«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

2.2.Boshqaruvning klassik maktablari.  

Boshqaruvning zamonaviy ilmi paydo bo’lishi. F.Teylor nomi bilan bog’liq. 

O’z  nazariyasining  asosiy  holatlarini  u  «Fabrikani  boshqarish»  (1903),  «Ilmiy 

---

21 

 

boshqaruv  tomoyillari»  (1911),  «Kongressning  maxsus  komissiyasi  oldida 

ko’rsatma» (1912) ishlarida ko’rsatdi. Ular quyidagilarga  yo’naltirilgan:  



 

eski,  an’anaviy  ish  usullarini  almashtiruvchi  ilmiy  asosning  yaratilishi, 

uning har bir elementini ilmiy tadqiq qilish; 



 

ishchilarni ilmiy mezonlar asosida tanlash, ularni o’qitish; 



 

mehnatni  tashkil  etish  tizimini  joriy    qilishda  ma’muriyat  va  ishchilar 

o’rtasida  hamkorlik; 



 

ma’muriyat  va  ishchilar  o’rtasida 

mas’uliyat va mehnatni teng taqsimlash. 

Teylor  tizimining  asosida  alohida  ishchi 

mexnatini  muvofiqlashtirish,  ishlab  chiqarish 

jarayonini  qayta  tashkil  etish,  tashkilotni 

boshqarish  jarayonlari  usuli  yotadi.  Teylorning 

aynan mana shu tizimi sanoat korxonalari ishida 

keng qo’llanilmoqda.  

Teylor  tizimini  tashkil  etuvchi  tashkilotda 

ishchini  alohida  mexnatini  muvofiqlashtirish  va 

ishlab  chiqarishni  qayta  tashkil  etish  tashkilot 

mehnati 

va 

boshqaruvning 

umumiy 

tamoyillarini ishlab chiqishdan boshlangan. 

Ilk tarixida biz boshqaruv qanday paydo bo’lganini ko’rib chiqqan bo’lsakda, 

20  asr  boshlarida  hali  ham  menejmentni  o’qib  o’rganish  boshlanganda  bu 

yondashuv  klassik  yondashuv deb  ataldi. Bu  yondashuvda  2 xil  nazariya  mavjud, 

ya’ni ilmiy va umumiy ma’muriy boshqaruv. Ilmiy boshqaruv nazariyasiga Fridrix 

Taylor  va  Lilian  Gerbetlar  o’z  xissalarini  qo’shishdi.  Ma’muriy  boshqaruvga  esa 

Henry Fayol va Max Veberlar 2 muhim xissasini qo’shishdi. Keling ularning har 

birining nazariyalarini ko’rib chiqaylik.

2

 

 

                                                 

2

 Robbins Stephen P.Management / Stephen P. Robbins, Mary Coulter. — 11th ed. R5647 2012 . 30-31-betlar 

 

---

22 

 

 

 

 

Agar sizda qachon zamonaviy boshqaruv boshlanganini tasavvur qilmoqchi 

bo’lsangiz bu 1911 yil bo’lishi mumkin. Bu yilda Fridirix Taylor ilmiy boshqaruv 

printsiplari asari nashr qilindi. Bu kitobda ilmiy boshqaruv nimaligi va uni qanday 

qo’llash “eng yaxshi yo’l”ni tanlash metodikalrini tasvirlagan. Taylor Midvaledagi 

Pensilvaniyadagi  po’lat  kompaniyasida  ishlaydi.  Quaker  va  Puritanda  muhandis 

sifatida ishlaganda ishchilarning samarasiz ishlayotganlarini ko’p kuzatdi. Ishchilar 

ish  davomida  ko’p  yollanganligini  bulardan  faqat  uchdan  biri  kerakligini 

faximlaydi.  Ishchilar  malakalariga  qaramasdan  ish  bajarishadi.  Taylor  bularni 

bimay  boshqaruv  metodini  tashkil  qila  boshladi,  u  20  yildan  ortiq  vaqt  sarfladi 

boshqaruvning eng yaxshi 1 usulni o’ylab topishi uchun. 

Taylorning  Midvaledagi  tajribali  uni  ishlab  chiqarish  samaradorligini 

aniqlashga  yetakladi.U  boshqaruvni  o’sha  4  ga  printsiplari  ham  ishilar  ham 

boshqaruvchilarning  ishini  rivojlantirishida  baxslashdi.Haqiqatdan  ham  bu 

printsiplar  ham  qanday  ishlaydi?  Keling  bunga  misollar  ko’rib  chiqaylik.Eng 

yaxshi  misol  tajribasida  yaqqol  ko’rinadi.Ishchilarning  har  biri  92  kg  keladigan