|
"O`zRTXB" AJ ning 2016 йил 1 yanvar holatiga ko`ra faoliyat yakunlari
to`g`risida ma`lumot
4
Ko`rsatkich
O`l.birligi
1 oktyabr 2014 yil
1 oktyabr 2015 yil
%
Bitimlar hajmi, jami
mlrd.so`m
8 870,2
8 838,0
99,6
Birja savdolari hajmi
mlrd.so`m
7 041,5
6 861,7
97,4
shu jumladan:
yuqori likvid mahsulotlar
(VMQ №57)
mlrd.so`m
6 101,9
5 978,8
98,0
Birja savdolarining
O`zRTXB bitimlarning
umumiy
hajmidagi ulushi
%
79,4
77,6
Юқори ликвид
маҳсулотларнинг
O`zRTXB
bitimlarning umumiy
hajmidagi ulushi
%
68,8
67,6
Birja savdolarida ishtirok
mlrd.so`m
2 795,6
2 428,5
86,9
4
"O`zRTXB" AJ ma‘lumotlari asosida tayyorlandi.
42
etgan ishlab
chiqaruvchilarning
qo`shimcha daromadlari
KXT subyektlari
tomonidan sotib olingan
mahsulotlarning hajmi
mlrd.so`m
4 262,7
5 136,1
120,5
Sotilgan mahsulotlarning
umumiy hajimida KXT
subyektlarini xarid qilish
ulushi
%
48,1
58,1
KXT subyektlari
tomonidan sotilgan
mahsulotlarning
hajmi
mlrd.so`m
1 648,8
1 989,3
120,6
Sotilgan mahsulotlarning
umumiy hajmida KXT
subyektlarini sotish
ulushi
%
18,6
22,5
Ko`rgazma-yarmarka
savdolari bitimlarining
hajmi
mlrd.so`m
1 007,8
1 088,1
108,0
Eksport
mlrd.so`m
380,1
143,1
37,6
Davlat xaridlari
bo`yicha tuzilgan
bitimlarning hajmi
mlrd.so`m
470,5
497,1
105,7
Tuzilgan bitimlarning
umumiy boshlang`ich
bahosi
mlrd.so`m
587,8
637,0
108,4
Byudjet mablag`larini
tejalishi
mlrd.so`m
117,3
139,8
119,2
Boshlang`ich bahoga
nisbatan byudjet
mablag`larini
tejalishi
%
20,0
22,0
Tovar (ish, xizmat) ni
yetkazib beruvchilari
soni
33 674
38 854
115,4
Shu jumladan:
kichik biznes subyektlari
soni
32 935
37 949
115,2
Kichik biznes
subyektlarini yetkazib
beruvchilarning
umumiy sonidagi ulushi
%
97,8
97,7
Tovar (ish, xizmat) ni
faol yetkazib
beruvchilari
soni
9 645,0
11 201,0
116,1
Faol yetkazib
beruvchilarni ulushi
%
28,6
28,8
Bitimning o`rtacha
baxosi
ming so`m
1 794,1
1 651,4
92,0
Korporativ xaridlar
bo`yicha tuzilgan
bitimlarning
hajmi
mlrd.so`m
350,4
344,3
98,3
43
Moliya mablag`larining
tejalishi
ming so`m
64,1
68,4
106,8
Boshlang`ich bahoga
nisabatan moliya
mablag`larini
tejalishi
%
15,5
16,6
Bitimning o`rtacha
baxosi
ming so`m
20 749,5
20 717,7
99,8
Elektron katalogda
tuzilgan bitimlarning
hajmi
mlrd.so`m
-
46,7
-
Moliya mablag`larining
tejalishi
mlrd.so`m
-
12,0
-
Boshlang`ich bahoga
nisbatan moliya
mablag`larini
tejalishi
%
-
20,4
Bitimning o`rtacha
baxosi
ming so`m
-
1 014,9
-
Talab va taklif o‘rtasidagi nomutanosiblik oqibatida mavjud real tovarni
sotuvchi va sotib oluvchilari oldi-sotdi bitimlarini amalga oshirishga tayyor bo‘lmay
qoladilar. Qachon talab va taklif vositachilar tamonidan vaqtinchalik ushlab
turilganda birjada Xejlash ya‘ni narxni keskin tushib ketishi yoki ko‘tarilab
ketishidan sug‘urta qildirish mexanizmi orqali qoniqarli darajadagi foyda olishga
erishadilar.
Tovar birjasi bozor narxi, bozor holati, uni kayfiyati haqidagi va boshqa tijorat
axborotlari shakllanadigan joy bo‘lib xizmat qiladi. Birja narx haqidagi axborotning
yagona manbai bo‘lib u narx shakllanishi jarayoniga borgan sari ko‘proq ta‘sir
ko‘rsatadi. Birja axborotnomalari nashr etilsada, oldi - sotdi savdo bitimlari
natijalari haqidagi axborot tijorat siri bo‘lib qoladi. Shuni takidlash joizki, birjaning
o‘zi savdo vositachilik faoliyati bilan shug‘ullanmaydi faqat, uning uchun sharoit
yaratib beradi. Savdoni brokerlik idoralari va brokerlar hamda treyderlar amalga
oshiradilar.
