milliy ongni uygotish va shakllantirish o‘z ini anglaxdan boshlanadi. Milliy gurur – bu o‘z yurtining tarixini bilish, halkning madaniy merosini himoya qilish, millliy kadriyatlarni tiklash, o‘z ligini anglash va namoyon etish kabilarni bildiradi. 1910 – 1920 yillarda halkning eng faol vaqillari – jadidlar ma’rifatparvarlik vositasida halkning kaddini ko‘tarish va jahon hamjamiyatining munosib ishtirokchilari qilish g‘oyasini olg‘a surdilar. Buni o‘rganish shunisi bilan muhimki, ularning yetuk avlodni tarbiyalash, mustaqillikni muxofaza qilishda ma’naviy meros vazifasini utaydi. O‘zbek ziyolilari Vatan ozodligi uchun kaxramona ko‘rashni XX asr boshlarida boshladilar, mustaqillikka erishishda ularning roli shundaki, avvalo barcha millatlarni tinchlikda, totuvlikda yashashga chorladilar. Ma’naviy – ma’rifatchilik ishlarini yangi bosqichga ko‘tarish uchun barcha ta’lim muassasalarida targ‘ibot va tashvikot ishlarni amalga oshirish zarur. Afsuski, bugungi kunda hamma o‘quvchi davlat ramzlari ularning ma’nosi biladi, deb bo‘lmaydi. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, «Milliy ramzlarimiz bizning milliy gururimizni ko‘tarishga xizmat qiladi. Ularning har biri ulkan darslik, tarbiya’ning kuchli vositasidir». Mana shuning uchun ham joylarda davlat ramzlari asosida ko‘rik – tanlovlar, munozaralar o‘tkazish maqsadga muvofik. Har bir odam davlat ramzlarini butunlay yoki qisman bilmay turib, uylab ko‘rsin, shu davlatning munosib fukarosiman, shu halkning ugliman yoki kiziman deya oladimik Milliy ongni shakllantirishda davlat ramzlarining buyuk ahamiyati borligini tushuna oladi. Biz ulug‘ Amir Temur vasiyatini bajarishimiz kerak: «Sizning vazifangiz ulug‘ obro‘ – xurmatimizni, millatning baxti va farovonligini himoya qilish, ularning dardiga malham bo‘lishdan iboratdir». Bizning eng katta yutug‘imiz o‘z boyligimizga o‘zimiz ega bo‘lganimizdadir. Binobarin, ularda minnatdorchilik, g‘urur va ishonch tuyg‘ularini tarbiyalashimiz kerak. Ma’naviy, axloqiy mukammallik, vijdonlilik, or – nomuslik, yaqinlarga g‘amxo‘r bo‘lish va boshqa insoniy tuyg‘ular o‘z–o‘zidan paydo bo‘lib kolmaydi, ularning asosida tarbiya yotadi.
Tarbiya jarayoni – uni tiklash, rivojlantirish va hayotda joriy qilish, ta’lim, milliy, ma’naviy – axloqiy kadriyat va normalar bilan bevosita bog‘liq. Ular halk pedagogikasi, urf – odatlari, bayramlari, o‘yinlari va boshqalarda o‘z ifodasini topadi». Ma’naviyat va ma’rifat» markazi, «Ma’rifatparvarlar», «Oltin meros», «Tarixchilar», «Faylasuflar» va boshqa jamoat tashqilotlari, jamgarmalari yuqorida kuyilgan vazifalarni hal etishga katta imkoniyatlariga egadir. Tarbiyasi «qiyin» o‘smirlar anomalligi o‘qishda (o‘qishi qiyin, yomon kechali, dangasa) va xulkida (intizom va tarbiyaga rioya qilmaydi) namoyon bo‘ladi. «Qiyin bolalar» - jamiyatga zid yunalishdagi, bekaror axloqli, irodasi bush, pedagogik ta’siriga doim qarshilik ko‘rsatib keluvchi yoshlardir. Maktab mikyosida ular Ko‘p uchramaydi (bir sinfda ikki – uchtadan). Ammo sinf, maktab hayotiga, uning axloqiy muhitiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. «Qiyin» bolalar o‘quvchilarning kam qismini tashqil etsa ham ular o‘quv – tarbiyaviy ishlarda barkarorlikka jiddiy tusik bo‘ladilar. Ular maktabda va undan tashkarida (oilada, kuchada, dam olish joylarida va x.k.) tartibsizlikni vujudga keltiruvchilar hisoblanadi. Shuning uchun ham «qiyin» bolalar maktabda ham, undan tashkarida ham o‘qituvchi va barcha jamoat e’tiborida turishi kerak.

