Ijtimoiy ne`mat, assimetrik axborot reja: Mahsulotlarning turli XIL turlari

Keys. Mayoqlar ommaviy mahsulotmi?
Ba’zi bir mahsulotlar sharoitga qarab ommaviy mahsulotdan shaxsiy mahsulotga aylanishi mumkin. Masalan, agar mushakbozlik aholisi ko`p bo`lgan shaharda o`tkazilsa u ommaviy mahsulotdir. Shu bilan birga, bu tadbir Uolt Disney Uorld kabi shaxsiy ko`ngilochar xiyobonlarda o`tkazilsa mushakbozlik xususiy mahsulotga ko`proq to`g`ri keladi, sababi xiyobonga kirish uchun alohida to`lov amalga oshiriladi. Boshqa bir misol sifatida mayoqni ko`rishimiz mumkin. Iqtisodchilar anchadan beri mayoqlarni ommaviy mahsulot namunasi sifatida ishlatib kelishayapti. Mayoqlar dengizda ma’lum bir hududlarni yoritib beradi va ular yordamida suv kemalari begona suv hududlaridan xalos bo`lishadi. Mayoqlarni kema kapitaniga beradigan foydasi ist’emoldan mahrum qilish xususiyatiga ham cheklanganlik xususiyatiga ham ega emas, shuning uchun ham har bir kapitan mayoqlardan yo`l yorituvchi vosita sifatida foydalanib ularga haq to`lamasdan mustaqil harakat qilishlari mumkin. “Tekinxo`rlar” muammosi tufayli, xususiy bozorlar kapitanlarni ular uchun zarur bo`lgan mayoqlar bilan ta’minlab bera olishmaydi. Aynan shu sababli hozirda ko`pchilik mayoqlar davlat nazoratida bo`lib qolmoqda. Shu bilan birga, ayrim holatlarda mayoqlar xususiy mahsulotlarga yaqin bo`lishadi. 19-asrda Angliya qirg`oqlarida, masalan, bir qator mayoqlar xususiy mulk sifatida boshqarib kelingan. Mayolardan foydalanish uchun kema kapitanlari emas, balki yaqin atrofdagi port egalari haq to`lashgan. Agarda port egalari mayoq uchun haq to`lashmasa, mayoq egalari uni o`chirib qo`yishgan va kemalar, turgan gapki, bu portda to`xtamasdan o`tishgan. U yoki bu mahsulot ommaviy mahsulotga mansub ekanligini aniqlashda, avvalo uni egasi kim ekanligiga va ushbu benefitsiarlar iste’moldan mahrum qilish xususiyatiga ega yoki yo`qligiga e’tibor qaratish zarur. Qachonki mahsulot iste’molchilari soni ko`p va ulardan u yoki bunisini ajratish imkoni bo`lmasa “tekinxo`rlar” muammosi yuzaga keladi. Agar mayoq bir qancha kapitanlarga xizmat ko`rsatsa bu ommaviy mahsulot, va shu bilan birga u birgina port egasiga xizmat ko`rsatsa xususiy mahsulot hisoblanadi.