Ko‘pgina taraqqiy etgan mamalakatlar qonunchiligada birja maqsadli pul
qo‘yish, qo‘yilmalarda o‘z xissalari (pay) larga ega bo‘lish, korxonalar bevosita
birja faoliyatlarini muvofiqlashtirish va tashkil etish bilan bog‘liq bo‘lmaganda,
44
ularni aksiyalarini sotib olish huquqidan mahrumdirlar. Birja zimmasiga faqat
tashkilotchilik vazifasigina yuklanadi.
Bozorni tabiiy qonunlari bo‘lgan talab va taklif qonunini inkor etmagan xolda
tovar birjasi mamlakatimiz bozor tizimiga rejalashtirish va muvofiqlashtirish, uni
sog‘lomlashtirish elementi - unsurlarini kiritdi.
Birja orqali tovarlarni ishlab chiqarish sohasidan iste‘mol soxasiga tezkor
harakati amalga oshiriladi, chunki birja savdosi faqat differentsial foyda
(chayqovchilik foydasi) olgandagina amalga oshiriladi. Birja bizda yana
tadbirkorlarni iqtisodiy o‘qitish vazifasini ham bajaradi. Birja o‘zida tovar
kontsentratsiyalashuvi evaziga tovar zaxiralarini ma‘lum bir muddat vaqtda va
makonda taqsimlash joyi bo‘lib xizmat qiladi.
Bozor elementi bo‘lmish birja mohiyatini tushunish uchun uni, o‘ziga xos
xususiyatlarini birma-bir sanab o‘tish kerak:
bozorda savdoni qayta yangilash va tashkilotchiligi muntazamligi;
avvaldan o‘rnatilagn ma‘lum qoidalarga rioya qilishlilik (har bir birja o‘z
nizomi, o‘z savdo qoidalariga ega va ularga qat‘iy rioya qiladi.);
Ma‘lum bir joyga o‘rnashib moslashganligi;
Tovarlarga standartlar o‘rnatish;
Ma‘lum bir xil (tip) kontraktlar ishlab chiqish;
Narxlarni kotirovkalash;
Majaro - kelishmovchmliklarni bartaraf qilish-arbitraj;
Birjani axborot soxasidagi faoliyati;
Tovarni o‘zi yo‘qligida bitim tuzilishi;
Bitimlarni o‘ziga xos xususiyatlari, muqobil sotuvchi va xaridor taraflaridan
amalga oshiriluvchi ikki taraflama auktsion printsipi;
Sifat jixatidan bir - birini o‘rnini bosuvchi, ba‘zida bir–biriga to‘la mos
keladigan bir xil xususiyatli tovarlar bilan savdo qilish;
Bitimlarni chayqovchilik harakteri, savdo qatnashchilarining maksimal yuqori
tijorat natija sari intilishi - birja faoliyatining iqtisodiy harakatlantiruvchisidir.
45
Bundan tashqari, fyuchers birjasidagi savdolar quyidagi qo‘shimcha qirralarga
egadirlar:
Asosiy maqsad tovarlarni iste‘mol qiymati emas balki, almashtirish qiymati
bo‘lgan bitimlarning sohtalik harakteri;
Mavjud real tovar bozori bilan vosita orqali aloqa o‘rnatish (xejlash orqali);
Birja vakili bo‘lmish kontraktlarda tovar iste‘mol qiymatini butunlay
unifikatsiyalanganligi;
Bitimlardagi qarama - qarshi agentlarni almashinuvi va bitimlarni naqdsizligi.
Fyuchers birja bir vaqtda ma‘lum tovarlarning narxlari bozori bo‘lib turib,
birja kotirovkalariga sezilarli darajada ta‘sir ko‘rsatibgina qolmay, real - mavjud
tovarlar bo‘yicha tuziladigan aniq bitimlarga xejlash mexanizimi orqali ta‘sir
ko‘rsatib, ularni haqiqiy narxiga ham o‘z ta‘sirini o‘tkazadi. Oxir oqibatda tovar
ishlab chiqaruvchilar raqobatbardoshligiga ta‘sir etadi.
Birja mexanizmi tadbirkorlar orasida xo‘jalik yuritishdagi yaxshi sharoit
uchun, eng yaxshi mahsulot ishlab chiqarish va realizatsiya qilish orqali maksimal
eng yuqori foyda olish uchun iqtisodiy kurashni qullab - quvvatlaydi. Raqobat
samarali bozor mexanizmi demakdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