1. 
   Tarbiyasi qiyin bo‘lganlarning kelib chiqishining ijtimoiy – psixologik va psixologik – pedagogik sabab va omillarni besh guruhga ajratish mumkin:
   
2. 
   Noqulay oilaviy muhit, ota – onalari o‘rtasidagi ziddiyatli vaziyatlar.
   
3. 
   O‘qishga bo‘lgan qiziqishning pasayib ketishi va shu munosabat bilan o‘qishdan sovib ketishi (60 – 70 % voyaga yetmagan jinoyatchilar bir sinfda ikki yil o‘qigan).
   
4. 
   Ijtimoiy faolligi past va maktab jamoasida noqulay xolat mavjud.
   
5. 
   Mikromuhitning salbiy ta’siri, salbiy referent guruh ta’siri.
   
6. 
   Biror faoliyat yuzasidan o‘z moyilligini, qiziqishini namoyon qilish imkoniyati bo‘lmasligi.
   

Psixolog – pedagogik nuktai nazaridan o‘smirlar bilan ishlaydigan katta yoshdagilar quyidagi qoidaga rioya qilishlari lozim: Ko‘p nasihat qilavermang; o‘smir his – tuyg‘ularini xurmat qiling; hayotda mustaqil bo‘lishga o‘rgating; Ko‘p dakki beravermang; do‘q – pupisa qilmang. Psixolog – pedagogik nuktai nazaridan o‘smirlar bilan ishlaydigan katta yoshdagilar quyidagi koidaga rioya qilishlari lozim: Ko‘p nasixat qilavermang; o‘smir his – tuyg‘ularini xurmat qiling; mustaqil bo‘lishga o‘rgating; Ko‘p dakki beravermang; do‘q – po‘pisa qilmang. Ijtimoiy – pedagogik boshqaruv va ijtimoiy jarayonlarni nazorat qilish obyekti sifatida yoshlar jinoyatchiligining oldini olish maktab, ichki ishlar bo‘limi, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligiga qarshi ko‘rash organlarining birgalikdagi tadbirlari tizimi doirasida amalga oshirilishi kerak. Shundan kelib chiqib dastlabki talablar olg‘a suriladi: mazkur faoliyat samaradorligi uchun xizmat qiladigan obyektiv jarayonlar va hodisalarni hisobga olib borish; tarbiya’ning noqulay sharoitiga va shaxsni noto‘g‘ri yo‘lga kirishning boshlanishiga o‘z vaktida e’tibor berish maqsadida ijtimoiy – pedagogik istikbol metodlaridan foydalanish; o‘smir shaxsning individual – psixologik va ijtimoiy sifatlarini hisobga olish. O‘zbekiston Respublikasi ichki ishlar vazirligining 1994 yil 29 dekabrdagi 332 – sonli buyrugining ilovasida keltirilgan metodik tavsiyalar mazkur ishlarni amalga oshirishda muayyan yordam beradi.
Deviant xulk –atvorli bolalarni reabilitatsiya qilish yo‘llari
Tarbiyalovchi funksiya bolani atrof muhitga kirishishi ta’lim tarbiya jarayonida addaptatsiya, ijtimoiylashtirish jarayonini amalga oshrishni ko‘zda tutudi. Ijtimoiy reabilitatsiya bolalar uchun davlatni bolalarga ramxurligi Ijtimoiy-reabilitatsion funksiya. Ruxiy jismoniy nuqsonga ega bolalar ta’lim- tarbiya bolalarni tarbiyalash funksiyasi pedagog tomonidan amalga oshiriladi.
1. Bola ongida barcha jonli mavjudotga muxabbat ijodiy tushunish, vijdoniylik tuyg‘usini tarbiyalash lozim
2. Atrofdagi odamlar bilan muloqotga kirishishga o‘rganish hayot maqsadida va mazmunini anglatadi.
3. Atrofdagi olamni tushunish uning ruxida ma’naviy xususiyatlarni, jamiyatdagi huquqiy normalarini rivojlantirish.
4. O‘z - o‘ziga xurmat, mustaqillik his- tuyg‘usini shakllantirish.
5. Bolar orasida, mehnatda va maktabda, oilada tengdoshlari, katta yoshdagi odamlar bilan muloqotga kirishish malakasini shakllantirish. Odamlar orasida shaxs va jamiyat o‘rtasida kelishmovchiliklarni bola atrofidagi muhitdagi ijtimoiy munosabatlar, xususiy normalarga taya’nib farqlashga o‘z hayotini tashkil qilishni o‘zini individualligi, vazifalari xususiyatlarining rivojlantirishni tarbiyalashga qaratilgan deb e’tirof etishi joizdir.

Adabiyotlar:

1. Karimov I.A. Barkamol avlod O‘zbekiston tarakkiyetining poydevori. T.1997y.

2. Munavvarov A. Pedagogika. T. 1996 y.
3. Egamberdiyeva N. Ijtimoiy pedagogika. Darslik. T. 2009.
4. Toxtaxodjayeva M. va boshqalar. Pedagogika .T.2008.