«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

6.2. 
B
irja bitimlarining turlari 
Birja bitimlari turlari quyidagilarga bo‘linadi. 
1. Real (mavjud) tovarlar yuzasidan bitiladigan bitimlar. 
2. Real tovarsiz bitimlar. 
Real (mavjud) tovar yuzasidan bitiladigan bitimlar quyidagilarga bo‘linadi: 

Real tovarlarni darxol yetkazib berish bo‘yicha bitimlar; 

Forvard bitimlari, ma‘lum muddatdan so‘ng yetkazib berish sharti bilan; 

Barter bitimlari; 

Turli o‘zaro kelishilgan shartlar bilan bitiladigan bitimlar. 
Forvard bitimlari o‘z navbatida, Tovon (zalog)li bitimlar va mukofotli 
bitimlarga bo‘linadi. 
Tovonli bitimlar esa, xarid bitimlar va sotuv bitimlarga bo‘linadi. 
Mukofotli bitimlar ham o‘z navbatida: 
- oddiy bitimlar; 

---

103 
- ikkiyoqlama bitimlar, bitimlardan qaytish imkoniyati bor bitimlar; 
- Murakkab bitimlar (oddiy bitim bilan ikkiyoqlama bitimlarni qo‘shilgani);
- Qisqa bitimlar (hajm ko‘rsatkichi ma‘lum mukofot evaziga oshirilishi 
ko‘zda tutilgan). 
Oddiy bitimlar o‘z navbatida xarid bitimlar va sotuv bitimlariga bo‘linadi. 
Tovonli (s zalogom) birja bitimlar majburiyatlarida bir kontragent ikkinchi 
kontragentga bitim bitish chog‘ida ikkala tomon uchun qoniqarli ma‘lum kafolatli
to‘lov amalga oshirish ko‘zda tutilgan bitimlardir. 
Mukofotli bitimlarda bir kontragent ikkinchisiga maxsus majburiyatda bitim 
bitish evaziga kelishilgan mukofotni to‘lash majburiyatini o‘z zimmasiga oladi yoki 
mukofot to‘lanmasa, ikkinchi tomon kontragent bitimdan butunlay voz kechishi 
ko‘zda tutilgan birja bitimidir. 
 
O’zTXB da quyidagi birja bitimlari turlari chizmasi.
10
 
-
Spot bitimi –darhol yetkazib berish sharti bilan tuziladigan birja bitimlari. 
-
Forvard – real tovarni oldi-sotda bitimi bo‘lib, tovar ma‘lum muddat ichida 
xaridorga yetkaziladi. 
10
Birjevaya torgovli na Uzbekskoy respublikanskoy tovarno-sirevoy birje. Tashkent, 2006 god.str 147. 
Spot
bitimlari 
Forvard 
bitimlari
Kafolatli 
bitimlar 
Fyuchers 
bitimlari 
Optsiyali 
bitimlar 
Treyder 
Brokerlik idorasi 
Tovar sotish uchun 
kafolat tavonli bitim 
Tovar sotib olish uchun 
kafolatli tavonli bitim 

---

104 
-
Fyuchers bitimi - tovarni kelajakda yetkazib berish xuquqili oldi-sotdi standart 
kontrakti- majburiyati. 
-
Optsiyali bitim - kelajakda yetkazib berish huquqili yoki tovarni ma‘lum 
narxlarda sotish yoki tovarni yetkazib berish kontrakti. 
-
Kafolatli bitimlar - birja bitimlari bajarilishini kafolatlash uchun biron- bir tavon 
(zadatka) beriladigan bitim bo‘lib u, o‘z navbatida yana 2 xil sotish va sotib olish 
bitimlariga bo‘linadi. 
Bulardan tashqari O‘zTXBda birja savdolarining samaradorligini oshirish, 
respublikamizda faoliyat ko‘rsatayotgan xo‘jalik sub‘ektlariga amaliy yordam 
ko‘rsatish maqsadida birja savdolari oldi-sotda bitimlarini turli shartnoma (kontrakt) 
ko‘rinishida ham rasmiylashtrish mumkin.