«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

Real tovar bitimi 
Darhol etkazib berish 
shartli bitim 
Forvard (ma‘lum 
muddatda yetkazib berish) 
bitimi 
Barter bitimlari
Boshqa shartlar 
bilan bitiladigan 
bitimlar 
Biron bir tavon 
( zalog)li bitimlar 
Mukofotli 
bitimlar 
Xarid 
bitimlari 
Sotish 
bitimlari 
Oddiy 
bitimlar 
Ikki 
yoqlama 
bitimlar
Murakkab 
bitimlar 
Turli hajmli 
bitmilar 
Shartli xarid bitimi 
Shartli
sotish 
bitimi 
Xaridorni tanlash 
bitimlari
Sotuvchini
tanlash huquqili 
bitimlar

---

105 
 
7 - chizma. An’anaviy usulda savdolar olib boruvchi birjalarida real 
tovar bilan bitiladigan bitimlar turlari.
11
 
Sanab o‘tilgan birja bitmilaridan tashqari tovar birjadlarida bitiladigan bitimlar 
orasida fyuchers bitimlari alohida e‘tiborga loyiq. 
Bu bitimning mohiyati, tovar yoki xizmat bitimda ko‘rsatilgan muddatda, 
odatda bir necha kundan bir necha oy, hatto yil davomida yetkazib berish sharti 
bilan bitiladligan birja bitimidir. Lekin fyuchers bitimi bir oz murakkab tushuncha 
bo‘lib, odatda tovarning iste‘mol qiymati emas, almashtirish qiymatining ahamiyati 
katta bo‘lib, tovar yetkazib berish birja savdosi qatnashchisinin qiziqtirmaydi, faqat 
narxlar farqigina qiziqtiradi. Chunki fyuchers kontraktlarining faqatgina 2 – 3 
foizigina tovar yetkazib berish bilan tugaydi, qolganlari esa, kontraktlarni 
almashtirish bilan tugallanadi. 
Fyuchers bitimining predmeti fyuchers shartnomasi – mulkni (jumladan, pul, 
valyuta va qimmatli qog‘ozlar) yoki axborotni olish yoki uzatish tartibi ko‘rsatilgan 
holda bu uzatish yoki olish huquq va majburiyatlarini belgilab beradigan hujjatdir. 
Bunda u qimmatli qog‘oz hisoblanmayd. Fyuchers shartnomasi oddiygina bekor 
qilinishi, yoki birja tili bilan aytganda tugatilishi mumkin emas. Agar u yakunlangan 
bo‘lsa, yoki bir xil sonli tovarlar bilan qarama-qarshi bitim tuzish yo‘li bilan, yoki 
kelishilgan tovarni shartnomada ko‘rsatilgan muddatda yetkazib berish bilan 
tugatilishi mumkin. 
Fyuchers shartnomalar bo‘yicha savdo qoidalari quyidagi imkoniyatlarni 
beradi: sotuvchi uchun mahsulotni yetkazib berish yoki muddatli shartnomani tovar 
yetkazib berish muddati etib kelmasdan qayta sotib olishdan birini tanlash huquqi 
saqlab qolinadi; xaridor tovarni qabul qilishi yoki muddatli shartnomani yetkazib 
berish muddati kelmasdan turib sotib yuborishi mumkin. 
Fyuchers bitimining predmeti fyuchers shartnomasi – mulkni (jumladan, pul, 
valyuta va qimmatli qog‘ozlar) yoki axborotni olish yoki uzatish tartibi ko‘rsatilgan 
11
Xomitov K.Z., Muxamedov G’. T.